Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

növləri ilə məĢğul olmanın qadağan edilməsi. Bu sənəd bazasma əlavə olaraq banklar metodiki 
bazalarmı formalaĢdırırlar. ġübhəsiz bu banklarm iĢini daha da mürəkkəbləĢdirərək səhvlər doğura 
bilər və müĢtərilərin maraqlarmm müdafiəsini, banklarm öz məqsədlərinə nail olmalarmı çətinləĢdirə 
bilər.
 
Banklarm səmərəli fəaliyyətinin təĢkil olunması üçün əməyin düzgün təşkili, fəaliyyətiıı nəticələri 
ilə bağlı hesabatın keyfıyyətli şəkildə
 
tərtib olunması həddən artıq vacibdir. Bankm riskli müəssisə 
kimi etibarlı iĢinin müddətli Ģərtlərindən biri də analitik cədvəllərin tərtib olunmasmı, informasiyanın 
toplanmasmı, iĢlənməsini, onun müasir kommunikasiya sistemləri əsasmda bankm fəaliyyətinin idarə 
olunması prosesində istifadə olunmasım nəzərdə tutan analitik bazanın formalaĢmasıdır.
 
Bankm məqsədlərinə, onun funksional təyinatına cavab verən müəyyən bölmələrə malik bankm 
idarəetmə apparatı daxili blokun əhə- miyyətli elementidir. Bankda bir qayda olaraq ali idarəetmə 
bölmələrindən savayı (rəhbərlik, direktorlar Ģurası) əməliyyatlarm likvidlik qabiliyyətinin və 
gəlirliliyinin tənzimlənməsini, ümumilikdə bank fəaliyyətiinin və ayrı-ayn əməliyyatlarm 
planlaĢdırılmasım təmin edən idarəetmə aparatları, bölmələr, sektorlar yaradılır. Bankm idarəetmə 
aparatına bank əməliyyatlarmı və onların qeydiyyatmı təĢkil edən bölmə daxil olur.
 
Bank infrastukturunun xarici blokuna aĢağıdakılar aiddir:
 
*informasiya təminatı;
 
*elmi təminat; 
*kadr təminatı;
 
* bank qanunvericiliyi.
 
Informasiya təminatı bazar iqtisadiyyatmm vacib atiributudur. O, həm bank, həm də onun 
müĢtəriləri üçün zəruridir. Banklar rəqabət Ģə- raitində fəaliyyət göstərərək ümunıilikdə 
iqtisadiyyatm, ayrı-ayrı sahələ- rin, yarımsahələrin və müəssisələr qrupunun inkiĢafı haqqında 
məlumat- ları toplayırlar. Banklar bazarm inkiĢafı prosesində mövcud olan ənənə- lərin təhlili 
əsasmda pul-kredit siyasətini təshih edir, investisiyaları məh- dudlaĢdırır və ya geniĢləndirir, 
kapitalları tələb və təklifin vəziyyətinə müvafiq olaraq yenidən bölüĢdürürlər. Makroiqtisadi 
münasibətlər haqqmda zəruri informasiya bir qayda olaraq mərkəzi banklar tərəfın- dən dərc edilən 
statistik məcmuələrdə, çoxsayh arayıĢ kitabçalarında, xüsusi operativ nəĢrlərdə, bülletenlərdə əksini 
tapır.
 
Fəaliyyət prosesində banklar müəssisələrin iqtisadiyyatı, bank məhsulunun inkiĢafı, onlarm maliyyə 
sabitliyi haqqmda məlumatlardan fəal Ģəkildə istifadə edirlər. Balansdan, müəssisələrin digər hesabat 
for- malarından savayı banklar dövrü mətbuatda müĢtərilərinin fəaliyyəti haqqmda məlumatları 
toplayır, müəssisə və onun rəhbərləri haqqmda məxfi informasiyaya malik xüsusi agentliklərin 
xidmətlərindən istifadə edirlər. Bəzi ölkələrdə banklar müəssisələrin iqtisadiyyatmı təhlil edən xüsusi 
Ģirkətlərə müraciət etmək, onlardan zəruri informasiya almaq inıkanma malik olur. Bir sıra hallarda 
müĢtərilərin kartotekası mərkəzi banklar tərəfmdən hazırlanır ki, bu da kommersiya banklarına 
krediti almaq ilə bağlı müraciət edən müəssisəni operativ Ģəkildə qiymətləndir-məyə icazə verir. Bəzi 
ölkələrin mərkəzi bankları ödəniĢ ilə bağlı intiza- mı pozan, bank kreditlərinm qaytaralımasım 
saxlayan müəssisələr haq- qmda məlumatlarm kommersiya banklarına göndərilməsini təcrübədən 
keçirirlər.Bazarın vəziyyəti haqqmda informasiya nəinki kommersiya bank- larınm müĢtərilərinə, 
eləcə də banklara aid ola bilər. Xüsusi reytinqli agentliklər kredit idarələrinin etibarlılıq səviyyəsi 
haqda məlumatları epizodlar ilə çap edirlər. Bu məlumatlardan nəinki bir-biri ilə qarĢılıqlı 
münasibətlərdə olan banklar, eləcə də daha etibarlı bankı düzgün olaraq seçməyi arzulayan 
müəssisələr, vətəndaĢlar istifadə edirlər.
 
