Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kitabət, tədvin və təsnif arasındakı fərq
[106]
Hədis ədəbiyyatı tarixindən bizə məlumdur ki, hədislər Peyğəmbərin (s) dönəmində və ya onun vəfatından bir az sonra səhabələr tərəfindən yazılmış (kitabətül-hədis), daha sonra isə xəlifə Ömər bin Əbdüləziz tərəfindən rəsmi fərmanla Zühri tərəfindən toplanıb kitab halına (tədvinül-hədis) salınmışdır. Hədislər tədvin edildikdən dərhal sonra təsnif dövrü başlamışdır. Çünki tədvin edilən hədis kitablarında hər hansı bir hədis axtarıb tapmaq çətin olduğundan təsnifə böyük ehtiyac duyulmuşdur. Buna görə də hədis alimləri hədislərin toplanıb yazıldığı kitablarda yer alan hədisləri fiqhi bablara görə təsnif etmişlər. Fiqh bablarına görə təsnif edilən hədis əsərlərinin bir qisminə sünənlər, bir qisminə camilər, digər bir qisminə isə müsənnəf adı verilmişdir. Bunlarla yanaşı müsnəd deyilən hədis əsərləri də vardır ki, bu qrup əsərlərdə yer alan hədislər fiqhi bablara görə deyil, onları rəvayət edənsəhabə adlarına və ya məşhur bir şeyxin rəvayətləri olaraq təsnif edilmişdir. Sünən adı altında təsnif edilən hədis əsərlərində fiqhin müamilat, ibadət və s. mövzuları haqqında hədislər yer tutur. Camilər də sünən kitabları kimi fiqhi mövzuları ehtiva etməkdədir. Amma camilər sünənlərdən fərqli olaraq fiqhdən kənar şeyləri də, o cümlədən Quranın fəzilətləri, Quranın təfsiri, Peyğəmbərin (s) yaradılışı, keçmiş peyğəmbərlərin əhvalatlarını ehtiva edən hədisləri də içinə almaqdadır. Müsənnəflər isə sünənlərə çox oxşar hədis əsərləridir. Lakin onları sünən və camilərdən fərqləndirən xüsusiyyət ehtiva etdikləri mövzuların sünənlərdən çox, camilərdən az olmasıdır. Yəni, müsənnəf adını daşıyan əsərlər sünən adlı əsərlərə nisbətən daha artıq mövzuları, cami adlı əsərlərə nisbətən isə daha az mövzuları ehtiva etməkdədir. Hədis tarixində hədisləri ilk təsnif edən şəxslər haqqında məlumatlar vardır. Dirayə elminə aid ilk əsəriyazan alimlərdən olan Rəmahürmüzü (öl.360 h/q) təsnif haqqında aşağıdakı məlumatı verir: “Bildiyimə görə hədisləri ilk dəfə təsnif edib bablara ayıran kimsə, Bəsrədə ər- Rabi ibn Şübeyl (öl. 160 h/q), Səd bin Əbi Arubə (öl.156 h/q), Yəməndə Əhd deyə adlandırılan Xalid bin Cəmil və Mömər bir Raşid (öl.153 h/q), Məkkədə İbn Cüreyc (öl.150 h/q), Kufədə Süfyan əs-Səvri (öl.161 h/q), SüfyanbinÜyeynə (öl.198 h/q), Samda əl-Vəlid binMüslim (öl.195 h/q), Xorasan və Mərvdə Abdullah binMübarək (öl.181 h/q)… olmuşdur.” 456
(miladi VIII) əsrdə olduğunu bildirdikdən sonra yazır: “Hədislərin təsnifinə çalışıb bu xüsusda rəhbərlik edən bir çox hədisşünas tanıyırıq: Hişam bin Hassan (öl. 147/764), Əbdülməlik bin Əbdüləziz bin Cüreyc (öl. 150/767), Malik bin Ənəs (öl.179/795), Həmməd bin Sələmə (öl. 167/783), Abdullah bin Mübarək (öl.181/797)… və daha bir çox elm adamları müsənnəf əsərlər meydana gətirdilər. Beləcə, bunlar hədislərin təsnifində öndərlik etdilər.” 457
