Print indd
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
153 Amerika prezidentləri sasının yaradılmasını, uşaq əməyini məhdudlaşdırmaq məqsədilə Ticarət və Əmək Nazirliyində xüsusi idarənin təsis edilməsini yüksək qiymətləndirmək olar. 1910-cu ildə Mann Elkins qanununun qəbul edilməsi dəmiryol şirkətləri üzərində dövlət nəzarətini gücləndirmişdir. Məhkəmələrdə dinlənilən 90 antitrest prosesində o, Ruzveltdən daha kəskin mövqe tutmuşdur. Ruzveltin məharətlə yayındığı gömrük rüsumları haqqnıda qanun da Taftın prezidentliyi dövründə qəbul edilmişdir. Xarici siyasətdə də Taft öz yolu ilə getmişdir. Preziden- tin yeritdiyi xarici siyasi xətt bəzən «dollar diplomatiyası» adlandırılır. Bu siyasətin mahiyyəti bəzi ölkələrə, xüsusilə Çin və Latın Amerikası ölkələrinə yüksək faizlə kreditlər vermək və iqtisadiyyata investisiyalar yatırmaqla onları təsir dairəsində saxlamaq idi. Hadisələrin gedişi bu kursun heç də doğru olmadığını göstərdi. Ruzvelt və tərəfdarlarının prezidentin yeritdiyi daxili və xarici siyasətlə razılaşmaması respublikaçılar partiyasında ikitirəliyin yaranması ilə sonuclandı. Ruzveltin növbəti prezident seçkilərində partiyanın namizədi olmaq istəyinə kəskin reaksiya verən Taft bunu özünə qarşı xəyanət kimi dəyərləndirdi. Ruzveltin daha yüksək reytinqə malik ol- masına baxmayaraq, Tafta bəzi partiya funksionerlərini ələ almaq nəsib oldu və o, 1912-ci il 18 iyunda partiya- nın Çikaqoda keçirilən qurultayında prezidentliyə namizəd göstərildi. Bundan dörd gün sonra yeni yaradılmış Tərəqqi Partiyası Ruzveltin namizədliyini irəli sürdü. Seçkilərin gərgin keçəcəyi əvvəlcədən bəlli idi. 5 noyabr 1912-ci ildə keçirilən seçkilərdə Taft ağır məğlubiyyətə uğradı. O, vur-tut 23,23 % səs toplamışdı. Demokratların namizədi V.Vilson 41,9 % səs toplayaraq prezident seçildi. Ruzveltin 27,4 % səs alması isə onun cəmiyyətdə hələ də öz nüfuzunu qoruyub saxladığından xəbər verirdi. 154 Amerika prezidentləri Seçkiləri uduzan eks-prezident vaxtilə tələbəsi oldu- ğu Yel Universitetinə qayıdır və professor kimi elmi-pe- daqoji fəaliyyət göstərir. Burada o, hakim və prezidentlik fəaliyyətini analiz edərək üç kitab yazmışdır. Birinci Dünya Müharibəsində Vilsonun bitərəfl ik siyasətini dəstəkləmiş, Sülh Uğrunda Mübarizə Liqasının prezidenti kimi Yeni dünya düzəninin formalaşdırılmasına tərəfdar çıxmış- dır. 1921-ci ildə ABŞ Ali Məhkəməsinin sədri seçilməklə ilk gənclik arzusuna çatmış, növbəti il isə ABŞ məhkəmə sistemində əsaslı islahatlar keçirmişdir. Uilyam Taft 8 mart 1930-cu ildə Vaşinqtonda vəfat etmişdir. Onun prezidentliyi zəif qiymətləndirilsə də, Ali Məhkəmənin məşhur sədri kimi öz adını Birləşmiş Ştatlar tarixinə böyük hərfl ərlə yazmışdır. 155 Amerika prezidentləri VUDRO VİLSON (WOODROW WILSON) (1913-1921) Vudro Vilson Z.Teylordan sonra prezident olmuş ilk cənublu idi. Bunu yəqin ki, Cənub ştatlarının ölkə tarixində oynadığı faciəvi rolla izah etmək olar. ABŞ prezidentləri 156 Amerika prezidentləri iyerarxiyasında Vilson Linkoln kimi böyük, eyni zamanda faciəvi prezident hesab edilir. Vudro Vilson 28 dekabr 1856-cı ildə Virciniya ştatının Stenton şəhərində anadan olub. Şotland əsilli babası Ceyms Vilson 1807-ci ildə İrlandiyadan köçərək Filadelfi yada məskunlaşmışdı. Atası Cozef mükəmməl dini təhsil alsa da ailəsini çətinliklə dolandırırdı. Lakin gələcək prezident hələ uşaqkən ailənin maddi durumu, dayısı vəfat edərkən varidatını onlara vəsiyyət etməsi səbəbindən əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır. Valideynləri balaca Vudronun ev şəraitində təhsil alma- sına üstünlük verirlər. Bu səbəbdən o, yalnız doqquz yaşında ikən yazıb-oxumaq öyrənir, 12 yaşında isə məktəbə gedir. İki il sonra Vilsonlar Kolumbiyaya (Cənubi Karolina şt.) köçür. 