Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
149 Mövcud olan məlumatları təhlil etməklə belə bir qənaətə gəlmək olar ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin fəal fazaya qədəm qoymasından xeyli əvvəl bu bölgənin qoparılması üçün erməni millətçiləri daha çox iki plan üzərində düşünürdülər – birincisi, sovet rəhbərliyinin vasitəsi ilə Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan qoparıb Ermənistana birləşdirmək; ikincisi, bi- rinci plan baş tutmayacağı halda silahlı təcavüz yolu ilə Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan qoparmaq. Qeyd etmək lazımdır ki, hər iki istiqamətdə də kifayət qədər fəal iş aparılırdı. M.S.Qorbaçov SSRİ rəhbəri seçilən kimi erməni millətçiləri Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılması üçün yenidən əməli işə keçdilər. Bu məsələ 1985-ci ilin dekabrında Daşnaksutyun partiyasının Afinada təşkil olunan XXIII qurultayında müzakirə edildi və qurultay ―Böyük Er- mənistan‖ uğrunda mübarizəni genişləndirməyi və bunun üçün də yaran- mış əlverişli vəziyyətdən istifadə etməyi tövsiyə etdi (84). Əslində, 1985-ci ildə Azərbaycan torpaqlarının hissə-hissə qoparılmasına da baş- lanmışdı. Həmin ildə Azərbaycan rəhbərliyi Ermənistan rəhbərliyinin qarşısında güzəştə gedərək Qazax rayonu ərazisində 2105 hektar torpaq sahəsinin Ermənistana verilməsinə razı oldu. Bu torpaq sahəsinin Ermə- nistana verilməsi ilə Bağanıs-Ayrım və Yuxarı Əskipara kəndləri də Er- mənistanın əhatəsində qalmalı oldu ki, gələcəkdə onların da ermənilər tə- rəfindən işğalına əlverişli zəmin yaradıldı (85). Qarabağ münaqişəsinin liderlərindən olan İqor Muradyan ingilis jur- nalisti Tomas de Vaala verdiyi müsahibəsində, əslində, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə 1988-ci ildən xeyli əvvəl hazırlıq başladığını və bu istiqa- mətdə silahlı qarşıdurmanın istisna edilmədiyini təsdiq edirdi. O, etiraf edirdi ki, hələ 1986-cı ilin yayında daşnakların vasitəsi ilə xaricdən gəti- rilmiş yüngül silah partiyası Qarabağa göndərildi. O, bəyan edirdi ki, sonradan bu silahların gətirilməsi müntəzəm xarakter aldı və Qarabağda olan bütün təşkilatlar silahlandırıldı. Onun sözlərinə görə, hətta yerli komsomol işçilərinin də şəxsi silahları var idi (86). 1986–87-ci illərdə Qarabağın daxilində silah əldə etmək elə də asan deyildi. Lakin bu problemin gələcəkdə həllinə kömək edə biləcək bəzi addımların atılması erməni millətçilərinin diqqət mərkəzində idi. Möv- cud olan faktlar onu deməyə əsas verir ki, erməni millətçiləri hələ 1986– 87-ci illərdən başlayaraq Xankəndində yerləşən 366-cı motoatıcı alayın strukturunun və hərbi-texniki təchizatının təkmilləşdirilməsinə erməni millətçiləri xüsusi maraq göstərirdilər. Qərargahı Bakıda yerləşən 4-cü ordu komandanının müavinlərindən biri olan general Aslanyanın təşəb- 150 büsü və himayəsi ilə 366-cı alayın tərkibində reaktiv divizion, ağır qau- bitsa divizionu, tankdan müdafiə divizionu və iki tank taborunun təşkili- nə başlandı, alaya piyada döyüş maşını və digər texnika verildi. Bu sada- lanan strukturlar əslində piyada alayının tərkibində olmalı deyildi. Gene- ral Aslanyan tərəfindən belə bir bəhanə ortaya atıldı ki, 366-cı alay həm İran, həm də Türkiyə sərhədinə yaxındır və bu ölkələrdən təhlükə gözlə- niləcəyi anda adıçəkilən alay müdafiənin öz xəttində qərar tutmalı ola- caqdı. Ona görə də bu alayın möhkəmləndirilməsi zəruri hesab olunurdu (87). Məlumdur ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin aktiv fazaya qədəm qoyduğu vaxt bu alayın zabit heyətinin böyük bir hissəsini ermənilər təş- kil edirdilər və alayın özü də erməni terror dəstələrinin silahlandırılması- nın mühüm bazalarından biri oldu. 1986 və xüsusilə 1987-ci ildə Dağlıq Qarabağdakı gizli millətçi təşki- latların silahlandırılması az-çox Ermənistan hesabına aparılırdı. 1987-ci ildən etibarən Ermənistanda müxtəlif millətçi qrupların yaranmasına baş- landı. Belə millətçi qruplardan biri Arkadi Karapetyan adlı birisi tərəfin- dən yaradılmışdı. Erməni mənbələrinin məlumatına görə, A.Karapetyan hələ 1979-cu ildə gizli millətçi qrup yaratmışdı. 1987-ci ildən etibarən isə o, gizli milli-azadlıq təşkilatının koordinatoru oldu və millətçi mitinq- lərin təşkilində yaxından iştirak etdi (88). A.Karapetyan sonradan ―Artsa- xın azadlığı ordusu‖ adlandırılan silahlı qurumun komandanı oldu. 1987-ci ilin sonunda Şəmkir rayonunun Çardaxlı kəndində baş verən hadisələr zamanı da yerli ermənilərin silaha malik olması haqqında mə- lumatlar vardır. Erməni millətçiləri, İrəvandan gəlmiş emissarlar təkcə Dağlıq Qarabağ ərazisində deyil, Azərbaycanın Şaumyan (kənd), Xanlar, Şəmkir rayonu ərazisində ermənilərin yaşadığı kəndlərdə də millətçi təb- liğat aparır, yerli əhalini Azərbaycan rəhbərliyinə itaətsizliyə sövq edir- dilər. Bütünlükdə, qeyd etmək lazımdır ki, erməni millətçiləri yalnız DQMV-ni Azərbaycandan qoparmaqla kifayətlənmək istəmirdilər. Onlar Qazax və Tovuz rayonlarının həmsərhəd məntəqələrində gərginlik yara- dır, Şaumyan (kənd) rayonuna bütünlüklə, Daşkəsən, Xanlar və Şəmkir rayonlarının isə ermənilər yaşayan kəndlərinə iddialar irəli sürür və bu kəndlərdən keçən xətt boyu Azərbaycan ərazilərinin işğalını planlaşdırır- dılar. Bu baxımdan erməni planlarının ucqar nöqtəsində yerləşən Çardax- lı kəndi də ermənilərin xüsusi diqqət mərkəzində idi. Burada separatizmin dərinləşdirilməsi üçün erməni millətçiləri 1987-ci ildə Ermənistanda ya- şayan bir ermənini Çardaxlı camaatına kolxoz sədri seçdilər (89). Onun millətçi-separatçı fəaliyyəti tezliklə aydın oldu. Rayon rəhbərliyi də bu Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|