Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
28 
Kredit  təşkilatları  bu  məqsədlə  çeklərin  istifadəsi  qaydasmı  və  şərtlərini  müəyyən 
edən  çeklər  ilə  əməliyyatlarm  keçirilməsinə  dair  bankdaxili  qaydaları  işləyib 
hazırlamalıdırlar. 
 
 
Bu çeklər ilə hesablaşmalar demək olar ki, məhdudiyyətsiz aparıl- malıdırlar. Məhz: 

 
çeklərin  hesablanması  haqqmda  müqaviənin  müştəri  ilə  bağlanması  əsasmda  - 
çekləri buraxan kredit təşkilatmm müştəriləri ilə; 

 
müştərilər  ilə  bağlanan  müqavilələr,  eləcə  də  müvafıq  banklara-  rası  müqavilələr 
əsasmda  -  digər  banklar  ilə.  Müvafıq  banklararası  müqavilələr  əsasında  təyin  etmək 
daha məqsədəuyğundur; 

 
hesablaşmalarm aparılması zamanı çeklərin dövriyyəsi şərtləri; 

 
çeklər ilə əməliyyatları nəzərə alan hesablarm açılması və apa- rılması qaydası; 

 
çeklərin dövriyyəsi ilə əlaqədar informasiyanm ötürülməsi üsul- ları və müddətləri, 
tərkibi; 

 
hesablaşmalarm 
iştirakçısı 
olan 
kredit 
təşkilatlarmm 
hesabları- 
nm 
möhkəmləndirilməsi qaydası. 
Çekin  ödənilməsindən  imtina  zamanı,  o  cümlədən  də  notarius  tərə-  findən  etirazın 
həyata  keçirilməsi  nəticəsində  çeki  təqdim  edən  şəxsin,  bütün  indossantların  və 
avalistin  ödənişin  həyata  keçirilməməsi  haqqm-  da  ardıcıl  şəkildə  xəbərdar  edilməsi 
kimi  müəyyən  olunmuş  qaydası  qa-  nunauyğun  şəkildə  qüvvəyə  minir.  Çek  üzrə 
borclu  şəxslərə  qarşı  çeki  saxlayan  şəxsin  iddiası  altı  ay  ərzində  ödənişə  dair  çekin 
irəli sürülməsi müddətinin bitməsi anmdan irəli sürülə bilər. 
                                4 AKKREDĠTĠV ÜZRƏ HESABLAġMALAR 
Akkreditiv  -  verilmiş  sənədlərə  uyğun  akkreditiv  alıcınm  ərizəsində  göstərilmiş 
şərtlərə  əsasən  əmtəə  və  xidmət  növlərinə  görə  alıcınm  ban-  kınm  tədarükçünün 
bankma  ödəniş  haqqmda  göstərişidir.  Hesablarm  akkreditiv  formasmdan  şəhərdaxili 
və  şəhərlərarası  ödəniş  dövriyyəsin-  də  istifadə  olunur.  Akkreditiv  yalnız  bir 
tədarükçüyə  ödəniş  zamanı  isti-  fadə  edilir.  Akkreditivin  fəaliyyət  müddəti  bank 
qaydaları ilə deyil, yal- nız alıcı və tədarükçü arasmda razılığa əsasən müəyyən edilir. 
Hesab-  laşmalarm  bu  formasmda  ödəniş  tədarükçünün  yerləşdiyi  ərazidə  baş  verir. 
Nağdsız hesablaşmalarm digər növlərindən fərqli olaraq, akkredi- tiv forma ödənişin 
tədarükçünün  şəxsi  vəsaiti  və  yaxud  bankm  vəsaiti  hesabma  ödənilməsinə  zəmanət 
verir. 
Akkreditiv  üzrə  hesablaşmalar  zamam  ödəyicinin  akkreditiv  açılması  haqqmda 
tapşırığı  və  göstərişi  ilə  hərəkət  edən  bank  (emitent  bank)  vəsait  alana  akkreditivin 
tələblərinə cavab verən müvafiq sənədlərin təqdim edilməsi şərti ilə vəsait ödəməyi və 
ya  köçürmə  vekselini  ödəməyi,  aksept  etməyi  və  ya  uçota  almağı  və  ya  bu 
səlahiyyətləri  başqa  banka  (icraçı  banka)  verməyi  öhdəsinə  götürür.  Vəsait  alana 
vəsaiti ödəyən və ya köçürmə vekselini ödəyən, aksept edən və ya uçota alan emitent 
banka icraçı bank haqqmda qaydalar tətbiq olunur. 
KitabYurdu.az 
95
 