Banklar bu ehtiyatlarm əhəmiyyətli hissəsini elmi təminatın inkiĢa- fına yönəldirlər. Praktiki olaraq 
hər bir kommersiya bankında bazarı öyrənən analitiklər çalıĢır. Ġri banklar, banklararası birliklər 
xüsusi elmi strukturlan formalaĢdırır (analitik mərkəzlər, elmi-tədqiqat təsisatları). Bazarm təhlili, 
yeni bank məhsullarmm iĢlənib hazırlanması, əməyin təĢkilinin, bank əməliyyatlarmm həyata 
keçirilməsi mexanizminin tək- milləĢdirilməsi banklara rəqabətli mübarizədə səhvlərdən yaymmağa, 
ümumilikdə isə fəaliyyətində etibarlılıq və səmərəliliyi artırmağa imkan yaradır.
 
Kadr təminatı bank üçün daha vacibdir. Kadrlar bütün problemləri həll edirlər. Ümumilikdə bank 
fəaliyyətinin səmərəliliyi peĢəkar mütə- xəssislərdən asılı olur. Ölkəmizdə maliyyə-bank ixtisaslı 
KitabYurdu.az 
14
 

---

kadrları hazır- layan xüsusi ali ixtisas müəssisələri, fakültə, kolleclər Ģəbəkəsi mövcud- dur. 
Həmçinin orta ixtisas müəssisələrinin - maliyyə-bank məktəblərinin Ģəbəkəsi formalaĢmıĢdır. Bu 
məktəblərdə ümumi elmi fənnlərin tədrisi xüsusi fənnlərin: maliyyənin, bank iĢinin, mühasibat 
uçotunun öyrənil- məsi ilə uzlaĢır. Kadrlarm yenidən hazırlığı, onların ixtisaslarmm artı- rılması 
müxtəlif xüsusi kommersiya məktəblərində, kurslarda, eləcə də iri banklarm nəzdində yaradılan 
tədris mərkəzlərində cəmlənir.
 
Kommersiya banklarmda əksər hallarda müasir bank texnologiya- larma bələd olmayan insanlar 
çalıĢır. Bu bank sisteminin inkiĢafmı yu- badaraq, kredit portfelinin formalaĢması zamam səhvlərə, 
bu və ya dig- ər əməliyyatlarm həyata keçirilməsi zamanı itkilərə gətirib çıxarır. Buna görə də, bank 
fəaliyyətində iqtisadi risklərin gücləndiyi müasir Ģəraitdə/ bank iĢi, bankın və onun Ģöbələrinin idarə 
olunması sahəsində yüksək' peĢə biliklərinə malik iqtisadi kadrlarm hazırlanması zərurəti artır.
 
Bank qanunvericiliyi bank infrastrukturunun xüsusi elementidir. O da digər elementlər kimi bank 
sisteminin inkiĢafına və onun müəssisələr, təĢkilatlar, əhali ilə qarĢılıqlı münasibətlərinə əhəmiyyətli 
təsir göstərir. Müasir bank təcrübəsi üçün bu qanunvericiliyin strukturu, onun məz- munu və 
əhəmiyyəti qarĢıdakı fəsillərdə nəzərdən keçirilir.
 
 
                6. BANKIN İDARƏ OLUNMASININ T ƏŞKİLİ 
Bank hər bir müəssisə kimi idarəetmə aparatma malikdir. Onun quruluĢuna bank fəaliyyətinin 
xüsusiyyətləri təsir edir. Bank müəssisə olduğu üçün onun idarəetmə aparatmm quruluĢu bəzi ümumi 
cəhətlərə malikdir. Bu cəhətlər bütün müəssisələr üçün xarakterikdir. Bankm da bütün baĢqa 
müəssisələr kimi müdriyyəti, rəhbər və icra Ģöbələri, müha- sibat sahəsi, iĢçi qüvvəsi olur.
 
