torpaqlarını alaraq kiçik qardaşına verir. Bunun nəticəsində iki qardaş arasında hərbi
toqquşma baş verir. Məmun güclü ordu toplayaraq Bağdada yürüş edir və qardaşına
qalib g
ələcəyi təqdirdə xilafəti İmam Əli (ə) övladlarına verəcəyini nəzir edir. O,
döyüşdə qardaşı Əminə qalib gəlir və onun başını kəsib Dəclə çayına atır. Bununla da
o, xilaf
ətin bütün ərazilərinə yiyələnir. Bundan sonra isə İmam Rzaya (ə)
bir məktub
yazaraq onu Xorasana d
əvət edir ki, öz nəzrini həyata keçirmiş olsun.
M
əmun İmam Rzanı (ə) Xorasan vilayətinə gətirdikdən sonra xilafəti ona
ver
əcəyi İmama (ə) bildirir. Lakin İmam (ə) ona rədd cavabı verir və buyurur: “Əgər
xilaf
əti Allah
sənə veribsə, onu digər şəxsə verməyə haqqın yoxdur. Yox əgər xilafəti
s
ən qəsb etmisənsə, özünün olmayan malı başqasına verə bilməzssən.” Məmun deyir:
əgər xilafəti
qəbul etmirsənsə, onda valiliyi qəbul et ki, məndən sonra xəlifə olasan.
İmam (ə) ona dedi: “Ata-babalarım mənə xəbər veriblər ki, Peyğəmbər (s) mənim
s
əndən
qabaq dünyadan gedəcəyimi, zəhərlə öldürüləcəyimi, yerin göyün
m
ələklərinin mənə ağlayacağını, Tusda Harun ər-Rəşidin yanında dəfn ediləcəyimi
deyib.” M
əmun ağlayaraq dedi: ey Peyğəmbər (s) övladı! Səni mən həyatda ikən kim
öldür
əcək?...”
1
. Bunu gör
ən Məmun İmamı (ə) təhdid etməyə başalyır. İmam (ə)
v
əziyyətin ağır olduğunu görüb öz şərtləri çərçivəsində Xorasan vilayətinin valiliyini
q
əbul edir. İmamın (ə) irəli sürdüyü ən ümdə şərt xəlifənin heç bir rəsmi iclaslarında
iştirak etməmək, heç bir əmr və qadağaların yazılmasında rol oynamamaq idi. Şeyx
S
əduqun rəvayətinə görə bu beyət işi hicrətin 201-ci ilində ramazan ayında baş
vermişdir.
M
əmunun xilafəti İmama (ə) verməsinin bir çox səbəbləri ola bilərdi. Həmin
s
əbəblərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar:
1.
İmam Əlinin (ə) digər şəxslərə nisbətən daha fəzilətli olduğunu alimlərə
dedizdirm
ək üçün. Çünki Məmun şəcərə baxımdan Peyğəmbərin (s) əmisi Abbasın
n
əslindəndir. O, bununla eyni zamanda özünün guya Əhli-beytdən (ə) olmasını da
vurğulamaq istəyirmiş.
2.Öz qızını İmamın (ə) oğluna verməklə onun evindəki sirləri daha da dərindən
bilm
ək üçün.
3.Atası Harun ər-Rəşidin tərəfdarların yeddinci imamı Musa Kazımı (ə) şəhid
etm
əsinin üstünü ört-basdır etməsi üçün.
4.Quranın yaranması haqqında olan əqidəsini İmamın (ə) vasitəsiylə şiələrə
q
əbul etdirməsi və bu əqidəni cəmiyyətdə yayması üçün.
5.Xilaf
ət ərazisində baş vermiş şiə üsyanlarını yatırtmaq üçün.
6.Ərəblərin etimadını qazanmaq üçün.
7.Qardaşını öldürdüyünə görə üstündən qınağı götürmək üçün. Çünki o, bununla
bildirm
ək
istəyirdi ki, o, yaxşılara hörmət edir, pislərin isə kimliyindən asılı
olmayaraq kökünü k
əsir.
B
əzi tədqiqatçıların fikrinə görə isə Məmunun xilafəti İmam Rzaya (ə)
verm
əsini əsas səbəbi İmam Əli (ə) övladlarının hamıdan üstün olduğunu və onların
xilaf
ətə daha layiqli olduğunu bilməsi üçündür. Bu fikri Təbəri “Tarix”, əl-Yafei isə
“Miratul-Cinan”
əsərlərində qeyd etmişlər.
