O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

1. Davlat hokimiyati mahalliy organlarining o`rni va ahamiyati
2. Xalq deputatlari Kengashlari – joylardagi vakillik organi sifatida
3. Hokim – mahalliy ijroiya va vakillik hokimiyatining rahbari
4 . Fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlarining huquqiy holati
1. Davlat hokimiyati mahalliy organlarining o`rni va ahamiyati
O`zbekiston Respublikasi o`z taraqqiyot yo`lini o`zi belgilab olar ekan, mahalliy davlat hokimiyati tizimi masalalasi huquqiy tomondan mustahkamlandi. 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to`g`risidagi» qonunning 5-moddasida ushbu masalaga aniqlik kiritilib, unga ko`ra, O`zbekiston Respublikasi davlat idoralarning tizimi hokimiyatni qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud hokimiyatiga ajratish tartibi asosida qurilishi belgilab berildi.
Mustaqillikning ilk davridayoq, O`zbekiston Respublikasining Oliy Kengashi 1992 yil 4 yanvarda «O`zbekiston Respublikasining mahalliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to`g`risida»gi qonuni qabul qildi. Birinchi marta mahalliy davlat va ijroiya hokimiyati organi boshlig`i sifatida hokim lavozimi mamlakat miqyosida joriy etildi. Mahalliy davlat hokimiyati tizimidagi ijro organi faoliyatida yakkaboshchilik asosidagi rahbarlikning tuzilishiga asosiy sabab shunda ediki, yangi davrdagi chuqur islohatlarni mas'uliyatli ijro hokimiyatisiz amalga oshirib bo`lmas edi. Davlatning bosh islohatchilik roli tabiiy zarurat bo`lib, eski totalitar tuzumdan yangi jamiyatga o`tish uchun faqat kuchli ijro hokimiyati kerak edi.
1992 yil 8 dekabrda O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining qabul qilinishi mahalliy davlat hokimiyati organlarini rivojlanishdagi muhim davrni boshlab berdi.
Konstitutsiyamizning XXI MAVZUi (99-105 moddalar) «Mahalliy davlat hokimiyati asoslari » deb nomlandi va shu bilan mahalliy davlat hokimiyati organlarining konstitutsiyaviy maqomi belgilandi. Xuddi mana shu konstitutsiyaviy normalar orqali ilk bor mahalliy vakillik organlari va o`zini-o`zi boshqarish organlari tizimi alohida qilib ajratildi.
Ilk bor Konstitutsiyada mahalliy hokimiyat organlarining bo`linish prinsipi amalga oshirildi, ya'ni, xalq deputatlari Kengashlari vakillik organi sifatida, hokimlar ijro etuvchi hokimiyat organlari sifatida faoliyat yuritadigan bo`ldi. Viloyatlar, tumanlarda va shaharlarda, shuningdek shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar, tumanga bo`ysunuvchi shaharlarda ham ijro hokimiyati rahbari sifatida hokimlar faoliyat yuritishi belgilandi.
Prezidentimiz I.A.Karimov ta'kidlaganlaridek, «Konstitutsiyaga muvofiq, davlat hokimiyati organlarining avvalgi totalitar tuzumdan mutlaqo farq qiladigan, hokimiyatlarning, ya'ni qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlarining bo`linishi prinsipiga asoslangan tizimi yaratildi. Ularning har biri faoliyatida avtoritarizm va totalitarizmning xurujlarini istisno etadigan chinakam demokratik me'yorlar va yo`l yo`riqlar qaror toptirildi. Tashkil etilgan ijro etuvchi hokimiyat organlari tubdan farq qiladi. Ular rejalash – taqsimlash vazifalaridan holi bo`lib, iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish va tartibga solish rolini bajarmoqda. Ko`plab vazirliklar o`rniga bozor sharoitlariga mos bo`lgan xo`jalik birlashmalari, uyushmalari, konsernlar, korporatsiyalar, xolding kompaniyalari tashkil etildi. Davlat hokimiyati organlarining yangi tizimi vujudga keltirildi. Ularning ijro etuvchi hokimiyat bilan vakillik hokimiyati rahbarining vazifalari birlashtirilgan.»^73[66]
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mahalliy hokimiyat organlarining huquqiy asoslari rivojlangan demokratik davlatlar tajribasini chuqur o`rganish, milliy meros va an'analarni etiborga olgan holda, o`z mentalitetimizdan kelib chiqib yaratildi. Umuman, dunyodagi demokratik rivojlangan davlatlarning uzoq tarixiy tajribasi va konstitutsiyaviy an'analari Respublikamiz Konstitutsiyasi va mahalliy hokimiyatga doir qonunlarida o`z aksini topib, mahalliy ijroiya hokimiyat organlarining, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilish, mahalliy boshqaruv va boshqa barcha masalalarni aholining manfaatlarini e'tiborga olgan holda qonunlar, shuningdek, tegishli moddiy va moliyaviy resurslar asosida bevosita yoki bilvosita hal qilish maqsadlaridan kelib chiqib tashkil etilishi belgilandi.
1993 yil 2 sentabrga kelib esa Konstitutsiyada belgilangan normalardan kelib chiqqan holda mahalliy davlat hokimiyati organlari huquqiy maqomini yanada aniqlashtirish va ular faoliyatining mexanizmini shakllantirish maqsadida «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida» qonun qabul qilindi. Ushbu qonunda mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlarining huquq va vazifalari va ular munosabatlarining huquqiy asoslari aniq mustahkamlandi.
Xuddi shu kuni o`zini-o`zi boshqarish organlari huquqiy maqomini belgilab beruvchi «Fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari to`g`risida» qonun qabul qilindi. Ushbu qonunda ilk bor o`zini-o`zi boshqarish organlarining maqomi belgilab berildi.