Psixologiyasi

2. Boylikmi, oqila xonimmi?
Bir vaqtlar Bag‘dodda yuz bergan kuchli yong‘inda boy- 
ning ham m a boyligi kuyib kul b o ‘ldi. Butun mol-dimyosining 
bir zum da y o ‘q b o ‘lganiga chidam agan odam Bag‘dod 
ko‘chalarida faryod-u fig‘on chekib yig‘ladi. U odam ham
y ig ia rd i, ham uyiga qarardi. Bu falokatni ko ‘rib, uning 
qarshisidan bir oqil odam chiqib debdi:
— Ey d o ‘stim, bu kap-katta odamga yig‘lash nimasi?
Uyi yongan odam:
— M en yig‘lamay kim yig‘lasin?.. Bir zum da ham m a 
m ol-u mulkim kul bo ‘ldi-ketdi! Bir lahzada faqir va qashshoq 
bo ‘ldim, — dedi.
K o‘pni ko‘rgan-kechirgan oqil odam:
— Yaxshi, uydagi um r yo‘ldoshing qanday? Aqllimi, eri- 
ning dardi, erining kayfiyatini, erining qadrini biladimi? — deb 
so‘radi.
Uyi yongan kishi bir zum da o ‘ylanib qoldi va:
— Ha, bu jihatdan baxtiyorman. Ollohga shukur, farosatli, 
soliha xonim im bor, — dedi.
K o‘rgan-kechirgan kishining xotini afsuski, ko‘ngildagidek 
emas, bu jihatdan baxtsiz edi. U uyi kuygan odamga bunday 
debdi:
— U holda nega yigiaysan, ey nodon?! Bu dunyoda m ato 
uchun ham ko‘zyoshi to ‘kadimi? M en shunday bir xotinga uy- 
langanm anki, aqli kalta, er qadr-qim m atiga yetmaydi. Sen 
falokatning nimaligini bilmaysan. Sen aqli kalta, tili uzun, jag ‘i 
tinmas bir xotinga uylangin, o ‘shanda bilasan falokat nimaligi­
ni! D o ‘konlaring yonibdi, nim a b o ‘libdi? Sen sog‘ bo isan g , 
hamm asini topasan. Yoningda ko‘nglingdagidek xotining senga 
m adadkor b o iib , m a’naviy q u w at berib turganidan keyin tezda 
o ‘zingni o ‘nglab olasan.
62

---

IV В О В. 0 ‘SM IRLIK YO SH IDAGI 0 ‘G ‘IL УА
QIZLARNING 0 ‘ZIGA XO S PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI
4.1. 0 ‘SMIRLIK DAVRI HAQIDA TUSHUNCHA
Psixologiya fanining m uhim sohalaridan biri bo ‘lmish yosh 
psixologiyasi fani bevosita inson psixologiyasining nam oyon 
b o ‘lishi va rivojlanishini turli yoshlarda qanday kechish 
xususiyatlari, qonuniyatlari, mexanizmlarini o ‘rganadi. Psixo­
logik xususiyatlami nam oyon b o ‘lishining yosh xususiyatlari 
o ‘rganilar ekan, shuni nazarda tutish kerakki, yosh psixo- 
logiyasida turli yosh davrlari bir-biridan sezilarli farqlanadi. 
Bular: chaqaloqlik, ilk bolalik, m aktabgacha ta ’lim yoshi, 
kichik maktab yoshi, o ‘smirlik, ilk yoshlik, yoshlik, yetuklik va 
keksalik davrlaridir. Bu davrlaming har biri o ‘ziga xos xususi- 
yatlarga, sifatlarga ega b o ‘lib, ular bir-b irid an odam ning 
xronologik yosh ko ‘rsatkichlariga ko‘ragina emas, balki shu 
davrda inson ruhiyatida kechadigan hodisalar, ro ‘y beradigan 
o ‘zgarishlar, uning ruhiyatidagi um um iy qonuniyatlarga ko‘ra 
ham farqlanadi.
Biz o ‘smirlik davri psixologiyasi haqida to ‘xtalib o ‘tamiz.
0 ‘smirlik davri insonni bolalikdan — yoshlikka o ‘tuvchi va 
o ‘z navbatida boshqa davrlardan o'zining nisbatan keskinroq, 
murakkabroq kechishi bilan farqlanib turuvchi davrdir. Bu davr 
taxminan bolalarning 5—8-sinflarda o ‘qish paytlariga to ‘g‘ri 
keladi va 11 — 12 yoshdan 14—15 yoshgacha bo ‘lgan davr 
oralig‘ida kechadi. Ayrim bolalarda bu davr 1—2 yil ertaroq 
yoki kechroq kuzatilishi ham mumkin.
0 ‘smirlik davri ayrim maxsus psixologik adabiyotlarda 
«o‘tish davri», «og‘ir davr», «inqiroz davri» kabi nom lar bilan 
ham ataladi. Bu davming «og‘irligi», «keskinligi», «murakkabli- 
gi» nim alar bilan asoslanadi?
0 ‘smirlik davrining og‘ir, murakkab davr ekanligi ko‘plab 
psixologik, fiziologik, ijtimoiy omillar bilan bog‘liq. Bu davrda