Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 3,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
edilmişdir. Əməvilər dövründə xalq üsyanları, xüsusilə də Əhli-beyt (ə) t ərəfdarlarının qiyamları olduğu kimi, abbasilərin də dövründə bundan da artıq və güclü üsyanlar baş vermişdir. Əgər Əməvilər dövründə Kərbəla, Təvvabin, Muxtar S əqəfi, və s. qiyamlar baş verimişdirsə, abbasilər dövründə də Fəxx qiyamı, Əbu Saraya qiyamı, Məhəmməd Dibacın qiyamı, Nəsr bin Şibsin qiyamı, Babəkin qiyamı (816-838) v ə başqaları baş vermişdir. Bunlardan başqa Sumbatın rəhbərliyi ilə Xorasanda baş verən qiyamını (755), Orta Asiyadakı Muhənna üsyanını (776-783), M əzyarın rəhbərliyi ilə Təbəristan (Mazandaran) üsyanını (839) göstərmək olar. Bu qiyamların hamsının məğzi ali hakimiyyətin istefa verməsi, onlaraın ədalətə riayət etm əsi, xalqın üzərinə qoyduqları vergiləri azaltmaları, torpaqları camaata bərabər s əviyyədə bölmələri və s. olmuşdur. Xatırlatmaq lazımdır ki, abbasilərin hakimiyyəti dövründ ə Azərbaycan torpaqlarının əksəriyyəti ərəb əmirlərinin əlində idi və əhalidən onlarla adda vergi yığılırdı. Bu da təbbidir ki, əhalinin var-yoxdan çıxmasına səbəb olurdu. Əhalini zülm və istibdadla idarə edən abbasilər dövləti artıq VIII əsrin sonlarından sonra yavaş-yavaş zəifləməyə başladı. Belə ki, bu dövrdən etibarən abbasil ər ərazisində müstəqil dövlətlər və vilayətlər meydana gəlməyə başladı. M ərakeşdə yerli İdrisilər (788-985), İfriqiyada Əğləbilər (800-909) sülalələri meydana g əldi. Artıq 821-ci ildən İran ayrılmağa başladı. IX əsrin əvvəllərində İranda Tahirilər (821-873), Səffarilər (867-908), Səmanilər (875-999), Mahmud və M əsudun vaxtında isə Qəznəvlər (977-1186) hökmranlıq edirdilər. 945-ci ildə Bağdadı tutan Büveyhilər xəlifəni öz siyasətləri üçün alətə çevirdilər. 1055-ci ildə Bağdadı işğal edən Səlcuqilər xəlifələri yalnız dini başçı kimi tanıyırdılar. Abbasil ər Əhli-beytin (ə) adından istifadə etmələrinə baxmayaraq heç özləri Əhli-beytin (ə) kim olduğunu bilməmişlər. Bunu biz bu dövlətin qurucusu olan Əbu Müslüm əl-Xorasaninin İmam Sadiqı (ə) ünvanladığı məktubunda da görməkdəyik. Bel ə ki, Əbu Müslüm İmama (ə) bir məktub yazaraq həmin məktubda demişdir: “M ən insanları Əhli-beytə taba olmağa çağırıram, əgər sən də istəsən sənə beyət ed ərik.” İmam (ə) onun məktubuna aşağıdakı sözləri cavab olaraq yazmışdır: “Sən nə bizim adamlarımızdansan, nə də ki, bizim zamanımızın adamlarındansan” 1 . Abbasil ərin xalqa qarşı yürütdükləri siyasət başdan ayağa ədalətsizlik rəmzi idi. Bu dövl ətin banisi olmuş Əbulabbas əs-Saffahın ləqəbinin “Qan tökən” olması onun n ə qədər zalım və zülmkar olmasından xəbər verir. Abbasil ər xilafətinə 508 ildə 37 xəlifə başçılıq etmişdir. Onlardan üçü-Harun ər- R əşid (786-809), Məhəmməd əl-Əmin (809-813) və Abdullah əl-Məmun (813-833)- İmam Rzanin (ə) müasiri olmuşlar. O, iyirmi illik imamətinin on ilini Harunla, beş ilini Əminlə, son beş ilini isə Məmunla keçirmişdir. İmamın (ə) siyasi səhnədə görünm əsi Məmunun dövrünə düşdüyündən onun şəxsiyyəti haqqında məlumatlı olmağın əlbəttə ki, faydası vardır. 