Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
bildiğim eşim bile duygu seline kapıldı ve Kensington Sarayı'nın önündeki çiçek dağına, duaya gitti. Ve eşim de söz konusu ölüme getirilecek herhangi bir perspektifi reddetti. Hayatımın en huzur kaçırıcı dönemlerinden biriydi. Bu olayda duygular, yas tutmalar zararsızdı. Ama iyicil yanı, daha düşük duyguların –panik, histeri, nefret, öfke– rasyonel bakışı aynı şekilde silip atabileceğini hayal etmek hiç de zor değildi. Bu saydığım duyguların çoğu korku temellidir ve hazzın kovalanması kadar ıstıraptan uzak durulmasıyla uğraşan hazcı kültürler her daim korku doludur. Batı demokrasilerinin vatandaşları tarihte hiçbir zaman bugünkü kadar sağlıklı ve emniyette olmamış ve kendilerini hiç bugünkü kadar sağlıksız ve emniyetten uzak görmemişlerdir. Bugün bizler soluduğumuz havadan, yediğimiz yemekten, içtiğimiz sudan, çocuklarımıza gülümseyen insanlardan, yürüdüğümüz sokaklardan, işe giderken bindiğimiz toplu taşıtlardan ve çalıştığımız binalardan sinsice ve zehirle "hastalıklı" olabilirler diye korkuyoruz. Tehdidin görünürlüğü ne kadar azalırsa ürkütücülüğü o kadar artıyor. Duygu karşıtı bir argüman öne sürmüyorum. Duygu olmadan ne mutluluk ne de şefkat veya sevgi mümkündür. Rasyonel karar almak bile imkânsızdır. Ama duygular, düşünceyle dengelenmelidir. Ve olumsuz duygular olumlulara göre çok daha güçlü olduklarından, uzak tutulmaları sürekli çaba ister. Düşünmenin alternatifi duygular değil, düşünmemektir. Düşünmeyi başaramamak makam terk etmenin zararsız bir şekli gibi görünebilir. Yalnız Hannah Arendt, Kudüs'te Nazi Eichmann'ın mahkemesini beklerken bizlere derin bir görüş lütfetmiştir. Arendt, adamın yaptıklarının ardında yatan itkiyi kavramaya çalışırken kötülüğün geleneksel pozitif, şeytani güç (ilk günah veya Maniheist açıklama gibi) tarifini değerlendirmeye almış ama reddetmek zorunda kalmıştı. Ardından derin görüşe ulaşmıştı: Eichmann'ın yaptıklarının ardında ideolojik inancı veya kötülük itkisi değil, düşünmemek yatıyordu. Eichmann, İsrail'deki mahkemesinde tıpkı Almanya'da yaptığı gibi gerçeği saklayıcı, düşünme dikkatini gereksiz kılan klişe, basmakalıp söylemlere başvurmuştu. Arendt'in vardığı sonuç şuydu: "Düşünme eylemi, gelen geçen veya dikkat çeken her şeyi sonuçlara ve ilgili içeriğe bakmadan sınamak olabilir mi? İşbu eylem insanı kötülük yapmaktan alıkoyan hatta insanı kötülüğe karşı 'şartlandıran' şartlardan birisi olabilir mi?" [184]
Belki de iyilikle kötülük arasındaki fark düşünmektir. Hatta belki ölümle yaşam arasındaki farktır. Toplama kamplarından kurtulanlardan Primo Levi, sağ kurtulmayı başaranlar
arasındaki tek ortak niteliğin entelektüel merak olduğunu yazmıştı. [185] Kamplardaki aşırı ıstırap bile faal bir zihin için inceleme konusuydu ve bu yapılanları anlamaya çalışmak insana hayati bir kıymetlilik hissi sunuyordu. Sadece statü ve mülkiyete bel bağlayan burjuvalar böyle bir kaynağa sahip değillerdi ve ilk ölenler bu insanlardı. Kısacası merak belki kediyi öldürüyordu ama pek çok insanın canını kurtarmıştı. Levi'nin yaşadıkları, anlamanın, tıpkı Stoacıların ve Varoluşçuların öğütledikleri gibi düşmanlığı sadece nasıl yok edebileceğine değil, düşmanlıktan nasıl
yararlanılabileceğine dair de örneklerden sadece biridir. Kendine acımaya, öfkeye ve başkalarını suçlamaya kapılmamış herkes yaşadıklarını avantaja çevirebilir. Istırap, öğrenmeye niyet edene mükemmel bir öğretmendir. Yalnız Arendt "düşünme dikkati" ve "sonuçlara ve ilgili içeriğe bakmadan" düşünmek derken genel kavrayıştaki gerçeği ortaya çıkarmak, karar almak veya bir dizi seçenek arasından seçim yapmak türü amaçlı düşünmeyi değil, yöneltilmemiş bir zihinsel faaliyeti kastetmekteydi. Düşünme dikkati, düşünmenin saf haz alınabilecek bir biçimidir. Ama sıklıkla gerekmekle birlikte yönlü düşünme en baştan beri zor olagelmiştir ve gittikçe zorlaşmaktadır. Bugünün epistemik görelilik kültüründe teoloji veya geleneksel anlatılardan
destek almadan bir şeyin doğruluğu nasıl belirlenebilir? Kısıtlamazsız ve neredeyse sınırsız bir kişisel özgürlük kültüründe can alıcı yaşamsal kararlar nasıl alınabilir? Öne gelen seçenek yelpazesi muazzamken ve sürekli değişip büyüyorken herhangi bir konuda nasıl seçim yapılabilir? Seçimin gerekliliğinde ısrar eden Sartre, aynı zamanda seçmenin "ıstırap" olduğunu da belirtmiştir. Özerkliğin bedeli, seçmek eyleminin ıstırabıdır. Psikolog Barry Schwartz seçim konusunu inceledi ve acıklı sonuçlara ulaştı. Seçenekleri sevdiğimize hepimiz inanırız ve mümkün mertebe çok seçenek isteriz ama aslında seçmek zorunda kalmaktan nefret ederiz. Mümkün en geniş seçenek yelpazesini talep ederiz ama gerçekte yelpaze genişledikçe seçim yapma uzar, bunaltıcı hale gelir ve nihai tatmin olasılığı azalır. Olasılık tartmaktan bitkin düşeriz; seçmediklerimizde kaçırılan fırsatlar aklımıza takılır. Sıklıkla kafamız, artık seçim yapma isteğimiz kalmayacak ölçüde karışır. Tatil lokantalarında ilk baktığı mönüyle heyecan duyan, ikincisi dikkatini çeken, üçüncüsüne ilgi duyan ve onuncusunda iyice şaşalayıp neyi seçeceğini bilemeyen hatta karar verene kadar açlığı bile geçen turistin başına gelen budur. Ayrıca verdiğimiz kararın geri dönülebilir olmasını tercih ederiz ama gerçekte kararlarımızı nadiren geri döndürürüz ve geri dönülebilen
Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|