O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov
Ko„chmas mulk turlari bo„yicha qiymatini
Yüklə 5,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 8.2. Ko„chmas mulk turlari bo„yicha qiymatini
uch yondashuv asosida baholash Ko‗chmas mulk qiymatini baholashdagi bosh muammo – bu asos sifatida obyektning o‗tmishi va hozirgi ahvoli to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni aniqlash va kelgusi holati maqbul bashoratlarini topishdan iborat. Baho berishda bu yondashuvlar bir-birini istisno qilmay, balki o‗zaro to‗ldiradi va ulardan har biri bir necha usullarni birlashtiradi. G‗arb amaliyotida obyektlarni baholashning ko‗plab usullari mavjud bo‗lib, ular ijobiy va salbiy sifatlarga ega. Masalan, avvalgi davr va joriy ma‘lumotlarga asoslangan butun-boshli usullar guruhini ajratib ko‗rsatish mumkin. Bu usullarni hisob-kitoblarni bajarish jarayoniga nisbatan o‗z yondashuvlari bo‗yicha tasniflash mumkin. Mutaxassislarda eng ko‗p tanilgan, shu tasnif bo‗yicha ko‗chmas mulkni baholash usullari uchta guruhga birlashgan: 1) xarajatli yondashuv; 2) daromadli yondashuv; 3) qiyosiy yondashuv. 220 1. Xarajatli yondashuv va uning usullari. Xarajatli yondashuvga ko‗ra turli ko‗chmas mulkning bozor qiymati, erkin yer maydonining qiymat summasi va yaroqsizlikni hisobga olgan holda uni yaxshilash uchun olib borilgan qurilish ishlarining qiymati sifatida aniqlanadi 16 . Xarajat yondashuvida baho tamoyillarining izchil qo‗llanilishi quyidagi muhim xulosani chiqarishga olib keladi: ya‘ni ko‗chmas mulkni qurilish narxi (xarajatlar) va bozor narxi bir-biridan farqlidir. Nazariy jihatdan olganda turli ko‗chmas mulkning balanslangan va mukammal bozorda turli xildagi ko‗chmas mulk obyektini yaratishga ketgan bozor xarajatlari, sotuv bo‗yicha bozor axborotlari hamda ko‗chmas mulkdan kelgan daromad qiymatining bitta va bir xil ma‘nosiga mos kelishi lozim. Bu esa har bir doimiy talab va taklif kuchini muvofiqlashtirib turadi. Ikkinchi tomondan esa, agar tadbirkor sarmoyador bozor narxi bo‗yicha qurilish resurslarini sotib olish va keyinchalik qurib bitkazilgan obyektni ochiq bozorda sotish uchun mablag‗ qo‗ysa, unda xarajatlarni obyektning ochiq bozordagi narxi bilan qiyoslasa, to‗g‗ri bo‗ladi. Boshqacha aytganda, ochiq bozorda almashuv paytidagi narxni aniqlashda xarajat yondashuvi orqali belgilanadigan daraja – bo‗lg‗usi foydalanuvchining fikrini aks ettiruvchi nuqtayi nazar bo‗ladi. Ayniqsa bu yangi obyektlarga yoki kichik muddatga ekspluatatsiya qilinuvchi obyektlarga taalluqlidir. Savdo avj oladigan ko‗chmas mulk bozorida bozor narxini aniqlash uchun qiyosiy yondashuvning sotuvlarni taqqoslash usuliga yoki daromadli yondashuvning daromadni kapitallashtirish usuliga urg‗u beriladi. Bunday paytda xarajat yondashuvi qandaydir ikkinchi darajaga tushib qoladi. Biroq, ko‗pchilik hollarda xarajat yondashuvi orqali belgilangan narx bozor narxining oxirgi darajasi haqida xulosa chiqarish uchun zarur taqqoslovchi bo‗lib xizmat qiladi. Baholashning uch yondashuvi orqali olingan qiymatlarga olib kelgan sabab hamda tendensiyalarni aniqlash eng asosiy omildir. 16 Toʻychiеv N.J., Nigmanova G.A. Mulkni baholash. Oʻquv qo‘llanma. - Toshkеnt: 2011. – 60 b. 221 Shunday qilib, ko‗chmas mulkning bozor narxini aniqlashning xarajat yondashuvi – bu bir tomondan bozor narxini aniqlash tadbirining zaruriy bo‗lagi, ikkinchi tomondan – ko‗chmas mulkning bahosi to‗g‗risidagi tasavvurni anglash uchun yagona vosita sanaladi. Shu bilan birga, uzoq muddat xizmat qilayotgan obyektlarning to‗plangan yemirilish qiymatini va tadbirkorlar foydasini aniqlashning qiyinligi tufayli baholashda xarajat yondashuvi ma‘lum bir cheklanishlarga ega. Bundan tashqari, xarajat yondashuvi bilan baholash natijalari mulkga to‗liq egalik qilish huquqini aks ettiradi, shuning uchun mulkga qisman egalik qilish huquqlarini baholashda ularni o‗zaro muvofiqlashtirish kerak bo‗ladi. Ko‗chmas mulk qiymatini aniqlashga xarajat nuqtayi nazaridan yondashuv shunga asoslangan, bino qurilishi xarajatlari, uchastkani tayyorlash va yaxshilashga ketgan xarajatlar ko‗chmas mulk qiymatini belgilashda asosiy mo‗ljal hisoblanadi. Xarajatlar har doim ham obyektning bozor qiymatini aks ettiravermaydi. Foydalanish davrida binoni yaxshilash uchun bajarilgan ishlar obyekt qiymatini o‗zgartiradi va bu alohida hisobga olinishi lozim. Xarajat yondashuvining usullari quyidagilar: Yüklə 5,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|