Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
       4 VALYUTA RĠSKĠ VƏ ONUN TƏNZĠMLƏNMƏSĠ METODLARI
 
 
Valyuta riski və ya valyuta kursunun itkiləri bank əməliyyatları bazarmm beynəlmilləĢdirilməsi, 
müĢtərək (transmilli) müəssisələrin və bank idarələrinin təĢkili və onlann fəaliyyət dairəsinin nizama 
(diversi- fikasiya) salmması ilə sıx əlaqəlidir. Valyuta kursunun enib-qalxması pul vəsaiti itkilərinə 
səbəb ola bilər.
 
Beynəlxalq bank-fəaliyyəti aşağıdakılardan ibarətdir\
 
valyuta əməliyyatları;
 
 xarici ölkələrin kreditləĢdirmə təcrübəsi;
 
investisiya fəaliyyəti; 
beynəlxalq ödəniĢlər;
 
 
beynəlxalq hesablaĢmalar; 
xarici ticarətin maliyyələĢdirilməsi; 
valyuta və kredit təhlükəsindən sığorta; 
beynəlxalq zəmanət. 
Ölkələr arası maliyyə əməliyyatlarma xidmət göstərilməsi üçün valyuta bazarları təĢkil olunur.
 
Valyuta bazarlarmm iĢtirakçıları market-maykerlər, banklar, sənaye-sığorta kompaniyalan, 
investisiya fondlan, fərdi müĢtərilər, mərkəzi banklar və brokerlərdir.
 
Market-mayker bazarm digər iĢtirakçılan üçün valyuta kursunun qiymətini təyin edirlər.
 
Valyuta bazarı, nəinki banklararası, eləcə də müĢtərilər arasmda münasibətlər məcmudur. VB-nm 
əsas xarakterik cəhəti onun pul vahid- lərinin qarĢıdurmasıdır.
 
Valyuta bazan banklararası bazar kimi fəaliyət göstərir.
 
Belə ki, məhz banklararası əməliyyatlarm icrası zamanı valyuta kursu müəyyənləĢir. Əməliyyatlar 
müxtəlif rabitə və kommunikasiya vasitələrinin yardımma əsaslanır.
 
Valyuta bazarının funksiyalavı:
 
•
 
əmtəə və mallarm, xidmətlərin və maliyyə kapitallarmm beynəlxalq dövriyyəsi; 
•
 
tələb və təklifm təsiri nəticəsində valyuta kursunun müəyyənləĢdirilməsi; 
•
 
valyuta riskinin müdafıə mexanizmi və bazar kapitalmm sərf edilməsi; 
•
 
pul-kredit və iqtisadi siyasət məqsədlərinə xidmət edən dövlətin vasitələri. 
VB-nm göstərilən xidməti əsasmda valyuta kursu anlayıĢı meydana çıxır. Onun daha dəqiq ifadəsi 
üçün vasitəli və vasitəsiz qiymətləndiril- məsi tətbiq edilir.
 
Vasitəli qiymətləndirmə - Milli pul vahidinin dəyiĢkən rəqəmi xari- ci valyutanm dəyərini ifadə edir.
 
Məsələn; Ġsveçrə 100 DEM = 85,20 JHF  
                           1 USD = 1,4750 JHF
 
Vasitəsiz qiymətləndirmə - xarici valyutanm pul vahidləri rəqəmi- nin dəyiĢkənliyi milli valyutanm 
dəyərini ifadə edir:
 
Məsələn; Ġngiltərə: 1 GBR = 1,4900 USD 
                               1 GBR = 2,5600 DEM
 
Bu zaman valyuta saziĢinin imzalanmasmm obyekti kimi xarici valyuta, qiymət etalonu kimi isə 
ölkənin valyutası çıxıĢ edir.
 
Ticarət-sənaye müĢtəriləri üçün valyutanm qiymətləndirilməsi milli valyutaya qarĢı kross-kurs 
vasitəsilə əsaslandırılır.
 
 
 
Kross-kurs - üçüncü valyutaya qarĢı digər iki valyuta arasmdakı qarĢılıqlı münasibətləri 
məcmusudur. (əsasən ABġ dolları)
 
«Kross-kursurı» vasitəli qiymətləndirilməsi zcımanı aşağıdakı formu- ladan istifadə edilir;
 
Kross-kurs «Bid» (Alış) — kurs «Bid» qiymət valyutası iizrə «Offer» sövdələşmə valyutası.
 
(
10
.
1
)
 
Kı ’oss-kurs «Offer» (likvidlik) = kurs «Offer» qiymət valyutası iizrə / kurs «Bid» sövdələşmə 
KitabYurdu.az 
222
 

---

valyutası.
 
(
10
.
2
)
 
«Kross-kursun» vasitəsiz qiymətləndirihnəsi zamanı isə digər formu- ladan istifadə olunur;
 
Kross-kurs «Bid» (Alış) = kurs «Bid» qiymət valyutası üzrə X kurs «Bid» sövdələşmə 
valyutası.
 