Bununla bərabər bank xüsusi müəssisədir. Çünki o pul-kredit insti- tutu kimi çıxıĢ edir. Məhz bu 
səbəbdən aparatın tərkibi spesifik fəaliyyə- tinin əlamətini bildirir.
 
Fəaliyyətin təĢkilinin müəyyən prinsiplərinin nümunəsində qeyd olunanlarm təsdiqini tapmaq 
mümkündür. Fəcıliyyətin təşkili prinsipləri dedikdə biz bank əməliyyatlarmı və funksiyalarım yerinə 
yetirən fəa- liyyət dairəsini nəzərdə tuturuq.
 
Banklar funksional əlamətlərə əsasən təĢkil edilir. Bu kredit müəs- sisələrinin quruluĢu onun konkret 
fəaliyyətini müəyyənləĢdirir. Bank iri kredit institutu kimi çıxıĢ edir. Onun idarəetmə aparatında 
mütəxəssis qrupu iĢtirak edir. Bank eyni zamanda hesablaĢmalar aparır və onun idarəetmə 
strukturlarmm tərkibində hasablaşma əməliyyatlarını təşkil edən şöbələr yaradılır. Bank nağd pulları 
birilərindən qəbul edir və dig- ərlərinə təqdim edir. Ona görə də onun idarəetmə strukturlarmm nəz- 
dində kassalar mövcuddur. Ümumiyyətlə, bankın həyata keçirdiyi əmə- liyyatlar sistemi bilavasitə 
onun idarəetmə sistemi ilə uzlaĢır. Ġdarəetmə aparatmm tərkibində struktur şöbələr əlavə edilir ki, 
onlara da bütövlükdə ticarət və sənaye müəssisələrində rast gəlinmir.
 
Bankm təĢkili prinsiplərinə bildiyimiz kimi, nəinki funksional prin- siplər, eləcə də qarĢıya qoyulmuĢ 
məqsədlərin uyğunluğu prinsipləri də daxildir. Məlum olduğu kimi bankm məqsədi bank 
məhsulunun alıcı tərəfmdən almmasıdır. Gəlirin idarə edilməsi üçün şöbələr yaranır və bu Ģöbələr 
gəlir ilə məsrəfləri planlaĢdırır. Bank üzrə tərtib olunmuĢ büdcə xərcin azaldılmasım təmin edir. 
Bankm təĢkilinin prinsipləri arasmda hakim səlahiyyətlərin və müxtəlif Ģöbələrin tabe olma 
prinsiplərini də qeyd etmək olar. Hakimiyyətin iki təbəqəsi mövcuddur: ali idarəetmə təbəqəsi və 
bankın digər şöbələri.
 
Ali təbəqəyə Bank şurası, Bankın İdarəetməsi, Təftiş komissiyası, müxtəlif yönlü komponentlər 
daxildir.
 
Ikinci təbəqəyə isə idarəetmənin digər şöbələri aiddir. Bu Ģöbələr si- fariĢçilərin xidməti və bir sıra 
baĢqa iĢlərin həlli ilə məĢğuldur.
 
Idarəetmə aparatımn quruluş prinsiplərindən biri milştərək və əlaqəli fəaliyyətin təminatıdır. 
«QuruluĢ» məfhumu dedikdə elementlərin yığımı və qarĢılıqlı əlaqəsi baĢa düĢülür. Əgər bu və digər 
müəssisə bankm sta-tusuna malikdirsə o, zaman o, tərkibdə uyğun əməliyyatları yerinə yeti- rən və 
ətraf mühit ilə fəaliyyətini uzlaĢdıran Ģöbələr yaratmalıdır. Məsə- lən: Bank kredit verir. Deməli, 
borclarm qaytarılması və kreditin qey- diyyatı üçün yardımçı Ģöbələr, təĢkil edilməlidir. Bu Ģöbələr 
həm də hüquqi xidmətə, müĢtərilərin kredit ödəmə qabiliyyətini müəyyən edən əməkdaĢlar qrupuna, 
girov və zəmanətin keyfıyyətini müəyyənləĢdirmə qabiliyyətinə malik olmalıdır. Bəzi banklar 
KitabYurdu.az 
15
 

---