QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 
139 
dəyişikliklər. Pnevmaniya, respirator xəstəlikləri  
 
Xrom oksidi aerozolu 
Ağciyər  xərçəngi  xəstəliyi  və  ondan  ölüm  halları,  nəfəs  yollarının 
xroniki  iltihabı,  traxeit,  xroniki  bronxit  xəstəliyinin  çoxalması.  Qan 
sisteminə təsiri. Ürək-damar sisteminin fəaliyyətinin pozulması   
Vanadium birləşmələri 
Yuxarı  nəfəs  yollarının  qıcıqlanması,  ağciyər  toxumalarının 
dəyişməsi. Mübadilə proseslərinə və mərkəzi əsəb sisteminə təsiri   
Vanadium pentoksidi  
Nezofarinqit, davamlı öskürək, konyunktivitlər  
Əlvan metallurgiya 
Flüor birləşmələri 
Ağciyər xərçəngi xəstəliyi və ondan ölüm hallarının artması  
Qurğuşun birləşmələri aerozolları  
Hemoqlobinin  biosintezinin  pozulması,  enzimlərin  aktivliyinin 
azalması, oranizmin qoruyucu mexanizminin dəyişməsi. Ürək-damar 
sisteminin  funksional  və  üzvi  pozulması  hipo-  və  hepertoniya, 
ateroskleroz, miokard distrofiyası ilə müşayiət olunur; əsəb sistemi 
pozularaq  polinevrit,  pazez  (yüngül  iflic),  iflic  və  digər  əsəb 
xəstəilikləri ilə müşayiət olunur. 
Psixikanın  pozulması.  Tez  yorğunluq,  əzginlik,  laqeydlik, 
fəaliyyətsizlik.  Qaraciyər,  böyrək,  mədə-bağırsaq  traktının  (qastrit, 
kolit,  enterokolit,  xora  xəstəliyi  və  s.)  pozulması;  bağırsağın  üzvi 
fəaliyyətinin  pozulması.  Böyrək,  mədə,  bağırsaq  xərçənginin 
çoxalması.  Orqanizmdə  (sümük,  qan,  sidikdə)  qurğuşunun 
tapılması. Ömrün qısalması.      
Kükürd  qazı,  kar-bon  oksidi,  azot 
oksidləri,  fenol,  polimetal  tozları, 
civənin buxarı  
Raspirator xəstəlikləri 
Sink istehsalı müəssisələri 
Sink birləşmələri, polimetal tozları, 
kükürd-anhidridi,  karbon  oksidi, 
azot  oksidləri,  fenol,  qurğuşun, 
civə bu-xarı, kadmium  
Uşaqlarda ümumi xəstəliklərin çoxalması, raspirator xəstəlikləri   
Nikel və kobalt istehsalı müəssisələri 
Polimetal  tozları,  nikel  və  onun 
birləşmələrinin aerozolları  
Qanəmələgətirən  sistemə,  orqanizmdəki  fizioloji  proseslərə  güclü 
təsir, mərkəzi əsəb sisteminə təsir. Periferik qanın dəyişməsi, ürək-
damar patologiyası, mərkəzi əsəb sisteminin fəaliyyətinin pozulması, 
«nikel  pnevmokomoz»,  mədə-bağırsaq  xəstəlikləri,  orqanizmin 
immunbioloji reaktivliyinin dəyişməsi (infeksiyaya qarşı müqavimətin 
azalması, allergiya xəstəliyinin inkişafı), ağciyər xərçəngi   
Nikel karbonili 
Burunun  selikli  qişasının  xərçəngi,  ağciyər,  ağız  boşluğu,  yoğun 
bağırsaq xərçəngi  
Kobalt aerozolları  
Qan  və  nəfəs  orqanları  göstəricilərinin  dəiyşməsi,  ürək-damar 
sisteminin  fizioloji  və  biokimyəvi  dəyişməsi.  Kapilyarların 
keçiriciliyinin  yüksəlməsi,  ağciyərin  şişməsi,  ağciyər  qanaxması, 
mərkəzi əsəb və ürək-damar sisteminə təsir   
Kükürd anhidridi, karbon oksidi  
Raspirator xəstəlikləri 
Kadmium istehsalı müəssisələri 
Kadmium birləşmələri 
Ürək-damar  xəstəliklərinin  və  ondan  ölüm  hallarının  çoxalması 
(hipertoniya,  ateroskleroz).  İnsultların  tezləşməsi.  Sümük,  toxuma 
və  orqanlarda  kadmiumun  toplanması.  Proksimal  kanalların 
zədələnməsi  nəticəsində  xroniki  zəhərlənmədən  böyrəkdə  daşların 
əmələ gəlməsi. Sümük-oynaq sisteminin zədələnməsi   
 
Alüminium istehsalı müəssisələri 
Qazşəkill  flüor,  ümumi  ftor,  hid- Bronxit,  pnevmaniya,  xərçəng  xəstəliyi,  xüsusilə  tənəffüs  orqanları 

