161
Amerika prezidentləri
təcili olaraq Vaşinqtona çatdırılır. 2 oktyabr 1919-cu ildə
beyninə qan sızır və sol tərəfi ifl ic olur. Tədricən səhhəti
normallaşsa da həkimlərə onu tam sağaltmaq müyəssər ol-
mur.
19 mart 1920-ci ildə Senat Versal Sülh Müqaviləsini
təsdiq etməmək haqqında qəti qərar verir. Bununla ABŞ
müqavilənin və Millətlər Liqasının qarantı olmaqdan bo-
yun qaçırır.
Senatın qərarını şəxsi faciəsi hesab edən Vilson si-
yasi karyerasının belə acı sonluqla bitməsilə barışmaq
istəməmişdir. Növbəti seçkilərdə demokratların qələbəsinə
ümid bəsləmiş və seçkiləri udacaqları halda Millətlər Liqası
Xartiyasının qəbul edilməsi üçün referendum keçirilməsini
mümkün saymışdı. Lakin 1920-ci il seçkilərində demokrat-
lar ağır məğlubiyyətə uğradılar.
Hadisələrdən məyus olan Vilson tənhalığa çəkilir, ic-
timai-siyasi həyatda iştirak etmir. Bu onsuz da xəstə eks-
prezidentin səhhətinin tam korlanması ilə nəticələnir və o,
3 fevral 1924-cü ildə vəfat edir.
162
Amerika prezidentləri
UORREN HARDİNQ
(WARREN G. HARDING)
(1921-1923)
Ohayodakı Bluminq-Qrouv qəsəbəsinin sakini Fibi
Elizabet Hardinq ən azı bir arzusuna görə Amerikanın bü-
tün analarına oxşayırdı. Öz oğlunu xoş günlərin birində
163
Amerika prezidentləri
Birləşmiş Ştatların prezidenti görmək onun müqəddəs ar-
zusu idi. Yaşıdlarından heç bir üstünlüyü ilə fərqlənməyən
balaca Uorrenin gələcəkdə prezident olması «Ameri-
ka əfsanəsinin» yalnız əfsanə olmadığını sübut edir-
di. Bu «əfsanə»yə görə sosial mənsubiyyətindən, maddi
vəziyyətindən, təhsil aldığı məktəbin nüfuzundan asılı ol-
mayaraq hər bir Amerika vətəndaşı prezidentlik iddiasında
ola və bu arzusunu gerçəkləşdirə bilər.
Uorren Hamaliel Hardinq 2 noyabr 1865-ci ildə Ohayo şta-
tının Bluminq-Qrouv qəsəbəsində dünyaya gəlmişdir. Ame-
rikada yaşayan ilk Hardinq 1623-cü ildə İngiltərədən gələrək
Massaçusets ərazisindəki Breyntri şəhərində məskunlaşmış
Ricard Hardinq olmuşdur. Bəzi şayiələrə görə Hardinqlərin
zənci qarışığı var idi. Gələcək prezidentin atası Corc Har-
dinq fermer və homeopat-həkim idi. Zəhmətkeş, işgüzar, na-
muslu insan olan C.Hardinq ailəsini çətinliklə dolandırırdı.
Qəsəbənin bütün uşaqları kimi Uorren də təsərrüfat işlərində
valideynlərinə kömək etməyə məcbur idi. O yerli məktəbdə
ilk təhsilini aldıqdan sonra, on yaşında ikən «Kaledonian Ar-
kus» qəzetinin mətbəəsində şagird kimi əmək fəaliyyətinə
başlayır. Eyni zamanda İberiya-kollecdə təhsilini davam et-
dirir və 1882-ci ildə oranı bitirir. Aldığı təhsilin ona heç bir
praktik bacarıq verməməsi ucbatından qısa müddətə bir neçə
sənət dəyişməli olur.
18 yaşında ikən Marion şəhərinə köçür və yerli «Dey-
li Star» qəzetində redaktor, sonra isə «Mirror» qəzetində
reportyor kimi çalışır. Tezliklə iki şəriki ilə birgə «Star»
qəzetinin aksiyalarını alır. Adi əyalət qəzeti olan «Star»
Hardinqin rəhbərliyi altında tirajını iki dəfə artırır və
sahiblərinə gəlir verməyə başlayır.
1891-ci ildə 25 yaşlı Uorren varlı iş adamı Amos Klin-
qin qızı Florenslə ailə qurur. Xanım Hardinq ərinin işinə
yardımçı olur və qəzetin satışını öz üzərinə götürür.
164
Amerika prezidentləri
XIX əsrin sonlarında Marion şəhəri sürətlə inkişaf
edərək ştatın böyük şəhərlərindən birinə çevrilir. Bununla
yanaşı şəhərin ən populyar qəzeti olan «Star» da öz tirajını
artıraraq böyük qazanc gətirir. Tədricən ştatın nüfuzlu və
varlı adamlarından biri olan Hardinq gəlirlərini digər isteh-
sal sahələrinə yatıraraq kapitalını daha da artırır.
