Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

yanlıĢ valyuta kursunun dəyiĢməsindən asıl- dır. Məsələn; müqavilə üzrə əmtəə malınm qiyməti - 1 
milyon frankdır. 
 
 
YalnıĢ valyuta kimi ABġ dolları çıxıĢ edir. Frank üçün dollarm kursu müqavibm imzalandığı andan 
1000 frankdır. Bu zaman ödəniĢ məbləği də 10% artmalıdır. Bazar kursu bazası əsasmda valyuta 
valyuta baza- rmda cari qiymət üzrə valyutalar arasmdakı qarĢılıqlı münasibəti öyrə- nir. Satıcı və 
alıcınm valyuta kursu arasmdakı fərq marja adlanır.
 
Marja bank üçün mənfəət mənbəyi olub müqavilə məsrəflərini ödəyir və müəyyən dərəcədə valyuta 
riskinin sığortasma xidmət edir.
 
Valyuta riskinin ən geniş yayılmış üsullarla sığortası aşağıdakılardır.
 
kompensasiya - hər bir təhlükəli sövdələĢmə üçün kompensasiyalı valyuta mövqeyinin təĢkili. BaĢqa 
sözlə desək, buraya valyuta riskinin - mədaxil və itkilərin - kompensasiyası daxildir.
 
Valyuta yığımı iki növə ayrılır:
 
Birinci növ paralel kreditlərin təsdiqidir. Buraya müxtəlif valyuta- larda ifadə olunan hər 2 tərəfm, 
eyni müddət və üsullar vasitəsilə təqdim etdiyi kreditlər daxildir.
 
Ikinci növ isə sadəcə olaraq valyutanm alqı-satqısma dair iki bank arasmdakı razılıqdır. Paralel 
kreditlədən fərqli olaraq, valyuta yığımı faiz ödəniĢinə malik deyil.
 
Aktiv və passivlər üzrə təhlükələrin qarĢılıqlı qeydiyyatı. Buna «metqinq» deyirlər. Belə ki, daxil 
olmuĢ valyutanm məbləği, dəyər qiy- məti bankm digər pul vəsaitlərinin dövriyyəsinə təsir göstərir.
 
MüĢtərək banklar «metqinq» metodundan istifadə edir. Bu valyuta sövdələĢmələrinin maksimal 
dərəcədə ixtisarı deməkdir. Bunun üçün bank idarəsinin ayrı-ayrı Ģöbələrinin fəaliyyətinin uyğunluğu 
yüksək sə- viyyədə olmalıdır.
 
Vəsaitlərin kompensasiyası xarici valyutaya malik qarĢılıqlı tələb- lərin və öhdəliklərin təĢkilini 
nəzərdə tutur. Vəsaitlərin kompensasiyası- nm geniĢ istifadə olunan növlərindən biri müddətli 
valyuta saziĢlərinin imzalanmasıdır. Məsələn; Ġngiltərənin ticarət fırması 6 ay ərzində ABġ dollarmm 
göndərilməsini gözləyir və vəsaitlərin kompensasiyasmı qəbul olunmuĢ valyutanı dövriyyəyə 
buraxmaq ilə təmin edir. Dollarm kursu- nun aĢağı düĢməsi zamanı ticarət müqaviləsi üzrə itkilər 
müddətli valyu- ta sövdələĢməsinin mənfəəti hesabma kompensasiya edilir.
 
Valyuta təhlükəsinin azaldılması üçün
 
növbəti əsas üsullardan isti- fadəni tövsiyyə etmək olar.
 
Birinci üsul;
 
Milli valyuta kursunun aĢağı düĢməsi gözlənilir. Bu zaman bank üçün ən zəruri hallar 
aĢağıdakılardır:
 
•
 
Milli valyutanm satıĢı və saziĢ obyekti kimi digər valyutanm seçilməsi; 
•
 
Milli valyutaya aid qiymətli kağızlar vasitəsilə əməliyyatlarm miqyasmm, o cümlədən də 
nağd hesabların da ixtisarı; 
 
 
•
 
Debitor borclarm ödəniĢinin sürətləndirilməsi; 
•
 
Xarici valyuta üzrə debitor borclarm toplanması; 
•
 
Milli valyuta üzrə kredit borcları ödəniĢ müddətinin uzadılma- 
sı;
 
•
 
Milli valyuta köçürmələrinin sürətləndirilməsi; 
•
 
Məhsullann idxalmm artımı və sürətləndirilməsi; 
•
 
Əmək haqqmın, dividentlərin xarici ölkələrin səhmdarlarma, kreditorlara ödəniĢinin 
sürətləndirilməsi; 
•
 
Ġdxalatçılara milli valyuta, ixracatçılara isə xarici valyuta vasi- təsilə hesablann göndərilməsi. 
tkinci iisul;
 
Milli valyuta kursunun yüksəliĢi gözəlnilir. Bank bu zaman birinci üsulun bütün fəaliyyət növlərinin 
əksi olaraq, prosesləri icra edir.
 
