Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
144 qədər müəssisələrə və səhiyyə obyektlərinə, habelə kapital qoyuluşunun ümumi həcminə görə vilayət göstəriciləri ümumrespublika göstəricilərin- dən qabaqda idi. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlanması ərəfəsində DQMV ipək istehsalı üzrə respublikada ikinci mərkəzə çevrilmişdi. Kon- kret olaraq isə respublikada istehsal olunan ipəyin 25 faizi DQMV-nin payına düşürdü. Yeyinti sənayesi sahəsində süd, ət, çörək və konditer məmulatlarının istehsalı xüsusilə inkişaf edirdi. Yeyinti məhsullarının is- tehsal həcminə və istehlakına görə də DQMV respublika rayonları və şə- hərləri arasında öncül yerlərdən birini tuturdu. DQMV həm də respubli- kanın qabaqcıl kənd təsərrüfatı mərkəzlərindən biri idi. Vilayətdə isteh- sal olunan kənd təsərrüfatı məhsulları respublika istehsalının 3,2 faizini təşkil edirdi (72). Kapital qoyuluşu sahəsində də vilayətdə xeyli işlər görülmüşdü. So- nuncu beşillik ərzində vilayətin energetika təsərrüfatının inkişafına əv- vəlki üç beşilliklə müqayisədə 1,4 dəfə çox kapital yatırılmışdı. Münaqi- şənin başlanmasından əvvəlki üç beşillik ərzində vilayətin mürəkkəb dağlıq ərazilərində 1300 km yüksəkgərginlikli elektrik xətləri çəkilmişdi. Sənaye müəssisələrinin tikintisinə isə daha çox kapital yatırılmışdı. 1971–1985-ci illərdə bu sahəyə 483 milyon rubl vəsait istiqamətləndiril- mişdi. Bu vəsait 1955–1970-ci illər ərzində yatırılmış sərmayədən 2,8 dəfə çox idi. Sosial infrastrukturun inkişafına isə 1971–1985-ci illərdə 45 milyon rubl ayrılmışdı. Vilayətin bütün rayon mərkəzləri asfalt yollarla respublikanın magistral yollarına birləşdirilmiş, vilayət daxilindəki yollar şəbəkəsi təkmilləşdirilmişdi. Vilayətin iqtisadi inteqrasiyası da diqqət mərkəzində saxlanılırdı. Burada istehsal olunan məhsulların yarıya qə- dəri vilayətdən kənara göndərilirdi. Sovet iqtisadiyyatının 11-ci beşilli- yində sosial tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə 140 milyon rubl ayrıldı. Bu vəsait 9-cu beşillikdəkindən 40 faiz çox idi. Yalnız 1987-ci ildə bu məqsədlə 37,7 milyon rubl vəsait ayrılmışdı ki, bu da 1986-cı ildəkinə nisbətən 17,8 faiz artıq idi. Respublika üzrə isə bu artım 8,6 faiz təşkil edirdi. 1961–87-ci illərdə vilayətin daxilində 1 miyon 400 min kvadrat- metr yaşayış sahəsi istifadəyə verilmişdi. 1986–87-ci illərdə (11-ci beşil- liyin ilk iki ilində) 124 min kvadratmetr yaşayış sahəsi istifadəyə veril- mişdi ki bu da 10-cu beşilliyin ilk iki ilinə nisbətən 1,6 faiz çox idi (73). Bu təhlili materialda vilayətin iqtisadi inkişafını göstərən bir sıra di- gər rəqəmlər və faktlar da mövcuddur. Bununla belə, vilayətin iqtisadi inkişafına mane olan problemlərdən də yazıda söz açılır. Bu problem- 145 lərin bir hissəsi mərkəzi orqanlara (sovet) bağlı idisə, bir hissəsi də vila- yət daxilində təşkilatçılıq işlərinin aşağı olması ilə bağlı idi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bəzi erməni müəllifləri Bakıda çap olu- nan statistik məlumatları şübhə altına almağa meyl edirdilər. 1973-cü il- də erməni müəllifləri tərəfindən hazırlanan və Bakının müdaxiləsi olma- dan Xankəndində çap olunan DQMV-nin yaradılmasının 50 illiyi haq- qındakı məlumat-sorğu kitabının materialları da DQMV-də sürətli iqti- sadi inkişafın getdiyini göstərir (74). Nəhayət, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlanan zaman Azərbaycan KP MK-da iqtisadiyyat şöbəsinin müdiri olmuş akademik Z.Səmədzadə bu məsələ ilə bağlı öz müsahibələrinin birində DQMV-nin sovet dövrün- də iqtisadi inkişafı ilə bağlı tutarlı faktlar açıqlamışdır. O, sonra da fikri- ni belə tamamlayırdı ki, Dağlıq Qarabağda iqtisadi vəziyyət məhz bu gün çıxılmaz vəziyyətdədir. İndi Dağlıq Qarabağ bölgəsinin iqtisadi vəziyyəti Azərbaycan Respublikasının ən az inkişaf etmiş rayonundan da pis və- ziyyətdədir. Bölgənin belə hala qalması isə erməni millətçi-separatiz- minin apardığı siyasətin nəticəsidir. Vilayətin iqtisadi geriliyinin aradan qaldırılması məqsədi ilə erməni millətçiləri bölgədəki bütün sənaye və təsərrüfat müəssisələrinin Azər- baycan SSR orqanlarına tabeliyindən çıxarılması ideyasını da irəli sürdü- lər. Moskvadakı himayədarlarının yardımı ilə çox tezliklə bu istiqamətdə erməni millətçilərini qane edəcək qərarların qəbul olunmasına başlandı. Xüsusilə 1989-cu ilin yanvarında Dağlıq Qarabağda Xüsusi İdarəetmə Komitəsinin fəaliyyətə başlamasından sonra bu proses ermənilərin xeyri- nə sürətlə icra olundu. DQMV-də Xüsusi İdarəetmə Komitəsinin tətbiqi SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 12 yanvar 1989-cu il tarixli iclasında qərara alındı. Bu Komitənin rəhbəri və üzvləri kimi mərkəzin ermənipə- rəst məmurları seçildilər və onların vəsatəti ilə SSRİ Nazirlər Soveti 1989-cu il may ayının 6-da DQMV-nin bütün iqtisadiyyatının Azərbay- can SSR tabeliyindən çıxarılaraq SSRİ nazirliklərinə tabe etdirilməsi haq- qında qərar qəbul etdi (75). Bu o demək idi ki, Azərbaycan orqanları Dağlıq Qarabağ Muxtar Vi- layəti ərazisində olan bütün istehsal sahələri üzərindəki nəzarəti itirdilər. Həmin istehsal sahələri ölkə strukturları tərəfindən idarə olunmalı və nə- zarət edilməli idi. Belə qərarın qəbul edilməsi erməni millətçilərinin ürə- yincə idi. Çünki Dağlıq Qarabağın istehsalat müəssisələrinin Azərbayca- nın nəzarətindən çıxması vilayətin Azərbaycandan yadlaşdırılmasının əsasının qoyulması demək idi. Əslində, onların məqsədi Dağlıq Qarabağın Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|