Onun, xüsusən qadınlara böyük təsir göstərən gözə-
gəlimli xarici görünüşü, var-dövləti, işgüzar əlaqələri və
şəxsi keyfi yyətləri siyasi arenaya çıxışını asanlaşdırır. Hələ
22 yaşı olarkən Respublikaçılar partiyasının Ohayo bölməsi
qurultayına nümayəndə seçilir. Beş il sonra isə Marion gənc
respublikaçılar təşkilatının rəhbəri olur və öz qəzetini onla-
rın ruporuna çevirir. 1903-cü ildə Ohayo ştatının vitse-qu-
bernatoru olur.
1910-cu ildə qubernator seçilmək cəhdi baş tutmasa da,
məğlubiyyət Hardinqi ruhdan salmır, dörd il sonra ştatın
senatda iki təmsilçisindən biri seçilir. Onun senator kimi
fəaliyyəti qənaətbəxş olmasa da, bu gözəgəlimli və ideoloji
cəhətdən etibarlı senator 1920-ci il prezident seçkilərinə par-
tiyanın namizədi oldu. Qeyd edək ki, onun bu qələbəsində
yaraşıqlı xarici görkəmi az rol oynamamışdır. Təsadüfi de-
yil ki, onunla tanış olan Ohayolu partiya funksionerlərindən
biri «O yaraşıqlı prezident ola bilərdi» söyləmişdi.
Hardinqin namizəd olmasının digər və bəlkə də baş-
lıca səbəbi, namizədlik uğrunda gərgin mübarizə aparan
iki partiya lideri Leonard Vud və Frenk Loudenin onun
şəxsində ortaq məxrəcə gəlmələri olmuşdur. Onun seçki
platformasının əsasını vergilərin azaldılması, immiqrasiya-
nın məhdudlaşdırılması, qadın əməyinin kişilərlə bərabər
dəyərləndirilməsi təşkil edirdi.
1920-ci il noyabrın 2-də keçirilən seçkilərdə Hardinq
parlaq qələbə çaldı. O, 60,4 %, demokratların namizədi
Ceyms Koks isə 34,2 % səs topladı.
165
Amerika prezidentləri
Yeni qurulan kabinetdə təcrübəli və bacarıqlı siyasi
xadimlər təmsil olunurdu. Onlardan Çarlz Hyuz (dövlət ka-
tibi), gələcəkdə prezident olmuş H.Huver (ticarət), Uolles
(kənd təsərrüfatı), Mellon (maliyyə) və başqalarını uğurlu
təyinat hesab etmək olar. Prezident köhnə siyasi dostlarını
da yaddan çıxartmadı. Doerti və Foll uyğun olaraq Ədliyyə
və Daxili İşlər naziri təyin edildilər.
Haqqnıda dolaşan bəzi şayiələrə baxmayaraq Hardinq
işgüzar prezident olmuşdur. Büdcə vəsaitlərinin qənaətlə
istifadəsinə cavabdeh olan büdcə şurasının təsis edilməsi
yeni qurulan kabinetin ilk tədbirlərindən oldu. Vilsonun iq-
tisadi tənzimlənmə siyasəti tezliklə aradan qaldırıldı. Qəbul
olunmuş vergi qanunlarına əsasən vergilər azaldıldı, göm-
rük qanunları ilə kənd təsərrüfatı və sənaye məhsullarına
qoyulan rüsumlar isə artırıldı. Kənd təsərrüfatına kömək
məqsədilə fermerlərə iki milyard dollar həcmində kredit ay-
rılması, federal avtomobil yollarının çəkilməsi hökumətin
qənaətbəxş fəaliyyətindən xəbər verirdi.
Hardinq administrasiyasının xarici siyasətdə atdığı ilk
addım keçmiş hərbi rəqibləri ilə münasibətləri tənzimləmək
oldu. Bu məqsədlə 1921-ci il avqust ayında Almaniya ilə
sülh müqaviləsi imzalandı. Noyabrda isə Vaşinqtonda Uzaq
Şərqdə vəziyyətin nizamlanması və donanmada silahlan-
manın məhdudlaşdırılması məqsədilə doqquz hegemon
dövlətin iştirak etdiyi konfrans keçirildi. Konfransda ümu-
mi razılıqla Çinin suverenliyi və ərazi bütövlüyü birmənalı
olaraq təsdiqləndi.
1923-cü ilin ilk aylarında Prezident administrasiyası-
nın bəzi əməkdaşlarının adı böyük qalmaqallarda hallandı-
rıldı. Hardinqin özü qalmaqallı korrupsiyalarda bilavasitə
iştirak etməsə belə, məsuliyyət daşıyırdı. Çünki əsas
«qəh rə manlar» sırasında onunla yaxın olması ilə seçilən
şəxslər də vardı. Huverin məsləhət görməsinə baxmayaraq,
Dostları ilə paylaş: |