Quran elmleri dersliyi indd
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- D) Osmani mushəflərin əsas xüsusiyyətləri
- E) Osmani mushəflərin aqibəti
- Ə) Surələrin ardıcıllığı “toqifi” idimi
- F) Məsum İmamların (ə) “ikinci cəm” və “üçüncü cəm” barədə nəzərləri
134 öz məntəqlərində “imam mushəf” hesab olunurdu, çünki bu mushəflər orada digər Quran nüsxələrinin istinad mənbəyi idi. D) Osmani mushəflərin əsas xüsusiyyətləri 1. Osmani mushəflərdə surələr, səhabələrin mushəflərindəki ardıcıllıqla tərtib edildi. Yəni “tuvəl”, “məun”, “məsani”, “mumtəhinat” və “mufəssəlat” surələr qrupu şəklində qruplaşdırıldı. Bu mushəflərdə surələrin ardıcıllığında nəzərə çar- pan fərqli cəhət “Ənfal” və “Tövbə” surələrinin bir surə hesab edilməsi və yanaşı yazılaraq “Səb`u tuvəl” surələr (yeddi böyük surə) sırasında yerləşdirilməsi idi. Əvvəlki mushəflərin heç birində belə bir iş görülməmişdi. İbn Abbas deyir: “Mən Osmandan soruşdum: “Axı siz nə üçün “məsani” surələrdən olan “Ənfal” surəsini “məun” surələrdən olan “Bəraət” surəsi ilə ya- naşı yazdırıb (“Ənfal” surəsi və ardınca “Bəraət” surəsi), onlar arasında “Bismil- lah” yazdırmadınız və bunu “Səb`u tuvəl” surələr sırasında yerləşdirdiniz?” Os- man belə cavab verdi: “Quran surələri tədrici olaraq Peyğəmbərə (s) nazil olurdu. Vəhy nazil olduqca Peyğəmbər (s) vəhy katiblərindən bəzilərini çağıtdırıb onla- ra buyurardı: “Bu ayələri filan xüsusiyyətləri olan surədə yerləşdirin!” “Ənfal” surəsi hicrətin əvvəllərində Mədinədə nazil olan surələrdən idi. “Bəraət” surəsi isə Mədinədə sonuncu nazil olan surədir. Amma bu iki surənin hekayəti bir-birinə oxşardır. Peyğəmbər (s) vəfat etdi və “Bəraət” surəsinin “Ənfal” surəsinin bir hissəsi olduğunu bizə açıqlamadı. Odur ki, mən də bu iki surəni yanaşı və ardıcıl yazdırıb aralarında “Bismillah” yazdırmadım.”” 1 Bu rəvayərin doğruluğu şübhə doğurur, çünki bu rəvayətdən belə əldə olunur ki, xəlifə Osman öz şəxsi rəyi ilə “Bəraət” surəsinin əvvəlində “Bismillah”ı yaz- dırmamışdır, bu gümanla ki, “Ənfal və Bəraət” surələrinin hekayəti oxşar olduğu üçün onlar bir surəni təşkil edir. Lakin İbn Abbas Əli ibn Əbu Talibdən (ə) “Bəraət” surəsinin əvvəlində “Bismillah”ın yazılmaması səbəbini soruşduqda o həzrət belə cavab vermişdir: ““Bismillə͂hir raḥmə͂nir raḥi͠m” aman və rəhmət deməkdir. “Bəraət” surəsi isə qı- lınc çəkilməsinə əmr edir və orada aman yoxdur.” 2 2. Osmani mushəflərdə yazı xətti ibtidai idi. Belə ki, hərflərin nöqtələri yox idi. Sözlərdə hərəkələr və işarələr mövcud deyildi. Elə bu səbəbdən də, sonralar fərqli qiraətlər yenidən ortaya çıxdı. E) Osmani mushəflərin aqibəti Görəsən Osmani mushəflərdən bir əsər-əlamət qalıbdırmı? Aparılan geniş tədqiqatlara, həmçinin Quranın tarixi zəminində şərqşünasların apardıqları araşdırmalara istinadən demək mümkündür ki, bəzi məscidlərdə, ki- 1 “əl-Burhan”, c.1, s.329; “əl-İtqan”, c.1, s.190. 