1873-cü ildən Vudro təhsilini Devidson kollecində davam etdirir. Lakin səhhətində əmələ gələn problemlər onu təhsilini yarımçıq qoyaraq valideynlərinin yanına qa- yıtmağa vadar edir. Buna baxmayaraq o, müstəqil olaraq təhsilini artırır və 1875-ci ildə ABŞ-ın aparıcı təhsil ocaqlarından biri olan nü- fuzlu Prinston Universitetinə qəbul edilir. Təhsilini artırmaqla yanaşı yaradıcılıqla da məşğul olması onu digər tələbələrdən fərqləndirirdi. Onun ilk tədqiqat obyekti görkəmli siyasi xadimlərin həyat və fəaliyyəti olur. 1877-ci ildə yerli jurnal- da «Knyaz Bismark», bir il sonra isə «Qraf Uilyam Çatam» (Pitt-böyük) məqalələri dərc olunur. Prinstonda təhsil aldı- ğı müddətdə ən uğurlu işi isə «Birləşmiş Ştatlarda kabinet hökuməti» məqaləsi hesab edilir. Məhz bu məqalə ilə Vilson elmi ictimaiyyətin diqqətini özünə cəlb edir. 1879-cu ilin yayında Prinstonda təhsilini bitirən Vil- son Virciniya Universitetinin hüquq fakültəsində oxuyur. Onun xəstələnməsi universiteti tərk etməsilə nəticələnsə də, müstəqil olaraq hüquq, tarix elmlərini dərindən öyrənir. 157 Amerika prezidentləri 1882-ci ildə vəkillik praktikası ilə məşğul olmaq cəhdi baş tutmadıqda özünü tamamilə elmə həsr etmək qərarına gəlir. O zamanlar varlı ailədən çıxmış gənclər təhsillərini ar- tırmaq niyyətilə Avropaya üz tuturdular. Yaxınları Vudroya bunu məsləhət bilsələr də o, alman dilini pis bilməsini səbəb göstərərək təklifi qəbul etmir və Con Hopkins Universiteti- nin aspiranturasına daxil olur. Burada o, məşhur universitet professorları Riçard Eli, Herbert Adamsın rəhbərliyi altın- da siyasi-iqtisadi hüququ öyrənir. Bununla yanaşı alman və fransız dillərini mənimsəyir. Təhsilinə davam etməklə yanaşı elmi araşdırmalar da aparan Vilson «Konqresli idarəetmə» kitabı üzərində işləyir. Kitab 1885-ci ilin yanvarında işıq üzü görür. Əsərin başlıca qayəsini konqres və prezidentin fəaliyyət və funk- siyalarının təhlili, ABŞ dövlət hakimiyyətinin iki qolunun qarşılıqlı münasibətinin şərhi təşkil edirdi. 1885-ci ilin yayında Vilson pastor qızı Ellen Eksonla ailə həyatı qurmuş, bu nikahdan üç övladı dünyaya gəlmişdir. Nəşr olunan kitabı onu akademik dairələrdə tanıdır və müxtəlif universitetlər Vilsona pedaqoji fəaliyyət üçün təklifl ər edirlər. Bu zaman maddi çətinliklə üzləşməsi Brin- Mor qızlar kollecindən gələn yüksək məvacibli təklifl ə ra- zılaşmasına səbəb olur. 1886-cı ildə şifahi imtahan verərək tarix və siyasiət elmləri üzrə fəlsəfə doktoru adını alır. İki il sonra Ueston Universitetində (Konnektikut şt.) professor vəzifəsini tutur. Burada o, yeni kitabı üzərində işləyir və 1889-cu ildə elmi araşdırmalarının bəhrəsi olan «Dövlət» kitabını çap etdirir. 1889-cu ildə Prinston Universitetinin rektoru F.Petton ona professor yeri təklif edir. On bir il ayrılıqdan sonra Vil- son yenidən doğma universitetə qayıdır. Pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı elmi araşdırmalarla məşğul olur və 1902-ci ildə beş cildlik «Amerika xalqının tarixi» əsərini nəşr etdirir. Elə həmin il iyunun 9-da Vilson Universitetin rektoru seçilir. Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|