Q. Y. Abbasova Sosial proseslərin modelləri. Dərslik. Rus dilindən tərcümə. B.: 2016
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Iki faktorun istehsalın səmərəliliyinin aşağı düşməsi və iqtisadi artım templərinin təqribən 10 il gecikmə lə azalması – qarşılıqlı əlaqəsi əsas rol oynayır, bu bazarlar və resurslar uğrunda geniş miqyaslı və sərt müharibələrin baş verməsinə səbəb olur. Maliyyə resursları nə qədər çox olarsa, hərbi potensial bir o qədər yüksək olur, hərbi əməliyyatlar daha şiddətli və uzunsürən olur (əlaqə müsbətdir, <<+>> nişanına malikdir). Geniş miqyaslı müharibə tədricən bütün resursların tükənməsinə, iqtisadi potensialın aşağı düşməsinə, qiymətlərin qalxmasına və həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Hərbi əməliyyatların intensivliyi və sürəkliliyi nə qədər çox olsa yəqin ki, hərbi məhsullardan (əlaqə mənfidir, nişanı <<->>) başqa bütün məhsulların istehsalında dərin tənəzzül baş verir. Qoldstaynın modeli ən tam şəkildə şəkil 7.4.-də təmsil olunmuşdur. Modelin iqtisadi hissəsinə iki faktor – innovasiya və investisiya əlavə olunmuşdur. Uzun dalğaların generasiyasının innovasiya konsepsiyasının tərəfdarlarının əksəriyyəti hesab edir ki, istehsalın artımı innovasiya aktivliyini azaldır. Daha dəqiq desək, üstünlük təşkil edən texnoloji ukladın hakim mövqelərinə toxunmayan innovasiyalar tətbiq olunur. Amma innovasiya aktivliyin aşağı düşməsi iqtisadi artım templərinin tədricən aşağı düşməsinə səbəb olur. Müharibələr isə innovasiya aktivliyinə qənaətbəxş təsir edir. Investisiya modeli Kondratyev, Forrester və bir sıra başqa alimlər tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Fərz olunur ki, böyük proyektlərin reallaşdırılması investisiyaya tələbatı artırır. Investisiyalara tələbatın artması kapitalın qiymətini qaldırır ki, bu da tədricən investisiya həcmlərinin sonra isə istehsal həcmlərinin azalmasına səbəb olur. Qoldstayn öz modelində dalğa dinamikasının izahına olan müxtəlif yanaşmaları sintez etməyə çalışaraq həm əsas iqtisadi parametrlərə, həm də sosial – psixoloji faktorlara (modelin yuxarı hissəsi) diqqət vermişdir. Həmçinin qeyd olunurdu ki, 50 illik periodu olan iri miqyaslı və şiddətli hərbi kampaniyaların ən populyar izahlarından biri iki nəsil adlandırılan hipotez ilə bağlıdır. Qoldştaynın rəyinə görə sosial yaddaş enib-qalxmaların sürəkliliyini tənzimləyən köməkçi faktordur. Bütövlükdə Qoldstaynın modeli səkkiz dəyişəndən və on səkkiz qarşılıqlı əlaqədən ibarət olub, Kondratyev dalğalarının yaranması haqqında mövcud olan nəzəriyyələrin mühüm xüsusiyyətlərini özündə toplamışdır. 7.5. Siyasi sahədə dalğa prosesləri Əcnəbi politoloqlar dövr probleminə böyük diqqət ayırırlar. Amerikan politoloqu F.Klinberq 1952-ci ildə nəsr etdirdiyi proqnozda (31) 60-cı illərin kəskin xarici siyasət – böhranının ABŞ üçün olan təhlükəsi qeyd olunmuşdur. Doğrudan da, Vyetnamda müharibə başlandı. Klinberqin proqnozu onun aşkar etdiyi qanunauyğunluğa – amerikan xarici siyasətində iki fazanın bir-birini əvəz etməsi (cədvəl 7.3.) - əsaslanırdı. Onun introvert adlandırdığı birinci faza xaraktercə milli birliyin qorunub saxlanmasına yönəlmiş qapalı, ehtiyatlı siyasətdir. Ikinci faza ekstravert adlandırılır və birbaşa diplomatiya, başqa ölkələrə hərbi və iqtisadi təzyiq kimi xarakterizə olunur. (cədvəl 7.3.). Klinberq öz işlərində kontent-analiz metodlarının köməyi ilə böyük miqdarda xarici siyasət sənədlərini analizdən keçirmiş və göstərmişdir ki, ekstravert faza zamanı Prezident və Konqress arasındakı münasibətlərdə prezident, intravert faza zamanı isə Konqres üstünlük təşkil edir (32). Amerikan politoloqu C.Hamenvirs 1970-ci ildə ABŞ-ın Respublikaçı və Demokrat partiyalarının seçkiqabağı siyasi platformalarının tədqiqini nəşr etdirmişdir. Kontent- analizin yardımı ilə o, 73 siyasi kateqoriyanın istifadə olunma sıxlığını analizdən keçirmişdir. Onun şagirdi R.Veber ingilis kraliçasının təntənəli mərasimlərdə söylədiyi nitqlərin analoji tədqiqini aparmışdır. Hər iki halda 50 illik periodu olan dalğalar aşkar olunmuşdur (35). Hər bir dalğa (və ya sikl) dörd fazaya malikdir, bu fazalarda siyasi həyatda əvvəlcə mütərəqqi dəyərlər, sonra kosmopolitik, daha sonra isə konservativ dəyərlər üstünlük təşkil edir və sonda dalğanı qapalı, təcrid (parochial value) xarakterli faza tamamlayır. Şəkil 7.5.-də müəlliflər tərəfindən tədqiq olunmuş olaraq çarx şəklində təqdim olunmuş son siklin tarixləri göstərilmişdir. ―Çarxda‖ aralarında düz 12 il olan fazalara uyğun olan zirvələr göstərilmişdir. (35)-də siyasi xronometrin bu qədər yüksək dəqiqliyini təsdiq edən hər hansı bir arqument göstərilmir, bu daha çox tətbiq olunan statistik prosedurların nəticəsi ola bilər. Müəlliflər aşkar etdilər ki, onların dalğaları Klinberqin dalğaları ilə sinxrondur: mütərəqqi və kosmopolitik fazalar ekstravert fazaya, konservativ və qapalı faza isə introvert fazaya uyğun gəlir. Bundan başqa məlum oldu ki, siyasi dalğalar Kondratyevin dalğaları ilə demək olar ki, tam sinxrondurlar (cədvəl 7.4.). Ölkə Iqtisa di dövrü n minim umu Təcrido lunman ın zirvəsi Introvert fazasının maksimu mu Iqtisad i dövrün minim umu Kosmo politik dəyərl əri fazasın ın zirvəsi əkstravert fazasının maksimu mu Böyük Britaniy a 1783 1790 - 1815 1816 - 1837 1842 - 1866 1868 - 1884 1894 - 1921 1920 - 1938 1946 - 1967 1972 - ABŞ 1783 1788 - 1815 1912 1811 1837 1836 1830 1866 1860 1858 1884 1884 1881 1921 1908 1905 1938 1932 1929 1967 1956 1954 Qeyd. Cədvəldə uyğun gələn dalğaların ekstremal qiymətlərinin tarixləri verilmişdir, bu şəkildə dalğa periodunun ancaq yarısı nəzərdən keçirilir. İ.Klinberq və Namenvirs hesab edirlər ki, siyasətdə dalğalara səbəb olan əsas mexanizm nəsillərin bir – birini əvəz etməsi prosesidir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|