---

 
140 
rogen-flüorid  və  flüor  tərkibli 
duzlar 
(silisium-flüorid, 
alüminium-flüorid) 
(ağciyər, bronxlar, plevra), qaraciyər, öd yolları, düz bağırsaq, sidik 
kisəsində.  Nəfəs yollarının və gözlərin selikli qişasının qıcıqlanması. 
Flüor  birləşmələrinin  kiçik  konsentrasiyasının  xroniki  təsiri 
nəticəsində  zəhərlənmə  baş  verərək  burunda  qanaxma,  burunun 
selikli  qişasının  yara  tökməsi,  quru  boğucu  öskürək,  ağciyərin 
pnevmosklerotik  dəyişməsi.  Uşaqlarda  fiziki  inkişafın,  əsas 
hematoloji göstəricilərin (hemoqlobinin aşağı düşməsi, eritrositlərin 
miqdarının  artması)  pisləşməsi,  sidikdə  və  saçlarda  flüorun 
miqdarının artması, dərinin spesifik zədələnməsi baş verir  
Xrom  oksidi  aero-zolları,  kömür 
tozu, qətranlı maddələr, tərkibində 
benz(a)piren,  kar-bon  oksidi  və 
dioksidi,  kükürd  qazı  olan  karbo-
hidrogenlər.  
Ağciyər xərçəngi xəstəlikləri və ondan ölüm hallarının artması  
Florid 
turşusu, 
florlu 
karbohidrogenlər  həll  olduqda 
əmələ gəlir 
Floroz.  Flüorun  sümüklərdə  toplanması,  sümüklərdə  patohistoloji 
dəiyşilmələr, sümüklərin bərkliyinin azalması ilə müşayiət olunur  
Civə istehsalı müəssisələri 
Metal  civənin  buxarı,  onun  qeyri-
üzvi və üzvi birləşmələri 
Orqanizmdə  civənin  toplanması  (beyin,  ürək,  ağciyər,  böyrək, 
qaraciyər,  dalaq,  mədəaltı  vəz,  əzələ  toxumalarında).  Civənin 
qanda,  süddə,  saçlarda  aşkar  olunması.  Əsəb-psixi  pozuntular, 
ümumi  xəstəliklərin  çoxalması.  Uşaqlarda  –  hipotoniya,  dişlərin 
kariyeslə zədələnməsi, sidikdə civənin miqdarının artması. Kəskin və 
xroniki  zəhərlənmə  –  merkurizm  –  ümumi  zəiflik,  başağrısı,  ürək 
bulanma,  qusma,  mədə-bağırsaq  pozuntuları,  yuxarı  tənəffus 
yollarının  kataral  hadisəsi,  əsəbilik,  tez  həyəcanlanma,  həmçinin 
yuxusuzluq,  apatiya,  yaddaşın  və  iş  qabiliyyətinin  azalması. 
İntoksikasiya  –  böyrəklərə,  həzm  orqanlarına,  mərkəzi  əsəb 
sisteminə, ürəyə təsir göstərir    
Civə  
Mərkəzi  əsəb  sisteminin  və  beynin  bərpa  olunmayan  zədələnməsi 
(pozulması)  –  polionevropatiya,  iflic,  hərəkətin  pozulması,  görmə 
qabiliyyətinin  pozulması,  eşitmə  qabiliyyətinin  itirilməsi,  onurğa 
beyninin  zədələnməsi,  ciddi  psixi  əyilmə  (Minamata  xəstəliyi)  baş 
verir.  Minamata  xəstəliyi  südəmər  uşaqlarda  «anadangəlmə»  baş 
verdikdə beyin pozuntuları (iflic, psixi çatışmazlıq, görmə və eşitmə 
qabiliyyətinin itirilməsi) ilə müşayiət olunur   
Maşınqayırma və metal emalı müəssisələri 
Xrom,  nikel  bir-ləşmələri  aerozol-
ları, üzvi həlledici-lər  
Pnevmokonioz (silikoz), raspirator xəstəlikləri 
Civənin  buxarı,  qurğuşun  və 
nikelin aerozolları   
Xroniki zəhərlənmə – merkurizm – ümumi zəiflik, baş ağrıları, ürək 
bulanma,  qusma,  stomatit,  mədə-bağırsaq  pozuntuları,  böyrəklərin 
qıcıqlanması,  yuxarı  tənəffüs  yollarında  kataral  hadisələri,  əlləlrin 
tremoru,  əsmə,  apatiya,  yaddaşın  və  iş  qabiliyyətinin  zəifləməsi 
simptomları ilə mərkəzi əsəb sisteminin pozulması  
Neft emalı sənayesi 
Hidrogen  sulfid,  kükürd  anhidridi, 
karbon  oksidi,  ammonyak,  yağlı 
turşular, parafin 
Mərkəzi  əsəb  və  ürək-damar  sisteminə  təsiri.  Qaraciyər,  mədə-
bağırsaq  traktı,  endokrin  aparatının  zədələnməsi.  Aşağı 
konsentrasiyalı  xroniki  təsir  zamanı  –  gözün  işıq  hissiyyatının, 
beynin elektrik aktivliyinin dəyişməsi, müxtəlif tipli vegetodistoniya, 
o  cümlədən  kardionevroz,  əsəb  sisteminin  funksional  pozulması. 
Hemoqlobin  və  leykositlərin  göstəricilərinin  azalması,  ürək-damar 
sisteminin  fəaliyyətinin  pozulması  (arterial  hipertoniyanın  inkişafı), 
kontakt dermotitlər   

---