Psixologiyasi

4.4. JINSIY BALOG‘ATGA YETISH
Jinsiy balog‘atga yetish haqida tushuncha. 
0 ‘smirlik davri- 
da kuzatiladigan xarakterli holatlardan biri jinsiy balog‘atga 
yetishdir. Jinsiy balog‘atga yetish qanday amalga oshadi. Jinsiy 
bezlar va u bilan bog‘liq b o ig a n jinsiy belgilar bola hali ona 
qomidaligidayoq paydo b o ia d i va bola tug‘ilganidan boshlab 
to o ‘smirlik davrigacha jinsiy rivojlanishni belgilab beradi. 
Jinsiy bezlar va ularning vazifalari bolani rivojlanish jarayoni- 
ning yaxlitligi bilan uzviy b o g iiq b o ia d i. O ntogenetik 
taraqqiyotning m a’lum bir bosqichida jinsiy rivojlanish keskin 
jadallashadi va fiziologik jinsiy yetuklik amalga oshadi. Jinsiy 
rivojlanishning tezlashishi va jinsiy balog‘atga yetish davri jinsiy 
balog‘atga yetish davri deb ataladi va u aksariyat hollarda 
o ‘smirlik yoshiga to ‘g‘ri keladi. Qiz bolalam ing jinsiy balog‘at- 
ga yetishishi o ‘g ‘il bolalarga qaraganda 1—2 yil ilgarilab ketadi. 
Jinsiy balog‘atga yetish nisbatan individual xarakterga ega 
b o iib , u vaqti va tempiga ko‘ra turli bolalarda turlicha kechishi 
mumkin.
Jinsiy balog‘atga yetish m uddati va uning jadalligi turlicha 
b o iib , u ko‘plab omillarga: salom atlik holati, ovqatlanish 
xarakteri, iqlim , m aishiy va ijtim oiy-iqtisodiy sharoitlarga 
bogiiq. Bunda nasliy xususiyatlar ham m uhim rol o ‘ynaydi.
Noqulay maishiy sharoitlar, yetarlicha va to ‘g‘ri ovqatlan- 
maslik, ularda zarur vitaminlarning yetishmasligi, og‘ir yoki 
qaytalanuvchan xastaliklar jinsiy balog‘atga yetish davrini 
kechiktirib yuborishga olib kelishi mumkin. Odatda katta sha- 
harlarda o ‘smirlaming jinsiy balog'atga yetishishi qishloq joy- 
lardagiga qaraganda ertaroq amalga oshadi.
Jinsiy balog‘atga yetish davrida gipofiz va qalqonsim on 
bezlar ajralib chiqaradigan gorm onlar ta ’siri ostida o ‘smirda 
b o ‘yining o ‘sishi, ikkilamchi jinsiy belgilarning rivojlanishi, 
ovozning o ‘zgarishi, muskul kuchlarining ortishi, tananing 
ayrim qismlarini jun bosishi, ko‘krak bezlarining rivojlanishi 
kabilar kuzatiladi.
Jinsiy balog‘atga yetish bosqichlari. Jinsiy balog‘atga yetish
72

---

tekis kechadigan jarayon emas. U m a’lum bir bosqichlarga 
b o ‘linadi va ulam ing har biri ichki sekretsiya bezlarining va bu- 
tun organizmning o ‘ziga xos vazifalari bilan xarakterlanadi. Bu 
bosqichlar birlam chi va ikkilam chi jinsiy belgilar m ajm ui 
b o ‘yicha belgilanadi.
0 ‘g‘il bolalarda ham , qiz bolalarda ham jinsiy balog‘atga 
yetishning 5 bosqichi farqlanadi (27-jadval).