Valyuta bazarında Beynəlxalq HesablaĢma Bankmm təhlükəli mə- qamlar ilə mübarizəsi növbəti 
strategiyalara əsaslamr;
 
•
 
Ayrı-ayrı banklarda valyuta hesablaĢmaları üzrə potensial təh- lükəyə nəzarətin təĢkili; 
KitabYurdu.az 
224
 

---

•
 
Banklar tərəfındən valyuta risklərinin çoxtərəfli üsullarm yar- dımı ilə azaldılması; 
•
 
Milli ödəniĢ sisteminin mərkəzi banklar tərəfindən təkmilləĢdi- rilməsi və yerli bank 
idarələrini valyuta təhlükəsinə nəzarəti gücləndir- məyə məcbur edən tədbirlərin keçirilməsi. 
•
 
 
                5.VALYUTA RĠSKLƏRĠNĠN SIĞORTALANMASI
 
Valyuta risklərin sığortası metodları. Bu valyuta kursunun gözləni- lən dəyiĢikliyi nəticəsində 
meydana çıxan itki təhlükəsindən onu tam və ya qismən uzaqlaĢdıran maliyyə əməliyyatıdır.
 
Valyuta təhlükəsinin sığortası metodlarma aĢağıdakıları aid etmək
 
olar:
 
•
 
Struktur balanslaĢma (aktiv və passivlərin, kreditor və debitor borclarm); 
•
 
ÖdəniĢ müddətinin dəyiĢdirilməsi; 
•
 
Forvard saziĢləri; 
•
 
«toplanma» növlü əməliyyatlar; 
•
 
maliyyə fyuçersləri; 
•
 
xarici valyuta vasitəsilə kreditləĢdirmə və investləĢdirmə; 
•
 
valyuta borclarımn strukturlaĢdırılması; 
•
 
paralel kreditlər; 
•
 
lizinq; 
•
 
xarici valyuta vasitəsilə tələblərin əsasmda diskontlaĢdırma, yəni veksellərin uçotu; 
 
•
 
valyuta portfelləri; 
•
 
fıliallar tərəfindən pul vəsaiti ödəniĢlərinin təminatı; 
•
 
özünüsığorta. 
Qeyd etmək lazımdır ki, forvard saziĢləri, ödəniĢ müddətinin dəyiĢdirilməsi, «toplanma» növlü 
əməliyyatlar, maliyyə fyııçersləri və xarici valyuta vasitəsilə tələblər əsasında diskont (yəni 
veksellərin uçotu) qısamüddətli kompensasiya üçün digərləri: yəni xarici valyuta vasitəsilə 
kreditləĢdirmə və investləĢdirmə, valyuta borclarmm strukturlaĢdırıl- ması, paralel kreditlər; «artan» 
valyuta üzrə fıliallar tərəfmdən ödəniĢin həyata keçirilməsi; özünüsığortalama qaydasmda 
uzunmüddətli sığorta üçün istifadə olunur.
 
Struktur balanslaşma (aktiv və passivlərin, kreditor və debitor borcların) və «valyuta portfelləri» 
metodları hər zaman tətbiq edilir. Qeyd etmək zəruridir ki, paralel kreditlər və «artan» valyutalar 
üzrə fıli- allar tərəfindən ödəniĢin həyata keçirilməsi yalnız və yalnız konpaniya, banklar üçün daha 
əlveriĢlidir.
 
Bu kompaniya və banklarm xarici ölkələrdə fılialları fəaliyyət gö- stərir.
 
Struktur balanslaĢma aktiv və passivlərin quruluĢ tərkibini qoruy- ub saxlamağa imkan verir. Bu da 
valyuta kursunun dəyiĢkənliyi nəticə- sində əmələ gələn itkilərin mədaxilin köməyi ilə aradan 
götürülməsinə imkan yaradır. Bu cür taktika valyuta təhlükəsini minimallaĢdıraraq, maksimal 
miqdarda «qapalı» mövqelərin mövcudluğunu təmin edir. Be- lə ki, struktur balanslaĢmanm 
tələblərinə hər zaman hazır olmaq lazım- dır.
 
BalanslaĢmanm ən sadə üsullarmdan biri də valyuta axmın ümu- mi məxrəcə gətirilməsidir ki, bu da 
öz növbəsində mədaxil və məsrəfləri ifadə edir. Müəssisə və ya bank müqavilə imzaladığı zaman 
valyuta se- çimində diqqətli olmalıdır. Düzgün seçim «açıq» valyuta mövqelərini tam və ya qismən 
bağlamağa geniĢ imkanlar yaradır.
 
Odəniş müddətinin dəyişdirilməsi «Lindz end liqz» valyuta qiymət- ləri kursunun dəyiĢikləri və 
valyuta ödəniĢinin hesablaĢmalarmın mani- kulyasiyasıdır. Buraya:
 
•
 
əmtəə mallarmı və göstərilən xidmətlərin vaxtmdan əvvəl ödəniĢi, mədaxillərin 
qaytarılmasmm tezləĢdirilməsi; 
•
 
kreditin əsas məbləğinin ödənilməsi və faizlər ilə dividentlərin hissə-hissə ödəniĢi; 
•
 
valyuta vəsaitlərinin milli valyuta mədaxilinin alınması Ģərtlərinin dəyiĢdirilməsini 
tənzimləmək kimi üsullar daxildir. 
Banklar əsasən valyuta təhlükəsinin tənzimlənməsinin yeni üsulla- rından istifadə edirlər. Bu məqsəd 
ilə üç əsas növ yaradılmıĢdır:
 
•
 
toplanclar, 
 
KitabYurdu.az 
225
 

---