7.10. Xəlifə Məmunun şəxsiyyəti M əmun beşinci Abbasi xəlifəsidir. Onun adı Abdullahdır və Harun ər-Rəşidin oğludur. Onun anası isə Harunun mətbəx qulluqçularından olan Məracildir. Tarixçilər 1 C əfər Murtəza Hüseyni, Həyatul-İmam Rza ə, darut-təbliğil-islami, 1398/1978 278 onun doğulmasını aşağıdakı hadisə ilə əlaqələndirirlər. Belə ki, Harun ər-Rəşid arvadı Zubeyd ə ilə şahmat oynayarkən ona uduzur. Zubeydə Haruna uduzduğuna görə aşbazxananın ən eybəcər və ən çirkin qadını ilə yaxınlıq etməsini istəyir. Harun buna razı olmayıb şərtin əvəzinə ona Misir və İraq gəlirini verəcəyini deyir. Lakin Zubeydə buna razı olmur. Harun məcburiyyət qarşısında qalaraq şərtə razı olur. Bu yaxınlıq n əticəsində Məmun dünyaya gəlir 1 . M əmun hicri 170-ci ildə (786 m) doğulmuş və hicri 218-ci ild ə (833 m) vəfat etmişdir. M əmunun həyatı qardaşı Əminin həyatına nisbətən elmi fəaliyyətdə keçmişdir. O, uşaqlıqdan müxtəlif elmləri öyrənməyə həvəs göstərmiş, döyüş sənətinin inc əliklərinə yiyələnməyə çalışmışdır. Həmçinin, Məmun tarix və siyasət elmlərini də öyr ənmiş öz həyatında əməli surətdə müxtəlif hadisələrdən baş çıxarmağı bacara bilmişdir. O, qardaşı Əminin zəif nöqtələrini bilərək özünü həmin sahələrdə daha da mük əmməl hazırlayaraq abbasilər içində hörmət qazana bilmişdir. Buna görə də tarixçil ər : “Abbasilər içində Məmundan biliklisi olmamışdır” deyirlər 2 . İbn Nədim onun haqqında yazırdı: “Məmun xəlifələr içində fiqh və kəlam elmlərini bilən ən bilikli şəxsdir” 3 . Lakin bütün bu deyil ənlərə baxmayaraq o, təkəbbürlü, səhvi bağışlamayan, xalqa qarşı ədalətsiz bir xəlifə kimi tarixə düşmüşdür. Onun haqqında tarixdə yazılır: “O, f əziləti öldürüb sonra ona ağlayan, İmam Rzanı (ə) şəhid edib ona yas tutan, t əmiz insanları qırıb onların yerini pislərlə dolduran, xilafətin İmam Əli (ə) övladlarına mənsub olduğunu deyən, lakin özününküləri ona təyin edən bir şəxs olmuşdur.” M əmunu digər xəlifələrdən fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də budur ki, o, şiəliyə zahirən meyl etmiş, Quranın yaranmış olduğunu demiş və bunu xalqa məcburi şəkildə qəbul etdirmiş, bir də fəlsəfi elmləri müsəlmanlar içərisində yaymışdır. 7.11. Xəlifə Məmunla İmam Rzanın (ə) münasibətləri və xilafətin İmam Rzaya (ə) verilməsi X əlifə Məmun (813-833) Abbasi xəlifələri içində zahirən şiələrə qarşı mülayim davranan, laki n mümkün olduğu təqdirdə onları məhv edib aradan götürən xəlifə kimi tanınır. Onun belə siyasət yeridməsinin isə şübhəsiz ki, bəzi səbəbləri vardır. M ənbələrdə Məmunun İmam Rza (ə) ilə yaxşı münasibətlər qurmasının və ona zahir ən hörmət göstərməsinin müxtəlif səbəbləri olduğu bildirilir. Məlumdur ki, M əmunun atası Harun ər-Rəşid (786-809) vəfat edərkən xilafəti ərəb əsilli Zubeydə Xatundan olan oğlu Məhəmməd Əminə vəsiyyət edir. Hətta o, bir vəsiyyətnamə yazdıraraq Kəbədən asdırır. O, öz vəsiyyətnaməsində özündən sonra xəlifəlik taxtında Əminin, ondan sanra Məmunun, ondan sonra isə Qasim Mutəminin oturacağını vəsiyyət edir. Həmçinin, xilafəti iki hissəyə bölərək onun şərq hissəsini M əmuna, qərb hissəsini isə Əminə verir. Bundan sonra o, Məmunun Mərvdə, Əminin is ə Bağdadda sakin olamalarını tapşırır. Məmun atasının sağlığı müddətində Mərvdən k ənara çıxmır. Lakin atası öldükdən sonra Əmin onun əlindən xilafətin şərq 1 D əmiri, Həyatül-heyvan, c. I, səh. 72; İtlidi, Əlamun-Nas fi Əxbaril-Bəramikə və Bənu Abbas, səh. 106-107; əl-İshaqi, Uyunit-T əvarix, səh. 74; əl-Fəxri, Adabus-Sultaniyyə, səh. 12 2 D əmiri, Həyatül-heyvan, c. I, səh. 72 3 İbn Nədim əl-Fihrist, Qahirə, Mətbəətül-istiqamə, tarixsiz, səh. 174 279 Yüklə 3,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|