(10.3)
 
Kross-kurs «Offer» (likvidlik) = kurs «Offer» qiymət valyutası üzrə X kurs «Offer» 
sövdələşməvalyutası.
 
 (10.4.)
 
Valyuta riskinin idarə edilməsi üçün XX əsrin 70-ci illərin əvvəllə- rində üzən kurslar dövriyyəyə 
daxil olduğu zaman ilk cəhdlər həyata keçirilmiĢdir.
 
Valyuta riski aĢağıdakı tərzdə quruluĢ tərkibinə malikdir;
 
-kommersiyalı, 
-konversiyalı, 
-translyasiyalı (dəyiĢkən), və s.
 
Kommersiya riski - borclu Ģəxsin öhdəliklərini icra edərək müəyyən vəsaiti ödəmək vəzifəsindən 
imtina etməsidir.
 
Konversiya riski - konkret əməliyyatlar üzrə valyuta itkiləri təhlü- kəsidir. Bu təhlükələr ilk növbədə:
 
-iqtisadi,
 
-köçürülmə, 
saziĢ-sövdələĢmə təhlükəsinə ayrılır. 
Ġqtisadi risk zamanı fırmalarm aktiv və passivlərinin dəyəri dəyiĢi- lir və buna valyuta kursunun 
gələcək dəyiĢiklikləri səbəb olur.
 
Xarici ölkələrin aktivlərində investləĢmə bank üçün milli valyuta ilə ifadə olunmuĢ ödəniĢdən 
asılıdır. Bundan baĢqa, kreditlərin dondu- rulması üçün ödəniĢlərin ölçüsü, miqdarı yalmz kredit 
valyutasmm dəy- ərinin milli valyutanm dəyər qiymətinə uyğun gəldiyi təqdirdə dəyiĢik- liyə məruz 
qalır.
 
Köçürmə riski xarici valyutanm aktiv və passivlərinin qeydiyyatın- da müxtəliflik ilə sıx əlaqəlidir. 
Valyuta kursunun aĢağı düĢməsi zamanı aktivlərin də dəyər qiyməti aĢağı düĢür: aktivlərin 
miqdarmın azalması ilə fırma və ya banklarm səhmdar kapitalınm dəyər qiyməti də azalır. Ġqtisadi 
nöqteyi-nəzərindən sövdələĢmə riski daha əhəmiyyətlidir. O, fırmanm gələcək mədaxilinə təsir 
göstərir.
 
Sövdələşmə riski milli valyuta sistemində valyuta sövdələĢməsinin qeyri-müəyyənliyi nəticəsində 
meydana çıxır. Firmanm mənfəətinin dəy- iĢkənliyi onun kredit ödəmə qabiliyyətində də dəyiĢikliyə 
səbəb olur.
 
Valyuta müqaviləsinin imzalanması zamanı növbəti amillər nəzərə almmalıdır:
 
•
 
müqaviləın imzalanması və ödəniĢ vəzifələrinin icrası zamanı valyuta kursunun dəyiĢkənlik 
ənənələri barəsində məlumat; 
•
 
satılmıĢ əmtəə-mallarmın və göstərilən xidmətin xüsusiyyətləri; 
•
 
əmtəə bazarınm ənənələri; 
•
 
ticarətin təĢkili üsulu (birdəfəlik saziĢ, uzunmüddətli müqavilə, dövlətlər arası sövdələĢmə). 
Konversiya valyuta riski səhv təĢkil olunmuĢ müdafiə nəticəsində azalır.
 
Müdafiə sazişi - hər iki tərəfın razılığı əsasmda dövlətlərarası iqti- sadi sövdələĢmənin, müqavilənin 
ilkin Ģərtlərinin və icrası prosesinin dəyiĢilməsidir.
 
Qızıl sazişi. Birinci dünya müharibəsindən sonra qızıl əĢyalar haq- qında standartm ləğvi böyük 
əhəmiyyətə kəsb etdi. Müxtəlif ölkələrin valyutası qızıl əĢyaları ilə müqayisədə qiymətləndirilirdi.
 
Yalyuta sazişi Bu kredit və ya kommersiya müqaviləma bir sıra Ģərtlərin əlavə edilməsidir. Buna 
uyğun olaraq müqavilə Ģərtlərinin ödəniĢ məbləği əmtəə qiyməti valyuta kursu və sabit valyuta 
arasmda mövcud olan dəyiĢikliklərdən asılıdır. Müqaviləm tərkibində müxtəlif valyuta qiymətinin və 
ödəniĢin müəyyən olunması faktiki surətdə yanlıĢ valyutanm ən sadə növlərindən biridir. Burada 
qiymət valyutası kimi daha sabit valyuta seçilir. Ödəniləsi adi yanlıĢ valyutanm məbləği valyu- ta 
qiymətinə qarĢı yanlıĢ valyuta kursunun dəyiĢməsindən asılıdır. Ödə- niĢ məbləğinin dəyiĢkənliyi 
KitabYurdu.az 
223
 

---