1
Əllamə Məclisi, Biharül-ənvar, c. 49, səh. 129
280
Şeyx Müfid İmama (ə) olan beyətdən sonra Məmunun sikkə kəsdirdiyini və
onun üstün
ə İmam Rzanın (ə) adını vurdurduğunu qeyd edir. Əbul Fərəc isə bu
sikk
ənin üstündə Məmunun “Allahım müsəlmanların valisi Əli bin Musa bin Cəfər
bin M
əhəmməd bin Əli bin Hüseyn bin Əli bin Əbi Talibi (ə) hifz et” sözünü
yazdırdığını deyir.
7.12.
İmam Rza (ə) Məmunun məclisində
X
əlifə Məmun dəfələrlə İmamı (ə) saraya çağırtdırıb onunla zəmanə alimləri
arasında elmi mübahisələr yaratmışdı. Bu mübahisələrdən biri İmamın (ə)
peyğəmbərlərin məsumluğu ilə əlaqədar Əbu Səlt əl-Hərəvi adlı məşhur alimlə etdiyi
mübahis
ədir. Həmin əhvalatı Əllamə Məclisi “Biharül-ənvar”
1
əsərində belə rəvayət
edir:
“Əbu Səlt əl-Hərəvi deyir: xəlifə Məmun Əli bin Musa ər-Rza (ə) ilə İslam
aliml
ərini, Həmçinin, yəhudi, xristian, məcusi, sabii və digər fikir əhlini bir yerə
topladı. Onun (imamın) höccətini vacib bilənlərdən başqa heç kəs ayağa qalxmadı.
El
ə bil ki, o həbs altına alınmışdır. Ona tərəf Əli bin Məhəmməd bin əl-Cəhm gəldi
v
ə dedi: “Ey Allah Rəsulunun oğlu! Peyğəmbərlərin günahsızlığı haqqında
danışırsınız?” Həzrət (ə) buyurdu: Bəli. əl-Cəhm dedi: Allahın Adəm (ə) haqqında:
“Ad
əm rəbbinə qarşı ağ oldu və doğru yoldan azdı”, Yunis haqqında:
“Balıq
sahibi (Yunis)
q
əzəblənib getdikdə elə zənn etdi ki, ona gücümüz yetməyəcək”,
Yusif haqqında:
“O, Yusif
ə, Yusif də ona (Züleyxaya)
meyl etdi”, Davud haqqında:
“Davud el
ə zənn etdi ki, onu imatahana çəkdik”
v
ə öz peyğəmbəri Məhəmməd (s)
haqqında
“Allahın bildiyi şeyləri özündə gizlədirsən və insanlardan qorxursan.
Halbuki qorxulası varlıq məhz Allahdır” dediyi sözlərə necə əməl edirsiniz?
H
əzrət (ə) buyurdu: Vay olsun sənə ey Əli! Allahdan qorx və Allahın
peyğəmbərinə pislikləri şamil etmə! Həmçnin Allahın kitabını öz rəyinlə təfsir etmə!
H
əqiqətən Allah təala buyurub: “Allahdan və elmdə çox
qüvvətli olanlardan başqa
heç k
əs onun yozumunu bilməz.” Adəm haqqında onun dediklərinə gəldikdə ki,
“Ad
əm onun üzünə ağ oldu və yolundan azdı” həqiqətən o Adəmi (ə) yer üzündə
öz höcc
əti və xəlifəsi olaraq yaratmışdır. Allah onu Cənnət üçün yaratmamışdı.
Ad
əmin (ə) günah isə Cənnətdə idi, yer üzündə yox. Onun orada günah etməsi
Allahın əmrinin təqdirini tamamlamaq üçün olmuşdur. O yer üzünə endirildiyi zaman
orada höcc
ət və xəlifə edildi və Allahın bu sözü isə məsum (günahsız) edildi:
“
Doğrudan da Allah Adəmi, Nuhu, İbrahim ailəsini, İmran ailəsini məxluqat
üz
ərində üstün etdi.”
Allahın “
balıq sahibi qəzəblənib detdi və elə zənn etdi ki. Ona gücümz
yetm
əyəcək” sözünə gəldikdə isə o, (Yunis) güman
edirdi ki, Allah onun ruzisini
azaldacaq, b
əs bilmirsənmi ki, Allah buyurub: “
Allah onu b
əlaya düçar etdikdə
onun ruzisini azaldar”, y
əni onu sıxıntıya salar. Əgər Yunis (ə) zənn etsəydi ki,
Allahın ona gücü yetməz bu halda küfr etmiş olardı.
Davuda (
ə) gəldikdə sizdən əvvəlkilər onun haqqında nə deyirlər? Əli bin əl-
C
əhm dedi: “deyirlər Davud öz mehrabında namaz qılırdı. İblis ona gözəl bir quş
sur
ətində göründü. O, namazı kəsib quşu tutmaq üçün ayağa qalxdı. Onun izi ilə gəldi,
1
c. XI, s
əh. 550
281