Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Səfəvilər dövləti və Moskva knyazlığı
125 1571-ci ildə sultanın venetsiyalıların hakimiyyəti altında olan Kipr adasını işğal etməsi Venetsiya, İspaniya və Vatikanın daxil olduğu antitürk “müqəddəs ittifaqın” yaranmasını sürətləndirirdi. Göstərildiyi kimi, təxminən elə o zaman Venetsiya öz diplomatı Vinçentso Alessandrini osmanlılar əleyhinə ittifaq bağlamq təklifi ilə Səfəvilərin sarayına göndərmişdi. Sonrakı ildə (1572) papa V Piy I Şah Təhmasibə məktubunda bildirirdi ki, şahın xristian müttəfiqləri ilə özünün qəddar düşməninə qarşı birgə çıxış etməsi üçün əlverişli məqam çatmışdır. Katolik kilsəsinin başçısı, I Şah Təhmasibi II Səlimə qarçı hərbi əməliyyatlara başlamağa çağırır, ona Mesopotamiya və Suriyanı ələ keçirməkdə müvəffəqiyyətlər vəd edir, birgə çıxış edən Avropa dövlətləriqoşunlarına qarşı vuruşan türklərinn həmin əraziləri qoruya bilməyəcəyini göstərirdi 179
. Səfəvilərlə bütün bu diplomatik əlaqələr nəticə vermədi. Çünki I Şah Təhmasib bu dövrdə qəti qərara gəlmişdi ki, Osmanlı Türkiyəsi ilə münasibətləri pisləşdirə biləcək hərəkətlərə yol vermək olmaz. Eyni zamanda Səfəviləri Türkiyə ilə müharibəyə təhrik edən Qərbi Avropa hökmdarları özləri həmin müharibədə ciddi iştirak etmək barədə düşünmürdülər. Onlar yalnız Səfəvilər dövlətindən istifadə edərək Türkiyəni uzun sürən müharibəyə cəlb etmək, bununla da özləri və torpaqları üçün sultan tərəfindən gözlənilən təhlükəni zəiflətmək istəyirdilər. Bu münasibətlə, papa XIII qriqorinin (1572-1585) Vatikanın arxivində saxlanılan, Səfəvi şahının yanına gedəcək elçisi üçün yazdığı təlimatlar maraqlıdır. Elçiyə göstərişlər verilirdi ki, 100-150 min skudi məbləğində pul, həmçinin də 2 min odlu silah və 15-20top göndərməyi vəd etməklə, şahın yaxın 2-3 ildə hərbi əməlyyatlara başlamasına nail olmaq lazımdır
180 . Hadisələrin sonrakı gedişi də bu fikri təsdiq edir. Belə ki, 1578-ci ildə Osmanlı Türkiyəsi öz ordularını Səfəvilər dövlətinə qarşı yeritdi.Şah Məhəmməd Xudabəndə Portuqaliyaya nümayəndə 126 heyəti göndərmiş və Sultan III Murada 181 qarşı birgə çıxış etmək çağırışı ilə Avropanın bütün xristian krallarına müraciət etmişdi. Türkiyə, demək olar ki, bütün Cənubi Qafqazı işğal etmişdi.Səfəvilər dövləti üçün ağır olan bu şəraitdə nə Portuqaliya, nə də İspaniya Türkiyəyə qarşı müharibəyə qoşulmadılar.1582-ci ildə papa XII Qriqorini və II Filippi təmsil edən, Hörmüzdə Avqustluların prioru olan Simon, Şah Məhəmməd Xudabəndənin yanına göndərildi. Simon papaya məktubunda xəbər verirdi ki, şah türklərlə müharibəni davam etdirməyə hazırdır və əgər xristian dövlətlərinin sultanla vuruşmaq istədiklərini bilsəydi, öz elçisini ispan kralının yanına göndərərdi 182 . Artilleriya, pul və Avropa dövlətlərinin birdə çıxışını vəd etməklə, Səfəvi dövlətini Türkiyə ilə müharibəyə təhrik etmək vəzifəsi də Simonun qarşısına qoyulmuşdu. 