Print indd
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
158 Amerika prezidentləri Vilsonun rektor olması ondan elmi-pedaqoji bacarıqla yanaşı inzibatçılıq qabiliyyəti də tələb edirdi. Bu sahədə üzləşdiyi bəzi problemlər sonda onun universitet kollekti- vi ilə münasibətlərinin korlanmasına səbəb olur. Nəticədə səkkiz il müddətində rektor olan Vilson 1910-cu il 20 okt- yabrda istefa verir. Məğlubiyyət onu çox da məyus etmir. Çünki buna qədər o, Nyu-Cersi qubernatoru seçkilərinə Demokrat partiyası- nın namizədi seçilmişdi. Bu seçkilər onun həyatında yeni səhifə açmış oldu. İki illik qubernatorluq fəaliyyəti onun siyasi görüşlərində əsaslı dəyişikliklər yaratdı. Dövrün tələblərilə ayaqlaşmaq zərurəti onun mühafi zəkar baxışlardan imtina edərək proq- ressiv düşərgəyə keçməsinə səbəb oldu. Hər iki partiyada getdikcə daha çox tərəfdar toplayan reformist cərəyan siyasi praktikanın demokratikləşməsini, ətraf mühitin qorunması və azad bazarın inkişafına mane olan kartel və inhisarların yaranmasının qarşısını alacaq iqtisadi islahatların aparılma- sını tələb edirdi. Qubernator kimi bu istiqamətdə gördüyü işlər onu bütün ölkədə tanıtdı. Nəticədə 1912-ci il prezident seçkilərində Demokratların namizədi oldu. Respublikaçıla- rın parçalanması isə qələbə qazanmasını asanlaşdırdı. Prezidentliyinin ilk ilində «Yeni Azadlıq» şüarı altında islahatlar keçirilməsini özündə ehtiva edən qanunlar pake- tinin Konqresdə ratifi kasiya edilməsinə nail oldu. Gömrük tarifl ərində bank işi və maliyyə sahəsində əsaslı islahatlar keçirildi, federal ticarət komissiyasının təsis edilməsilə sənaye konsernləri üzərində dövlət nəzarəti gücləndirildi. Bu isə öz növbəsində azad rəqabət mühitinin yaranmasına xidmət etdi. Bu ərəfədə Avropada başlayan müharibə Vilsondan qətiyyətli addımlar atmağı tələb edirdi. Avropada baş ver- miş bütün müharibələr kimi, yeni başlanmış bu müharibədə də ABŞ-ın bitərəf qalması zəruri idi. İngiltərə, xüsusilə Şot- 159 Amerika prezidentləri landiya ilə mənəvi bağlılığının olmasına baxmayaraq Vilson ABŞ-ın bitərəfl iyini təmin etməyə çalışırdı. Lakin 1915-ci ildən Alman İmperiyası ilə münasibətlər gərginləşir. Buna səbəb isə almanların sualtı qayıqlar vasitəsilə apardığı elan olunmamış amansız müharibə idi. 7 may 1915-ci ildə göyərtəsində 124 Amerika vətəndaşının olduğu Britaniya sərnişin gəmisi «Luzitaniya»nın batırıl- ması hadisələrin kulminasiya nöqtəsi oldu. Buna etirazını bildirən Vilson Almaniya hökumətindən sualtı müharibənin dayandırılmasını, dənizdə kreyser müharibəsi çərçivəsində – neytral gəmilərə toxunmamaqla müharibə aparılmasını tələb etdi. 18 aprel 1916-cı ildə Fransaya məxsus «Sussex» gəmisi məhv edildikdə isə ABŞ öz mövqeyini uyğun ulti- matumla bildirdi. Lakin Avropa dövlətlərinin gözlədiyinin əksinə olaraq Alman-Amerika münaqişəsi yüksələn xətlə inkişaf etmədi. Buna səbəb Almaniyanın 1916-cı ilin apre- lində sualtı müharibəni dayandırdığını bəyan etməsi oldu. Buna baxmayaraq Vilson ABŞ-ın bitərəfl iyinin nə qədər dayanıqsız olduğunu başa düşürdü. Səlahiyyətli nüma- yəndəsi Edvard Hauzun vasitəçiliyi ilə döyüşən tərəfl ər arasında barışdırıcılıq missiyasını üzərinə götürdüyünü bildirsə də təşəbbüsü dəstəklənmir. 