ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 376
qədər sıxışdırılıb, o qədər “döyülüblər” ki, əksəriyyəti bu xeyir- xah işdən vaz keçiblər. Əgər yazmalı da olsaydılar, mütləq döv- rün onların səsini içində boğduğunu, ədalətsizliyi yazmalı idilər. Faris bəy Vəkilovdan bəzi yadigar qalan gündəlik yox, yığ- cam xatirədir. Ömrün doxsan birinci ilində yaddaşına arxalanan bu saf ziyalı inamla demək olar ki, heç bir tarixi faktda, ildə təhrifə yol verməyib. N.Yejov kimi qaniçənin 1936-1937-ci illərdə hökmranlığı dövründə biliyinə və bacarığına görə Moskva ya- xınlığındakı “ Beş saylı zavodda” direktor işləyən Faris bəyi türk olduğuna görə təqib ediblər. O acı illəri xatırlayan Faris bəy ya- zır: “Mənim orda nələr çəkdiyimi yazan olsa, həcmcə böyük, məzmunca çox təsirli bir əsər yaranırdı. Rusların təsəvvüründə “türk” sözü “düşmən” anlayışı ifa edirdi. Bir neçə həftə, işdən evə qayıdarkən, soyunmadan yatırdım, hər an həbs olunacağımı gözləyirdim. “Nə üçün” sualını vermək çox gülməli idi”. Nəhayət, vətəni Azərbaycana qayıtmağa məcbur olan Faris bəyin işdən getməsinə bircə nəfər – zavod partiya təşkilat katibi Aleksandr Dudetski təəssüflə deyir: – Siz niyə gedirsiniz? Biz Sizin büllur kimi təmiz adam oldu- ğunuza əminik. Xatirələrdə Faris bəy 1917-ci ildən birbaşa 1923-cü ilə keçir. Bu da təbiidir. Yetmişinci illərdə hələ sovet orqanlarının, senzo- run qadağaları mövcud idi. Həyatının müsavat dövrünü, Fran- sada yaşadığı illəri ötəri təsvir edir. Halbuki 1922-1926-cı illərdə Parisdə mühacirətdə olan alim-general Məmmədsadıq bəy Ağa- bəy zadə Fransadan xalası oğlu, məşhur alim Əli bəy Hüseyn- zadəyə 1922-ci ildə yazdığı məktublarda şəhərdə Faris bəy Vəki- lova rast gəlib, vətən haqqında dərdləşdiklərindən yanıqlı epi- zodlar yazır. Əlbəttə, bütün bunları yazmamaq Faris bəy Vəkilovun güna- hı deyil. Günah zamanın sərt abı-havasında idi. “İlan vuran alı çatıdan qorxar” – deyib atalar. Faris bəy 18 illik sürgündə gözü ilə od-alov görüb gəlmişdi. Şəmistan Nəzirli 377
Atalar yaxşı deyib ki, qismətdən artıq yemək mümkün olma- dığı kimi, bəladan da qaçıb qurtarmaq olmaz. Vətəndə Faris bəyi pis qarşılamadılar. Mütəxəssis kimi o, lazım idi. Amma müsavatçı kimi də göz- dən iraq buraxmadılar. “Rəhbərlik məni zavoddan çıxardıb, Baksovet sisteminə keçirməyi qərara aldı. Baksovetin müəs- sisələrinin səmərəli işinə rəhbərlik etmək, ruhlandırmaq isə, üçüncü şəxs “sayıq göz” xüsusi şöbənin rəisi Arsen Arakelova həvalə edildi. Onun peşəsini nə olduğunu bilmirdim. Ancaq onun nə üçün orada olduğunu yaxşı bilirdim. Köhnə mühəndis, partiyaçı olmayan, bəy ailəsindən olan Faris bəy Vəkilovu nəzarətsiz qoymaq olmazdı”. Nəhayət, 1942-ci ilin yayında Faris bəy Vəkilovun həyatının qara bir səhifəsi açılır. Onu addımbaşı izləyən orqan işçiləri Medvedyev və İşxanov həbs edirlər. İlk dindirilmədə müstəntiq İşxanov (İşxanyan – Ş.N.) kin- küdurətlə deyir: – Sizin istehsalat fəaliyyətiniz bizə yaxşı bəllidir – o, nöqsan- sızdır (bu onun dediyi sözlərdir), ancaq siz düşüncə tərzinizə görə cəzalanmalısınız. Burda istər-istəməz məşhur türkoloq Lev Nikolayeviç Qu mil- yovun (oğul) başına gətirilən oyunlar yada düşür. Lubyanka türməsində XDİK-nın xüsusi müşavirəsinin qərarını L.N.Qu mil- yova təqdim edən prokuror demişdir: “Siz savadlı olduğunuz üçün təhlükəlisiniz. Ona görə də on il həbs cəzası alacaqsınız”. Yalnız düşüncə tərzinə görə on səkkiz il həbsxanalarda, sürgündə olmazın əzab çəkən Faris bəy vətənə qayıda bilir. Son- ralar Dövlət təhlükəsizlik şöbəsinin polkovniki Veliçenko ona bəraət verərkən demişdir: – Sənədlər və faktlar göstərir ki, sənin heç bir günahın yox- dur. Müstəntiq İşxanovun sənin haqqında topladığı ikicildlik sənədlər heç bir çürük yumurtaya da dəyməz. Zənnimcə, Faris bəy Vəkilovun ən böyük “günahı” 1918- 1920-ci illərdə Gürcüstan hökuməti yanında Azərbaycanın General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 378
səlahiyyətli nümayəndəsi, müsavat generalının oğlu olması və bir də əla mühəndis kimi şöhrət qazanması idi. Namərd erməni İşxanov bunların üçünü də yığcamlaşdırıb “düşüncə tərzi” adı ilə siyasi rəng verib. Faris bəy Vəkilovun 1977-ci ildə səliqə-sahmanla yazdığı xatirələri 1914-cü ildən başlanır. Maraqla oxunan bu xatirələr şəxsi xarakter daşımır. Burda elə epizodlar, elə hadisələr var ki, onları həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Faris bəyin acılı-şirinli xatirələrinə mən çox qulaq asmışam. Nüfuzlu nəsli, atası haqqında, tələbəlik, mühacirət illərindən, xüsusilə türmə həyatından danışdığı çoxlu epizodları günlərlə üzbəüz oturub dinləmişəm. Onun burda qələmə almadığı bir epizod-söhbəti heç vaxt yadımdan çıxmır. O nəql edirdi ki, türmədə olanda bir dəfə yeməkxanada dus- taqlar arasında dava düşdü. Mənimlə yanaşı oturan dustağın ba- şına qəflətən armaturla elə bir zərbə vurdular ki, onun beyninin qanqarışıq iliyi mənim yeməyimə qarışdı. Mən iliyi qaşıqla kənara atıb iyrənmədən yeməyimi davam etdirdim. Ona görə ki, bərk ac idim. Əlavə yemək tələb eləməyə də ixtiyar verilmirdi. Bir dəqiqə keçər-keçməz nəzarətçi komanda verdi ki, durun çı- xın. Nə gizlədim, birnəfəsə oxudum bu saf qəlblə, şirin qələmə yazılmış xatirələri. Oxuduqca fransızların müdrik bir xalq deyi- mini xatırladım: “Yazanda vicdanla, Allah dərgahına üz tutaraq, bir də bəşəriyyətin istəkləri naminə yazmaq lazımdır”. Ömrü əzablardan keçən mərhum Faris bəy xatirələrinə sənətinə müna- sib belə bir epiqraf seçib: “Unudulmuş qəbirlərin birinin üstündə yazılıb: Ey mühəndis, rahat yat, Vətən üçün çəkdin cəfa. Zəhmətinin misli yox, Ömür qalmadı vəfa”. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|