2 “əl-Burhan”, c.1, s.360. 135 tabxanalarda və muzeylərdə bir çox Quran əlyazmalarını “Osmani mushəf” he- sab etmişlər, lakin Osmani mushəflərin hal-hazırkı dövrə qədər gəlib çatdığını qətiyyətlə söyləmək qeyri-mümkündür. Bəzi tarixi mənbələrdən əldə olunur ki, Osmani mushəflərdən bəzisi hicri 6-cı və 7-ci ərədək gəlib çatmışdır. İbn Cubeyr (vəfat tarixi: hicri 614-cü il) Dəməşqin cami məscidində bir mushəf xəzinəsini görmüşdür ki, Şama göndərilən Osmani mushəf də orada imiş. Hər gün namazdan sonra bu xəzinə açılar və mushəfləri ziyarət etmək üçün orada izdiham yaranardı. Deyəsən, həmin mushəfi yaxından görən Yaqut Həməvi demişdir ki, orada belə deyirdilər: “Bu mushəfi Osman öz dəst-xətti ilə yazmışdır.” 1 Elə həmin illərdə İbn Kəsir də bu mushəfi görmüş və daha ətraflı məlumat vermişdir: “Osmani mushəflərdən biri hal-hazırda Şamda cami məscidinin şərq sütunu yaxın- lığında yerləşir. Bu mushəf əvvəl Təbəriyyə şəhərində imiş və təxminən hicri 518-ci ildə Dəməşqə gətirilib. Mən onu yaxından gördüm. Bu dəyərli kitab olduqca böyük və qalın idi. Zənnimcə dəvə dərisindən olan səhifələrdə gözəl xətlə yazılmışdı.” 2 Təəssüflər olsun ki, bu mushəflər zamanın keşməkeşli hadisələrində məhv olub aradan getmişdir. Ə) Surələrin ardıcıllığı “toqifi” idimi? Bu sual təkcə xəlifə Osmanın dövründə cəm edilən mushəf üçün deyil, həm də birinci xəlifə Əbu Bəkrin dövründə cəm edilən mushəf üçün yarana bilər. Qeyd etdik ki, “vahid mushəf” yaradılarkən səhabələrin, eləcə də, birinci xəlifənin dövründə cəm edilən mushəflərə istinad olunmuş və surələr həmin mushəflərdəki ardıcıllıqla yerləşdirilmişdir. Amma görəsən, istər birinci və istərsə də üçüncü xəlifənin dövründə surələrin ardıcıllığı və sıralanması toqifi idimi? Yəni surələrin belə sıralanmasını Peyğəmbər (s) göstəriş vermişdirmi? Yoxsa toqifi deyil, ictiha- di idi (yəni şəxsi rəy əsasında idi)? Bu sualın cavabı əvvəlki fəsillərdə aydınlaşdı. Lakin bəziləri surələrin ardı- cıllığının toqifi olduğunu qəbul edirlər. Əbu Cəfər Nəhhas deyir: “Hal-hazırkı mushəfdə surələrin ardıcıllığı Peyğəmbərin (s) buyurduğu kimidir.” Vasilə ibn Əsqə Peyğəmbərdən (s) belə nəql edir: ،ﻰِﻧﺎَﺜَﻤﻟﺍ ِﻞﻴِﺠْﻧﻹﺍ َﻥﺎَﻜَﻣ ُﺖﻴِﻄْﻋُﺍ َﻭ ، َﻦﻴِﺌَﻤﻟﺍ ﺭﻮُﺑﱠﺰﻟﺍ َﻥﺎَﻜَﻣ ُﺖﻴِﻄْﻋُﺍ َﻭ ،ﻝَﻮﱡﻄﻟﺍ َﻊْﺒﱠﺴﻟﺍ ﺓﺍَﺭْﻮﱠﺘﻟﺍ َﻥﺎَﻜَﻣ ُﺖﻴِﻄْﻋُﺍ .ﻞﱠﺼَﻔُﻤْﻟﺎِﺑ ُﺖْﻠﱢﻀُﻓ َﻭ “Tövratın müqabilində mənə “yeddi böyük surə” verildi, Zəburun müqabilində mənə “məun” surələr verildi, İncilin müabilində mənə “məsani” surələr verildi və mən “mufəssəl” surələr ilə üstün edildim.” 1 Dr. Ramyar, “Tarix-e Quran”, s.468-469. 2 Əvvəlki qaynaq. 