Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
139 söyləmək olmaz. Bu çətinliklər Azərbaycanda da özünü hiss etdirməkdə idi. Yerlərdə qarşıya çıxan iqtisadi çətinliklər heç də yerli hakimiyyət or- qanlarının günahı deyildi. Planlaşdırılmış və sərt mərkəzləşdirilmiş iqti- sadiyyat yeni dövrün tələblərinə tam cavab verə bilmirdi. Erməni müəl- liflərinin də Azərbaycanın adına yazmaq istədikləri iradlar planlaşdırıl- mış və mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatın xarakterik cəhətləri idi. Bununla belə, müqayisə ilə götürdükdə DQMV-nin sosial-iqtisadi vəziyyəti Azər- baycan üzrə orta göstəricilərdən yaxşı idi. Münaqişənin atəşkəs dövründə bir sıra böyük araşdırmalarda erməni müəllifləri yenidən Dağlıq Qarabağın iqtisadi gerilikdə qalmasını gündə- liyə qaytarmağa çalışıblar. Çünki erməni ideoloqları Dağlıq Qarabağ mü- naqişəsinin əsaslandırılması üçün ortaya atdıqları iftiraların dünya birliyi tərəfindən qəbul olunmadığını gördükcə, köhnə bəhanələrə bir də müra- ciət edirlər və konteksdən çıxarılmış rəqəmlərlə öz fikirlərini sübut etmə- yə çalışırlar. Məsələn, Arsen Məlik-Şahnəzərov adlı birisi son illərdə çap etdirdiyi və bir çox internet saytlarında yerləşdirdiyi ―araşdırmasında‖ Azərbaycan SSR ilə Dağlıq Qarabağın erməni muxtariyyəti arasındakı qarşılıqlı iqtisadi əlaqələri acgöz metropoliya ilə hüquqsuz koloniya ara- sındakı əlaqələrə bənzədir (63). Erməni ideoloqunun məsələyə yanaşmasının nə qədər əsassız olduğu- nu onun yuxarıdakı bir cümləsindən də görmək mümkündür. Ola bilsin ki, ifrat ifadələrlə o, oxucularını özünə həmfikir etməyə çalışır. Lakin ona məlum olmasa da, məlumatlı oxuculara aydın ola bilər ki, SSRİ-nin planlı iqtisadiyyatı tarixində nəinki Azərbaycan SSR, heç digər respubli- kalar da metropoliya roluna malik deyildi. İqtisadiyyat bütünlüklə mər- kəzdə planlaşdırılır və iqtisadiyyatın gəlirləri də mərkəz tərəfindən bö- lüşdürülürdü. A.Məlik-Şahnəzərov araşdırmasında DQMV partiya komitəsinin kati- bi olmuş Henri Poqosyanın da SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 iyul 1988-ci il tarixli iclasındakı millətçi çıxışından da bir parçaya istinad edib. DQMV rəhbərinin fikrincə, Qarabağın dağlıq hissəsi ilə aran his- səsi arasında heç bir iqtisadi əlaqə yox idi. Əvəzində, bütün Azərbaycan- dan asılı olan Dağlıq Qarabağ vardı. Sonra da H.Poqosyan əlavə edirdi ki, hazırda Dağlıq Qarabağın dəyirmanı yoxdur, evtikmə kombinatı yox- dur. Bunların səbəbini o, Azərbaycanın ayağına yazırdı. Lakin Azərbay- can rəhbərliyinin qayğısı ilə böyük kapital qoyuluşu tələb edən bir sıra layihələrin icrası isə Azərbaycan rəhbərliyinin kiçik payı kimi qiymətlən- dirilirdi. Onların arasında Yevlax-Xankəndi dəmir yolu xətti var idi ki, 140 bu yolun çəkilməsi ilə DQMV respublikanın və İttifaqın dəmir yolu şə- bəkəsinə qoşuldu. Yevlax-Xankəndi qaz xəttinin çəkilməsini də H.Po- qosyan adi bir layihə kimi dəyərləndirirdi. O, respublikanın qayğısı ilə vilayətdə tikilən fabrikləri də köhnə fabriklər adlandırırdı. Vilayət iqtisa- diyyatının bir sıra sahələrindəki inkişafı isə H.Poqosyan istisna olaraq öz xidmətləri kimi qələmə verirdi. Məsələn, süd və ət istehsalında orta ümum- respublika səviyyəsindən irəlidə olmağı vilayətin müstəsna uğuru kimi tərifləyirdi. (64). Adıçəkilən müəllifin ―araşdırmasında‖ Dağlıq Qarabağın sosial-iqti- sadi inkişafını əks etdirən bir sıra rəqəmlər verilmişdir. Bununla belə, müəllif erməni məntiqinə və xislətinə uyğun olaraq həmin rəqəmləri də qaralamaqdan əl çəkmir. Çünki müəllif qarşısına Dağlıq Qarabağın Azərbaycan SSR tərkibində inkişafını deyil, inkişaf etmədiyini sübut et- məyə çalışır. Bunun üçün müəllif Şaqen Mkrtçyan adlı birisinə və onun XX əsrin 70-ci illərində yazdığı bir məlumat kitabına istinad edir. Məlum olur ki, Ş.Mkrtçyan həmin kitabını 2003-cü ildə bir daha çap etdirib və bu kitabda Azərbaycan SSR rəhbərliyinə xeyli iftiralar yağdırıb. XX əsrin 70-ci illərində çap etdirdiyi kitabında Ş.Mkrtçyan Dağlıq