1586-cı ildə Səfəvilər dövlətinə Şah Məhəmmədin yanına göndərilmiş digər papa elçisi – Ciovanni Battista Vekyettinin qarşısında da belə bir vəzifə qoyulmuşdu. Azərbaycan Səfəvilər dövləti və Moskva knyazlığı Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin Moskva dövləti ilə ilk diplomatik əlaqələri I Şah İsmayıl hakimiyyətinin son illərinə aiddir. 1521-ci ildə Səfəvi nümayəndəliyinin Moskvaya gəlməsi və Moskva knyazından “çoxlu top, ustalar və yaraq-əslahə” alması 183
barədə, Krım xanının Sultan I Süleymana verdiyi məlumat saxlanmışdır. Bu, rus arxiv sənədlərinin qeydə aldığı ilk əlaqə faktıdır. Məlumat həm də buna görə maraqlıdır ki, Çaldıran vuruşmasında I Şah İsmayılın ordusunda çatışmayan odlu silah və top almaq cəhdlərinin olduğunu göstərir. Moskva dövlətinin Azərbaycan Səfəvilər dövləti ilə diplomatik əlaqələr yaratmasına qonşular – Osmanlı Türkiyəsinə
127 meyl edən Volqaboyu xanlıqlar, həmçinin Krım tatarlarının viranedici basqınları mane olurdu. XVI əsrin ortalarında Moskva dövləti Xəzərin şimal sahillərinə çıxmağa, Xəzər dəniz yolunu ələ keçirməyə cəhd göstərir, Volqa boyunca cənuba doğru irəliləyirdi. Bizə həmçinin məlumdur ki, 1553-cü ildə Seyid Hüseynin başçılıq etdiyi Səfəvi nümayəndə heyəti Moskvaya gəlmişdi 184
. əlimizdə danışıqların məzmunu haqqında məlumat olmasa da güman etməyə əsas var ki, danışıqlarda Türkiyə əleyhinə hərbi ittifaq haqqında məsələyə də toxunulmuşdur. Məhz bu zaman Sultan Süleymanın qoşunlarıüçüncü dəfə Azərbaycana soxulmuşdular və I Şah Təhmasib düçmən basqını ilə ağır və qeyri- bərabər mübarizə aparmalı olurdu. Səfəvi şahı Krım tatar süvarilərinin Dağıstan və Dərbənddən hücumunun qarşısını almaq üçün məhz şimalda müttəfiq axtarırıdı. 1561-ci ildə Moskvaya (adı naməlum qalmış) Səfəvi nümayəndəsi gəlmişdi. Bu barədə 1562-ci ilin iyununda onunla birlikdə Moskvadan Həştərxana gəlmiş Cenkinson çəlumat verir 182 .
nümayəndəliyi Moskvaya gəlmişdi 186
. Ehtimal etmək olar ki, I Şah Təhmasib Osmanlı Türkiyəsi ilə 1555-ci il sülhünün uzun sürəcəyinə şübhə edir və Moskva dövləti ilə yaxınlaşmağa səy göstərirdi. Moskva dövlətinin başı üzücü Livoniya müharibəsinə qarəşmışdı və çar sultanla münasibətləri kəskinləşdirmək istəmirdi. Lakin IV İvan 1569-cu ildə Aleksey Xoznikovun nümayəndəliyini I Şah Təhmasibin yanına göndərmişdi. Xoznikov Səfəvilər üçün xeyli hərbi texnikanı – 100 top və 500 tüfəngi Qəzvinə gətirmişdi 187
. IV İvanın Kazan və Həştərxan xanlıqlarını Moskva dövlətinə birləşdirməsi, I Süleymanın sarayında ciddi narahatlığa səbəb olmuşdu. Türkiyə ğzü Volqa hövzəsində və Şimali qafqazda işğallara can atırdı. Lakin cənub-şərqi Avropa və Azərbaycan Səfəvilər dövlətinə qarşı müharibələrə başı qarışan Sultan Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|