456 Talat Köçyigit, adı çəkilən əsəri, səh. 430 457 Sünən, XIII, 304-305 [107]
Əbu Talib əl-Məkki (öl.386/986) təsnif ədəbiyyatının başlanğıcını belə müəyyən edir: “Bu müsənnəf kitablar hicri 120 və ya 130-cu illərdən (miladı 738-748) sonra ortaya çıxmışdır. İslamda ilk müsənnəf əsərlərin İbn Cüreycin hədislərə dair kitabı ilə, Mücahid, Əta və İbn Abbasın müasirləri tərəfindən Məkkədə meydana gətirilən bəzi təfsir kitabları olduğu söylənilir. Sonra Mömər bin Raşid gözəl şəkildə və müəyyən bablar halında sünən topladı. Malik bin Ənəs “Muvatta”nı Mədinədə ortaya qoydu…”
458
Xülasə olaraq bunu demək kifayətdir ki, hicri ikinci əsrdə hədis alimləri müxtəlif adlar altında əsərlər meydana gətirmişlər. Ortalığa çıxan əsərlər əsasən iki ana sistem altında olmuşdur. Bunlardan biri, hədislərirəvayət edənsəhabə ravilərin adlarına görə (alər-Rical), digəri isə mövzularına görə (aləl-Əbvab) təsnif edilmişdir.
Hədis alimləri kitabət, tədvin və təsnif arasında olan fərqi müəyyənləşdirmişlər. Yuxarıda adı çəkilən kəlmələrin ortaq mənası “toplamaq” olsa da, bunların arasında sistem, zaman və anlam baxımından müəyyən fərqlər vardır.
hədisləri özü üçün yazıb bir araya gətirməsi nəzərdə tutulur. Deməli, hədislərin kitabəti zaman baxımından Peyğəmbər (s) və səhabə dövrünə aiddir.
bir araya toplamaqla yanaşı başqa-başqa səhabələr tərəfindən yazılmış səhifələri toplayıb bir araya gətirmək nəzərdə tutulur. Hədislərin tədvini zaman baxımından hicri I əsrin lap sonları, II əsrin isə əvvəllərinə aiddir. Təsnif dedikdə isə tədvin edilmiş hədislərin ya səhabə ravisinə, yaxud da ehtiva etdiyi mövzuya görə məlum bölüm və bablarda toplanması nəzərdə tutulur. Hədislərin təsnifi zaman baxımından tədvindən dərhal sonra meydana gəlmişdir. 459
Yuxarıda adı keçən terminlərdən və onlara verilən təriflərdən məlum oldu ki, hər bir terminin özünəməxsus tərifi və zamanı vardır. Hədislərin kitabəti (yazılması) səhabələrin yalnız Peyğəmbərdən (s) eşidib yazdıqları hədislərdir. Onlar hətta bir- birlərindən eşitdikləri hədisləri də yazmayıb yalnız Peyğəmbərdən (s) dinlədiklərini qələmə almışlar. Hədislərin tədvini isə kitabətdən sonra meydana gələrək tabeunların səhabələrdən eşitdikləri hədisləri və həmçinin onların Peyğəmbərdən (s) eşidib yazdıqları səhifələri bir araya toplayaraq kitab halına salmalarıdır. Hədislərin təsnifi də həmin tədvin edilən kitablarda yer alan hədisləri mövzuya və ya səhabə adına görə fəsillərə (bablara) bölməkdir ki, bu da şübhəsiz ki, zaman baxımından tədvindən dərhal sonra olmuşdur.
458 Qutül-Qutub, c. I, səh. 324-325, Ali Yardım, Hədis I-II, səh. 52 459 geniş məlumat üçün bax: İ. Canan, Hədis ədəbiyyatı, səh. 16-17, Ali Yardım, Hədis I-II, səh. 43-44 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|