163
6-bob. KO„CHMAS MULK QIYMATINI BAHOLASH
STANDARTLARI VA ULARNI QO„LLANISH
XUSUSIYATLARI
6.1. Ko„chmas mulk qiymatini baholashning milliy standartlari va
ularni baholash obyekti turlari bo„yicha qo„llanish xususiyatlari
Bozor iqtisodiyoti sharoitlaridagi ko‗chmas mulkni baholashning
xalqaro me‘yorlari talablariga aynan o‗xshash ko‗chmas mulk
obyektlarini baholashning amaldagi tizimi O‗zbekistonda mavjud emas
edi.
Mavjud me‘yoriy usullar ikkilamchi
bozor talablariga javob
bermaydi, xorijiy investitsiyalarni hisobga olmaydi, bozor iqtisodiyoti
sharoitlariga mos kelmaydi.
Ko‗chmas mulkni baholash milliy standart (KMBMS)larining
umuman yangi tizimini yaratish uchun asosiy shart-sharoitlar va talablar
quyidagilardan iborat:
rivojlanayotgan mamlakatning iqtisodiy sharoitlari;
o‗tish davrida xatolarga yo‗l qo‗ymaslik;
ko‗chmas mulkni baholash bilan bog‗liq fan va texnikadagi
barcha yangiliklarni tatbiq etish;
to‗plangan xalqaro tartibdan foydalanish;
standartlarning ishlab chiqilishi zamonaning maqsadigina emas,
balki talabi hamdir.
KMBMSning bosh yo‗nalishi tashkilotlar,
korxonalar va
baholovchi-mutaxassislarning
mustaqilligi
va
tashabbuskorligi
rivojlanishi sharoitidagi ko‗chmas mulkni xolisona baholash hamda
iste‘molchilarning huquq va manfaatlarini himoya qilishdan iborat.
Ham xorijiy tajribadan, ham mamlakatimizdagi o‗ziga xos shart-
sharoitdan kelib chiquvchi O‗zbekiston Respublikasi uchun ko‗chmas
mulkni baholash milliy standartining quyidagi xususiyatlarini va
xulosalarni ta‘kidlab o‗tish zarur:
- deyarli barcha mamlakatlarda ko‗chmas mulk kadastri bo‗yicha
hujjatlar tuzilib, kompyuterlarga kiritilgan. Ular texnik standartlar
164
asosida
muntazam aniqlashtiriladi, yangilanadi va ko‗chmas mulk
monitoringi darajasiga yetkaziladi;
-
chet elda ko‗chmas mulkni baholash, texnik standartlar va
me‘yoriy-huquqiy negiz asosida obyektni xolisona, malakali va mustaqil
baholash maqsadida mustaqil, nodavlat organlar tomonidan amalga
oshiriladi;
-
ko‗chmas mulkni baholash, mustaqil sug‗urta
kompaniyasi
ishtirokida, turli falokatlar ro‗y berganida mulkning sug‗urtaviy
ta‘minlanishiga imkon yaratadigan sug‗urta summasini ma‘lum qilish
bilan birga amalga oshiriladi;
-
texnik standartlar respublikaning qonuniy-huquqiy negiziga
asoslangan, texnik me‘yor va qoidalar hamda rayonlarning zilzilaviy
ko‗rsatkichlari, mintaqamizning yerlari, tuproq sharoitlari xususiyatlari
hisobga olingan;
-
imorat va inshootlarni baholashda
ularning hozirgi kundagi
texnik
holati: mustahkamligi,
ustuvorligi,
ishonchliligi
hamda
zilzilabardoshliklar asos qilib olingan.
O‗zbekiston Respublikasida baholash faoliyati oxirgi yillarda
sezilarli darajada aniq va ahamiyatli natijalarga erishdi. Mulk qiymatini
baholashning xalqaro standartlariga asoslangan holda mamlakatimizda
15ta O‗zbekiston Respublikasi mulkni baholash milliy standarti
(MBMS) yaratildi va baholash faoliyatida majburiy qo‗llanish sharti
bilan tegishli davlat organlarida tasdiqlanib qabul qilindi.
Ulardan biri
O‗zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‗mitasining 2009-yil 12-
oktyabrdagi 01/19-18/21-sonli qarori bilan tasdiqlangan 10-son MBMS.
―Ko‗chmas mulk qiymatini baholash‖ milliy standartidir. Ushbu standart
asosida mamlakatimizda ko‗chmas mulk qiymati baholanishi amalga
oshiriladi.
Mazkur Mulkni baholash Milliy standarti (10-son MBMS)
O‗zbekiston Respublikasi ―Baholash faoliyati to‗g‗risida‖gi qonuniga,
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-
sonli ―Baholovchi tashkilotlar faoliyatini yanada takomillashtirish va
ko‗rsatilayotgan xizmatlar sifati uchun ularning mas‘uliyatini oshirish
165
to‗g‗risida‖gi
q
aroriga muvofiq O‗zbekiston Respublikasidagi baholash
faoliyatini normativ jihatdan tartibga solinishini belgilaydi.
10-son
MBMSning
maqsadi
ko‗chmas
mulk qiymatini
baholashning atama va tushunchalarini, axborotga qo‗yiladigan
talablarni, baholashni amalga oshirish tartibini, baholash yondashuvlari
va usullarini, baholash natijalarini rasmiylashtirishga qo‗yiladigan
talablarni o‗rnatuvchi normalari va qoidalarini belgilashdir.
Quyidagi ko‗chmas mulk obyektlari 10-son MBMS qoidalari
tatbiq etiladigan baholash obyektlari hisoblanadi:
bo‗sh turgan (yaxshilanmagan) yer uchastkalari;
imorat qurilgan yer uchastkalari (yaxshilashlar amalga oshirilgan
yer uchastkalari).
Baholash obyektlari qiymati ularga bo‗lgan mulkiy (ashyoviy va
majburiyat)
huquqlar, ularga boshqa shaxslar huquqlarining yuklanishi
va mazkur huquqlarga doir cheklashlarni hisobga olgan holda
aniqlanadi.
10-son MBMS baholovchi tashkilotlar, baholovchilar hamda
baholash xizmatlarining buyurtmachilari uchun mo‗ljallangan va
ko‗chmas mulk qiymatini baholash bo‗yicha xizmatlar ko‗rsatishda va
ko‗chmas mulk qiymatini baholash to‗g‗risidagi hisobotlarning
ishonchliligini tekshirishda qo‗llanilishi majburiydir.
10-son MBMS xususiylashtirish maqsadida ko‗chmas
mulkni
baholashda, shuningdek, mazkur maqsadda amalga oshiriladigan
baholash to‗g‗risidagi hisobotlarning ishonchliligini tekshirishda
qo‗llanilmaydi.
10-son MBMSni amaliyotda qo‗llashda ushbu 10-son MBMSning
ilovasida keltirilgan uslubiy ko‗rsatmalardan foydalanish lozim.
Dostları ilə paylaş: