SeçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

çəndən bir müddət sonra yavaş-yavaş evvəlki nazirin adamlarını tə-
mizləməyə başladı və Zaura da qandırdı ki, onun yerinə başqa nami-zədi var. 
Zaur ərizəsini verdi və bu vaxta atası Məcid də artıq dünya-dan köçdüyü 
səbəbdən yaxşı bir iş tapa bilmədi özünə. Ancaq Dada-şın mərhəməti 
sayəsində yenidən həmin o nəşriyyata - köhnə yerinə qayıtdı... Zaurun bir 
uşağı da oldu - bu da oğlan idi, iki ildən sonra üçüncü oğlu da oldu və üç 
ildən sonra axır ki, qızı gəldi dünyaya. Zi-vər xanım bu qız nəvəsini görə 
bilmədi, uşağın dünyaya gəlməsindən on gün qabaq rəhmətə getdi və qızın 
adını Zivər qoydular... Üç ildən sonra Alya xamm da öldü, otuz ildən sonra 
onların çevrəsindəki adam-lardan Dadaş, Səfdər dayı, Tahirə, Cabbar artıq 
yox idilər dünyada. Muxtar da yox idi. Təhminə ölən il onun idarədə nə isə 
davası olmuş-du, köçüb bir müddət Moskvada yaşadı, orada işi pis 
gətirmirdi, sonra nədənsə yenidən Bakıya qayıtdı və avtomobil qəzasına 
düşüb həlak oldu... XX əsrin axırına onların çevrəsindəki adamlardan 
Nemət. Sürəyya, Zaur və Firəngiz sağ idi. Spartak da beş ilini çəkib çoxdan 
çıxmışdı azadlığa və türmədən çıxandan sonra tamam başqa adam olmuşdu, 
dəyişmişdi. Bəli, bizə tanış olan bu adamlardan sağ qalanla-n - Nemət, 
Sürəyya, Zaur, Firəngiz, Spartak bir gün yığışmışdı hamı-sı bir yerə nəyisə 
qeyd eləməyə, deyəsən, Murtuzun - Zaurun oğlu Murtuzun ad günüydü. 
Bəlkə də yox, heç ad günü deyildi, bəlkə də o vaxt, yəni XX əsrin axırlannda 
ad günlərini qeyd etmək heç dəb ol-mayacaq, kim bilir? Hər halda müəllif 
ki, bunu dəqiq bilmir və müəl-lif onu da bilmir ki, o vaxt kitab 
oxuyacaqlarmı, sevəcəklərmi, öləcək-lərmi, yaxud bir üsul tapıb ölümdən 
yaxalarını qurtaracaqlarmı insan-lar? Olümsüzlük qazanacaq və bu 
ölümsüziüyün öhdəsindən nə sayaq qurtarmağm fıkrini çəkəcəklər? Nə isə 
əlqərəz, bir gün yığışmışdılar bütün bizim diri qalmış qəhrəmanlarımız, 
yaxşıca nahar edib nərd atır-dılar (dadlı naharlar və nərd, şübhəsiz, o vaxt da 
olacaq) və söhbət ara-sı kimsə birdən Təhminəni yada saldı. Nemət idi, 
deyəsən Təhminəni yada salan, dedi ki, bu gecə qəribə yuxu görmüşdüm, 
heç ağlıvıza gol-məz kim gəlib girmişdi yuxuma - Təhminə. Bəli, Təhminə, 
özü də o vaxtkı yaşında, cavan, hamımızın yadında necə qalıbsa, bax o sayaq 
gözəl, yaraşıqh, cazibədar... Bu sözün üstündən Spartak dedi ki, qori-bədir, 
bu günlərdə küçədə bir qadma rast gəlib, elə bil Təhminəylə iki almadır tən 
bölünüb. Əgər Spartak qəti bilməsəydi ki, Təhminonin uşağı-zadı yoxdur, 
and-aman eləyərdi ki, yəqin qızıdır, adam da ada-ma bu qədər bənzəyərmiş. 
Ən qəribəsi də odur ki, həmin o qadın bu- 
 
günkü çağın dobiylo deyil, Təhminonin cavanlıq illərindoki doblo geyinib-
gecinmişdi,  yalançüar  sözü,  lap  elə  bil  Tohminənin  ovaxtkı  paltarlarından 
birini keçirmişdi oynino... Nemət dedi ki, yoqin insanlar ölərkən birdəfəlik 
ölmürlor,  tamam  yox  olmurlar,  nə  qədər  ki,  onları  xatırlayan,  onların 
səslorini, sifətlorini yaddaşında saxlayan adamlar durur, bu ölənlor do həlo 
yaşayırlar  -  fıkirlərdə,  xoyallarda,  to-səvvürlərdə  yaşayırlar.  Biz  do  yəqin 
Təhminəni xatırlayan axırmcı adamlarıq, sonuncu nosilik. 
 
Bu sözlor yaman beynino batdı Zaurun, amma döymədə Spartaka iki 
tas uduzııb unutdu bu fikri... Zaur bilmirdi... 
 
*** 
 
X ,n'alilj tjsjlliılir, köııül nıeyli viisal etməz 
 
Köuükhvı dişrj hir var olduğıııı aşiq x.ıyal etnuız. 
 
...bilmirdi  ki,  bir  qodor  do  keçocok  vo  bir  axşam,  yağışlı  bir  axşam, 
yağışlı  payız  axşaınlarının  birindo,  qiissoli,  yağışlı  payız  axşamlarının 
birindo  beli  bükühniiş,  sinli  bir  kişi  avtobıısdan  düşocok.  Oəltuğunun 
altında nimdaş portfcli olacaq bu kişinin portfelin içindo kağızlar, çö-rok, 
kolbasa,  pcndir,  bir  do  gündolik  qayğıları  olacaq.  Bolko  kişi  tin-doki 
köşkün  qabağında  ayaq  saxlayacaq,  qəzct  alacaq...  Bolkə  yadına  diişocok 
ki,  siqarcti,  kibriti  qurtarıb,  satıcıya  pul  vcrocok  (olbotto,  og-or  o  vaxtlar 
pul holo işlonocokso), siqaret alacaq, pulun qalığını hcsab-lamadan cibino 
atacaq. Sonra yavaş-yavaş evino toroi addımlayacaq... 
 
Tclcvizorun  (ya  o  zaınan  tclcvizorlar  olmayacaq,  qoloqrallar  olacaq,  kim 
bilir)  axşam  proqraını  haqqında,  sabahkı  işlori  haqqında  düşiino-cok. 
Düşiinəcok  ki,  oğluna  çokmo  alınalıdır,  qızına  palto,  arvadına  plaş  vo  öz 
plaşını  da  toınizlonmoyo  vcrmolidir...  Düşünocok  ki,  qaz  plitə-sini  tomir 
etdirmok vo dama qır saldırmaq lazımdır, yayda kurorta get-mok üçiin pul 
yığmaq lazımdır (əgor o vaxtlar pul işlonocokso holo). Düşünəcok ki, tozo 
miidirlo  hcç  dil  tapa  bilmir,  düşünocok  ki,  hava  ya-man  pisdir  vo 
düşünvocok ki, çox mənasız bir ömür süriib bıı dünyada. 
 
Birdən  diksinocok:  ona  elo  golocok  ki,  küçonin  o  torohndon  gonc 
birqadın buruldu tini vo dorhal da qeyb oldu... vo bu qadının u/.aq köl-gosi 
qofil  külok  kiıni  onun  üroyinin  içindo  osocok,  unudulmuş  bir  qo-xunu 
gətirocok  onun  xoyalına...  vo  qocanın  qolbindo  dünyada  on  ba-sılmaz 
qüvvə  olan  bir hiss  ümid  oyanacaq.  Üınid  bir  anlığa  çoxdan  ötüb  keçıniş 
goncliyinin bütün şirin-acılarını qaytaracaq ona vo scvdiyi 

---

butün  qadınlar  okeanda  itmiş  uzaq  adalar  kimi  gəlib  keçəcək  gözləri-nin 
önündən. Keçib gedən kölgəni haqlamaq, tutub saxlamaq istəyə-cək, amma 
dərhal  da  bu  fikri  başmdan  qovacaq  və  aramla  yoluna  da-vam  edəcəkdir. 
Tinə  çatanda  dayanacaq  ki,  nəfəsini  dərsin,  çünki  bu  yoxuş  lap  adamın 
kələyini kəsir. Öz-özünə kənar şeylər haqqmda düşünməyi qadağan edəcək, 
ancaq axşamkı televerilişlər (yaxud qolo-verilişlər) haqqmda, hava haqqında 
və belindəki yel xəstəliyi haqqın-da fıkirləşməyə icazə verəcək... Lap onun 
böyründən  vıyıltıyla  keçən  motosiklet  yağış  gölməçəsini  onun  üstünə 
çıldırladacaqdır. Motosik-letdə isə cavan oğlanla cavan qız oturacaqlar, qız 
oğlamn  boynunu  bərk-bərk  qucaqlayacaqdır  və  qoca  kişiyçün  həmişəlik 
qırmızı  görü-nən  işıqfor  cavan  motosikletçilər  üçün  yaşıl  çırağını 
yandıracaqdır... 
 
Nə biləydi qoca. 
 
 
H ə q  b ilir , y a r d e y ii,  c a n ü - d iiim d ə n  q a ib 
 
N o la g ə r q a ib is ə d id e y i- g ir y a n ım d a n . 
 
...Nə  bileydi  Zaur  ki,  bir  neçə  gün  də  keçəcək,  bəlkə  də  bir  neçə  ay 
keçəcək, il keçəcək və Zaur yenə də günlərin bir günündə - daha buna heç 
şəkk-şübhə  ola  bilməz  -  yenə  də  günlərin  bir  günündə  Təh-minəni 
görəcək...  Onlar  az  qala  sifət-sifətə  toqquşacaqlar  -  Zaur  və  Təhminə... 
Təhminə  Zauru  görüb  gülümsünəcək  -  həmin  o  ağ  düymə-li  qırmızı 
paltarında  olacaq Təhminə, həmin  o  otuz  il  bundan qabaqkı  paltarında  və 
belə  məlum  olacaq  ki,  vaxtın  Təhminəyə  heç  bir  doxli  yoxdur  -  heç 
dəyişməyib Təhminənin nə sifəti, nə bədəni, nə yaşı... 
 
Otuz il əw əlki təkin gülümsünəcək Zaura və Zaur da dili-dodağı tit-rəyə-
titrəyə  Təhminənin  adını  çəkəcək,  amma  adını  çəkən  kimi  Toh-minə 
çevriləcək,  küçədəki  adamlara  qarışıb  itəcəkdir.  Bir  az  sonra  Za-ur  onu 
metronun  qabağında  görəcək,  dalıyca  qaçacaqdır  və  yenidon  görəcəkdir 
Təhminənin qırmızı paltarını metro vaqonunun içindo... 
 
Qapıları bağlanmış, hərəkətə gəlmiş qatarın pəncərəsindən Təhminə ona əl 
eləyəçək,  gülümsünəçək  və  Zaur  o  biri  qatara  minib  dalınca  ge-dəcəkdi. 
Daha  Təhminəyə  çatacağına  ümidi  olmayacaq,  amma  gəlon 
dayanacaqlarda  metrodan  düşəcək.  Bütün  perronu  ələk-vələk  cdocok. 
eskalatorla yer üzünə çıxacaq, küçədə ora-bura döyükəcək və nəha-yət, bir 
daha görəcəkdi  onu  -  yeni  mehmanxanaya  girən  vaxt  göroc-ək...  Dalıyca 
ora qaçacaq və görəcək ki, elə bu dəm Təhminə liftin içi- 
 
nə  girdi.  Zaur  liftin  qapısına  tərəf  atılacaq,  amma  qapılar  bu  vaxt  bağ-
lanacaq,  Zaur  divardakı  işıq  tablosuna  baxacaq  -  tabloda  liftin  horokə-ti 
görünəcok  -  mərtəbolorin rəqəmləri  bir-birini  təqib  edəcok  -  2,  3, 4,  5,  6. 
Lift  altmcı  mərtobəyo  çatıb  dayanacaqdır.  Zaur  düyməni  ba-sacaq  və  lift 
yenidon birinci mərtəbəyə qayıdacaq, tabut kimi ağır vo əzomətlə goləcək 
Zaurun  qabağına;  qapılar  açılacaq,  Zaur  liftin  içino  girocək,  altıncı 
mortobonin  düymosini  basınaq  istəyəcok  vo  bu  zaman  məlum  olacaq  ki, 
altıncı  mortəbonin  düyməsi  yoxdur,  çünki  hcç  altıncı  mərtəbənin  özü  do 
yoxdur,  ev  bcşmərtobolidir.  Çöldəki  işıq  tablosun-da  da  yox  imiş  altıncı 
mortobə, Zaurun gözünə görünübmüş bu roqom. Zaur and iço bilərdi ki, lift 
mohz altıncı mərtəbəyə qalxınışdı. Hor hal-da beşinci mərtəboyo qalxacaqdı 
Zaur, növbətçini sorğu-suala tuta-caqdı, növbətçi do dcyocokdi ki, hcç bir 
qırmızı  paltarlı  qadın  göriib  cloməyib.  Zaur  bütün  mərtoboni  gozəcək, 
axtaracaq, sonra iso yanğın nordivanıyla dama qalxacaqdı. Damda isə gözol 
may gccəsindon, ul-duzla dolu somadan, cşqbazlıq cdon pişiklərdon başqa 
hcç no vo hcç kim yox idi; tozoco basılmış qırın iyi golirdi, vəssalam... 
 
Bu qoribo vo izahsız vaqiodon başqa Zaurun hoyatında ömrii boyıı heç 
bir  ocaib,  qoribo,  anlaşılınaz  hadiso  olmamış  vo  olmayacaqdı:  işi,  ailosi, 
uşaqları,  dostları,  taınş  vo  qeyri-tanış  adamlar  vardı  Zaıırun  hoyatında, 
onlar  doğulurdu,  ölürdü  vo  bir  də  qobiristanlıq  vardı,  bu  qo-biristanlıqda 
qorib bir mozar vardı vo mozarın iistündə Tohminonin adı, faınili vo 1941-
1965 roqomlori  yazılmışdı.  Mədinonin,  Manafın  vo  Muxtarın  ölüıniindon 
sonra daha bu qobrin üstiino hcç kos golmirdi... 
 
 
 
' k ' k ' k 
 
T u tu ş d u ijfVn o d u n a  ş a d g ö rd iiv ü ıı  k ö n liin ı, 
M iiq ə v y ə d  o ld u  <>l a z a d g ö r d iiy ü n  k ö n lü n ı. 
N ,ı g ö r d ii  h a d ə d ə  b ilm n tn k im  a ld u  b a d .ıp .v ə s t, 
M ü r id i - ıih ifr ə h ii z ö h h a d g ö r d iiy iin  kö n liin ı. 
l-'iizu li c y l .x li a h .v ıg i 
c y ş x a n ıy i R u m . 
 
Osiri-möhn,ıti-Hağdııd gördiiyün könlüm. 
 
Sohor  saat  yeddido  doıniryol  vağzalının  bufetindo  oturmuşdular,  şirin 
çaxır  içirdilor,  boyat  çöroklo,  qupquru  qurumuş  holland  pcndiriy-lo 
yavanlıq  cdirdilor.  Mommod  NosirZaurun  söhbotino  diqqotlo  qulaq  asıb 
soruşdu: 
 
Ncçonci mortoboyo qalxdı? 

---