1916-cı il prezident seçkilərini də məhz ABŞ-ı müharibədən kənarda saxlamaq şüarı altında keçirir. 31 yanvar 1917-ci ildə Almaniyanın yenidən sualtı mü ha ribəyə başladığını elan etməsi münasibətləri gərgin- ləşdirdi. 18 aprel 1916-cı il ultimatumundan sonra ABŞ-ın, eyni zamanda özünün nüfuzunu qorumağa məcbur olan Vil- son Almaniya ilə diplomatik əlaqələri kəsdi. Bir neçə Ameri- ka gəmisi batırıldıqdan sonra 6 aprel 1917-ci ildə Konqresin razılığı ilə Almaniyaya müharibə elan edildi. Vilsonu müharibənin müqəddəratı ilə yanaşı, müha- ribədən sonrakı dünyanın siyasi düzəni də narahat edirdi. Bu məqsədlə o, 8 yanvar 1918-ci ildə özünün məşhur «14 160 Amerika prezidentləri maddə» tələbini irəli sürür. Lakin hər şeydən əvvəl alman hərb maşınını məğlub etmək lazım idi. Bunun üçün Vilson Amerikanın bütün iqtisadi gücünü səfərbər etdi. Bu işdə amerikalıların böyük əksəriyyəti onu müdafi ə edirdi. Avro- paya əsgərlə yanaşı maddi və mənəvi kömək göstərilirdi. Fransada Qərb cəbhəsinin açılması həlledici rol oynadı və Almaniya 3 oktyabr 1918-ci ildə Vilsonun təklif etdiyi «14 maddə» əsasında Sülh danışıqlarına başlamağa razılığını bil- dirdi. Bu Vilsonun ümumdünya şöhrətinin zirvə nöqtəsi idi. Ölkənin gələcək taleyini düşünən Vilson eyni zamanda digər Avropa ölkələri ilə də müqavilələr imzalamağı zəruri hesab edirdi. 1919-cu il yanvar-may aylarında Parisdə qaliblərin sülh konfransı keçirildi. Burada Vilsonun əsas məqsədi Millətlər Liqasının yaradılması idi. Uzun sürən danışıqlar bəhrəsini verdi və 1919-cu il 28 iyunda Versal Sülh Müqaviləsi imzalandı. İndi Vilsonun qarşısında duran növbəti problem, Versal Sülh Müqaviləsinin senatda 2/3 səs çoxluğu ilə ratifi kasi- yasi idi. İlk müzakirələrdən müqavilə təpki ilə qarşılandı. Bunun bəzi səbəbləri vardı. Hər şeydən əvvəl 1918-ci ildə Konqresə keçirilən seçkilərdə respublikaçılar yerlərin ço- xuna sahib olmuşdular. Digər tərəfdən Müqavilənin əsas maddələrindən biri Millətlər Liqasının yaradılmasını, bu da öz növbəsində Avropada başlaya biləcək hər hansı növbəti müharibəyə ABŞ-ın avtomatik cəlb olunmasını tələb edirdi. Vilsona müxalif qüvvələr əksər amerikalıların arzusuna uy- ğun olaraq ABŞ-ı müharibələrdən kənarda saxlamaq, nor- mal dinc həyata qayıtmaq çağırışları səsləndirirdilər. Konqreslə dil tapa bilməyən Vilson məqsədini bilavasitə xalqa çatdırmaq arzusu ilə ölkəyə səfərə çıxır. Şimal və Qərb bölgələrində təbliğat işi apararaq Sülh Müqaviləsi təsdiqlənməsə yaxın gələcəkdə daha dəhşətli müharibə ilə üzləşmək təhlükəsinin real olduğunu bildirir. Koloradodakı çıxışlarından biri ərəfəsində səhhəti qəfi ldən pisləşir və o, Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|