136 Bu hədis surələrin ardıcıllığının Peyğəmbərin (s) dövründən götürüldüyünə dəlalət edir. 1 Bir çoxları, o cümlədən, Əbu Məhəmməd ibn Ətiyyə, Beyhəqi və Kermani də bu fikirdədirlər. İbn Ətiyyənin nəzərincə, Peyğəmbərin (s) dövründə Quran surələrinin əksəriyyətinin ardıcıllığı məlum idi və qalan az bir qisminin sıralan- ması ümmətə həvala olunmuşdur. 2 Lakin sübutlar və faktlar bu nəzəri rədd edir. Siyuti deyir: “Alimlərin əksəriyyəti Quran surələrinin ardıcıllığının ictihadi olduğunu qəbul edirlər.” 3 Ubəyy ibn Kə`b və Abdullah ibn Məs`udun mushəflərini, həmçinin Osmani mushəfləri araşdırdıqda görürük ki, bu mushəflərdə surələrin tərtibi bir-birilə fərqlənir. Əgər surələrin tərtibi toqifi olsaydı, belə fərqlilik mövcud olmazdı. Əbu Abdullah Zəncani də deyir: “Ayələrin tərtibindən fərqli olaraq surələrin tərtibi ictihadi olmuşdur.” 4 Əllamə Təbatəbai “əl-Mizan” təfsirində yazır: “Xəlifə Əbu Bəkrin və Osma- nın dövründə cəm edilən mushəflərdə surələrin ardıcıllığı birmənalı olaraq icti- hadi olmuşdur. Buna dəlil olaraq, xəlifə Osmanın “Ənfal” və “Bəraət” surələrini “Ə`raf” və “Yunus” surələri arasında yerləşdirməsini göstərmək olar. Başqa bir dəlil isə səhabələrin mushəfləri ilə xəlifə Əbu Bəkrin və Osmanın dövründə cəm edilən mushəflərdə surələrin ardıcıllığı arasında fərqlərin mövcud olmasıdır.” 5 F) Məsum İmamların (ə) “ikinci cəm” və “üçüncü cəm” barədə nəzərləri Təbii ki, şiə məzhəbinin ardıcılları olaraq Məsum İmamların (ə) xəlifə Əbu Bəkr və Osmanın dövründə cəm edilən mushəflər barədə nəzərini bilmək bizim üçün çox önəmlidir. Bu həqiqəti tarixi mənbələrə müraciət etməklə üzə çıxarmaq mümkündür. Baxmayaraq ki, Əli ibn Əbu Talib (ə) onlardan qabaq Qurani-Məcidi nüzul ardıcıllığı ilə cəm edərək müsəlmanlara təqdim etmiş və onun mushəfi qəbul olunmamışdı, həmçinin nə “birinci cəm” (Əbu Bəkrin dövründə Quranın cəm edilməsi), nə də “ikinci cəm”də (Osmanın dövründə Quranın cəm edilməsi) 6 o, heyətə daxil edilməmişdi, lakin cəm edilən mushəfləri qəbul etmiş və ömrünün axırınadək, hətta öz xilafəti dövründə belə, onların əleyhinə bir söz söyləməmişdi. Bu böyük şəxsiyyətin övladları və canişinləri olan digər Məsum İmamlar (ə) Qurani-Məcidin etibarını kölgə altına salan bir söz əsla söyləməmiş, daim özləri 1 “əl-Burhan”, c.1, s.356; “əl-İtqan”, c.1, s.197. 2 “əl-Burhan”, c.1, s.355; “əl-İtqan”, c.1, s.196. 3 “əl-İtqan”, c.1, s.194. 4 “Tarixul-Quran”, s.79. 5 “əl-Mizan”, c.12, s.126. 6 Əllamə Təbatəbai Quranın Həzrət Peyğəmbərin (s) dövründə cəm edildiyini qəbul etmədiyi üçün “birinci cəm” terminində Quranın Əbu Bəkrin dövründə cəm edilməsini, “ikinci cəm” terminində isə Quranın Osmanın dövründə cəm edilməsini nəzərdə tutmuşdur. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|