---

 
29 
OdənilmiĢ  akkreditiv  açıldıqda  emitent  bank  onun  məbləğini  ödəyicinin  və  ya  ona 
verilmiş  kreditin  hesabma  öz  öhdəliyinin  bütün  müddəti  ərzində  icraçı  bankm 
sərəncamma köçürür. 
OdənilməmiĢ  akkreditiv  açıldıqda  emitent  bank  onun  məbləğini  icraçı  banka 
akkreditiv icra olunduqdan sonra ödəyir. 
Akkreditiv,  onun  əsaslana  biləcəyi  hər  hansı  müqavilədən  ayrılmış  əqddir.  Bankm 
akkreditiv  üzrə  öhdəliyi  ödəyicinin  emitent  bank  və  ya  vəsait  alanla 
münasibətlərindən  irəli  gələn  qarşılıqlı  tələb  və  etirazlarmdan  asılı  deyil.  Bu  zaman 
vəsait  alan  heç  bir  halda  banklar  və  ya  ödəyici  ilə  emitent  bank  arasmda  olan 
müqavilə  münasibətlərinə  istinad  edə  bilməz.  Bütün  maraqlı  tərəflər  akkreditivlərlə 
əməliyyatları  müvafiq  mallar,  xidmətlər  və  digər  öhdəliklərin  icrası  ilə  deyil,  yalmz 
həmin  mallar,  xidmətlər  və  digər  öhdəliklərin  icrasma  aidiyyatı  ola  bilən  sənədlərə 
əsasən aparırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, akkreditivin açılması və onda dəyişikliklərin 
edilməsi  haqda  ərizə,  akkreditivin  özü  və  onda  edilən  dəyişikliklər  tam  və  dəqiq 
olmalıdır.  Banklar  imkan  daxilində  akkreditivə  və  ya  onda  edilən  dəyişikliklərə 
lüzumsuz təfsilatlar daxil etmək cəhdlərinə mane olmalıdırlar. 
Bankm  akkreditiv  üzrə  öhdəliyinin  yerinə  yetirilməsini  şərtləndirən  vəsait  alan 
tərəfindən  təqdim  olunmalı  olan  müvafıq  sənədlər  akkreditivin  açılması  və  onda 
dəyişikliklərin  edilməsi  haqda  ərizədə,  akkreditivin  özündə,  habelə  onda  edilən 
dəyişikliklərdə dəqiq göstərilməlidir. 
Akkreditivin aĢağıdakı formaları vardır: 
♦> Geriçağırma akkreditivi 
♦> Geri çağırılmayan akkreditiv 
Vəsait alana qabaqcadan bildirmədən emitent bankm dəyişdirə və ya ləğv edə bildiyi 
akkreditiv  geriçağırma  akkreditivi  sayılır.  Akkreditivin  geri  çağırılması  emitent 
bankm  vəsait  alan  qarşısmda  hər  hansı  öhdəliklərini  yaratmır.  İcra  anmadək 
akkreditivin şərtlərinin dəyişdirilməsi və ya ləğv edilməsi haqqmda bildiriş almayan 
icraçı  bank  geriçağırma  akkreditivi  üzrə  ödənişi  və  ya  digər  əməliyyatları  icra 
etməlidir. Bu halda emitent bank icraçı bankm çəkdiyi xərci ödəməlidir. Akkreditiv o 
vaxt geriçağırma akkreditivi olur ki, onun mətnində bu hal birbaşa müəyyənləşdirilir. 
Vəsait  alanm  razılığı  olmadan  ləğv  edilə  və  ya  dəyişdirilə  bilməyən  akkreditiv  geri 
çağırılmayan  akkreditiv  sayılır.  Geri  çağırılmayan  akkreditiv  emitent  bankm  qəti 
öhdəliyidir. Geri çağırılmayan akkreditiv emitent bankm razılığı olmadan dəyişdirilə 
və ya ləğv edilə bilməz. 
Geri çağırılmayan akkreditiv özü də 2 yerə ayrılır: 
-Təsdiqlənmiş akkreditiv; 

 
Təsdiqlənməmiş akkreditiv 
Akkreditiv əməliyyatmm aparılmasmda iştirak edən icraçı bank emitent bankm xahişi 
ilə  geri  çağırılmayan  akkreditivi  təsdiqləyə  bilər  (təsdiqlənmiĢ  akkreditiv).  Bu  cür 
təsdiqləmə  icraçı  bankm  emitent  bankın  öhdəliyindən  əlavə,  akkreditivin  şərtlərinə 
uyğun ödənişi icra etmək öhdəliyini qəbul etdiyini bildirir. 
KitabYurdu.az 
96
 

---