Qarabağın iqtisadi göstəricilərini 1913-cü ildəki iqtisadi göstəricilərlə müqayisə edibmiş və ona təklif olunub ki, DQMV-nin iqtisadi göstəriciləri onun yaradıldığı illə, yəni 1923-cü illə müqayisə olunsun. Müəllif isə bunu özünə qarşı diskriminasiya və həm də Dağlıq Qarabağın sosial-iqtisadi geriliyinin gizlədilməsi cəhdi kimi qiymətləndirib və A.Məlik-Şahnəzə- rov da onun bu fikri ilə razılaşıb. A.Məlik-Şahnəzərovun məqsədi aydın- dır. O, Azərbaycan əleyhinə deyilən hər şeyi qəbul edir. Lakin burada absurd olan məsələlər var ki, adları çəkilən müəlliflərin heç biri onunla razılaşmaq istəmir. Sovet ehkamlarının hakim olduğu bir dövrdə 1913-cü ilin göstəricilərinin meyar kimi qəbul edilməsi mümkün deyildi və bu heç də Azərbaycan rəhbərliyinin iradəsindən asılı deyildi. Heç Ermənis- tanda da bunu etmək olmazdı. A.Məlik-Şahnəzərovun istinad etdiyi Ş.Mkrtçyanın kitabında göstəri- lir ki, 1969-cu ildə DQMV iqtisadiyyatı 1913-cü ilə nisbətən 3,8 dəfə, 1923-cü ilə nisbətən isə 215 dəfə artmışdı (65). Doğrudur, müəlliflər göstərmək istəyirlər ki, 1913-cü illə müqayisədə Dağlıq Qarabağ iqtisadiyyatı 1969-cu ildə cəmi 3,8 dəfə artmışdı və bu göstərici heç də böyük göstərici deyil. Lakin bu rəqəmlər özü də xeyli şübhə doğurur. Çünki 1913-cü ildə Qarabağın ən böyük şəhəri olan Şuşa 141 idi ki, 1905–07-ci il hadisələri zamanı erməni terrorçuları tərəfindən xey- li dağıdılmışdı. Sovet dövründə isə həm Şuşa inkişaf etmiş, həm Xan- kəndi vilayət mərkəzi və vilayətin sənaye mərkəzi kimi formalaşmışdı. Hər halda A.Məlik-Şahnəzərov DQMV-nin iqtisadi inkişafı sahəsində görülən müəyyən işləri sadalamalı olur. O, etiraf edirdi ki, vilayətdə ipək- ayıran, ipəkəyirən və ipəktoxuyan fabriklər var idi və bu fabriklərdə çox- lu sayda qadınlar işləyirdi. Bundan başqa şərab zavodunun, kərpic, kirə- mit və digər tikinti materialları zavodunun, mişar, ağac emalı, pendir və yağ sexlərinin adları çəkilir. Bunun ardınca yenə də DQMV-nin iqtisa- diyyatının inkişafı ilə bağlı vilayət rəhbərliyinin əsaslandığı rəqəmlər, müxtəlif statistik göstəricilər bir daha şübhə altına alınır. O cümlədən er- məni müəlliflərinin istinad etdiyi rəqəmlər də müəllifin şübhəsi altına düşür (66). Yəni müəllifin yazdıqlarını ümumiləşdirməklə belə bir qənaətə gəl- mək olar ki, DQMV öz inkişafında Azərbaycan SSR-in digər rayonların- dan geri qalırdı və vilayət ermənilərinin öz iqtisadi vəziyyətini yaxşılaş- dırmaq üçün mitinqlərə başlamaq haqları var idi. Başqa bir erməni müəllifi Suren Zolyan da Dağlıq Qarabağ münaqi- şəsinə həsr edilmiş böyük ―araşdırmasında‖ DQMV-nin iqtisadi gerili- yini əsaslandırmaq üçün qeyri-obyektiv mühakimələrə yol vermişdir. Onun fikrincə, Azərbaycan rəhbərliyi Qarabağa sərmayə yatırmaqda ma- raqlı olmayıb və Dağlıq Qarabağın XX əsrin 20–30-cu illərindəki vəziy- yətindən də pis vəziyyətdə qalmasına çalışıb. Onun sözlərinə görə, XX əsrin 50-ci illərində Dağlıq Qarabağda adambaşına sərmayə yatırımı Azərbaycan SSR üzrə orta göstəricidən 10 dəfə az idi (67). Müəllif öz iddiasını əsaslandırmaq üçün heç bir fakta əsaslanmır və digər tərəfdən də yalnız ehtimalla danışır ki, Azərbaycan rəhbərliyi DQMV-ni 20–30-cu illər səviyyəsində saxlamaq istəyirdi. Halbuki Dağ- lıq Qarabağ münaqişəsi başlayanda vilayətin iqtisadi inkişaf səviyyəsi heç də XX əsrin 20–30-cu illəri səviyyəsində deyildi və bu, müəllifə də aydın olmalı idi. Yaxşı ki, S.Zolyan sonra Azərbaycanda H.Əliyevin ha- kimiyyəti illərində DQMV-də sərmayə yatırımının artmasını etiraf edir. Bununla belə, müəllif yenə də vilayətən iqtisadi baxımdan geri qalma- sından danışır. Fikrinin əsaslandırılması üçün isə son dərəcə absurd olan faktlara istinad edir. Müəllif qeyd edir ki, vilayət yolları elə qurulmuşdu ki, vilayətin rayonlarından Xankəndinə getmək üçün Azərbaycanın qon- şu rayonlarından dövrə vurub gəlmək lazım idi. Xankəndindən İrəvana getmək üçün isə Ağdam və Gəncədən keçmək lazım idi. Bundan sonra o, Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|