Şubay Cavad oğlu Nuruzadə
Yüklə 2,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
91 olan
kiçik hərbi sərkərdə Heydərəli (1702-1782) yeni sülalə- nin əsasını qoydu. Xatırlatmaq olduqca vacibdir ki, Heydərəli XVIII əsrdə Hindistanda ən görkəmli siyasi xadimlərdən biri olmuşdur. O, aqrar islahat keçirərək zəmindarlığı, torpaq üzərində şərtsiz nəsli sahiblik sistemini ləğv etdi. Müsadirə edilən torpaqların bir qismi müvəqqəti istifadə şərtilə Maysur ordusunun hərbi sərkərdələrinə, yəni amildarlara paylandı. Vahid vergi aparatı yarad ıldı. İnzibati və maliyyə idarəsi mərkəzləşdirildi. Kəndli- lər üzərindəki ağır vergi yükü bir qədər yüngülləşdirildi. Sə- nətkarlıq və ticarətin inkişafına hər cəhətdən kömək göstərildi 1 .
Beləliklə, Maysurda tədricən iqtisadi yüksəliş başlandı və bu dövrdə Banqalur, Valur və başqa şəhərlər pambıq parça və iplik mallar hazırlayan ən iri mərkəzlərə çevrilirdi. Maysu- run şərq hissəsi dəmirəritmə və digər emal sahələrinin mərkəzi idi.
Bununla yanaşı rəng və boyaq istehsalı sürətlə inkişaf etm
əkdə idi. Xarici və daxili ticarətdə irəliləyiş müşahidə olu- nurdu. Daxili və xarici ticarətin inkişafı xüsusilə nəzərə çar- pırdı ki, bu da beynəlxalq miqyasda ölkənin nüfuzunu artırırdı. Amma təəsüf ki, ölkədə əmək alətləri və istehsalın təşkili orta əsrlərdə olduğu kimi qalmışdı. Lakin feodal iqtisadiyyatı daxilində, xaricilərin heç bir müdaxiləsi olmadan, sadə kapi- ta list kooperasiyası və ilkin kapitalist manufakturası inkişaf et məyə başlamışdı. Eyni zamanda başqa xalqların, o cümlə- dən o zamankı Hindistanın ən qədim və qabaqcıl xalqlarından biri olan kannara xa lqının mədəni səviyyəsi və emal bacarığı dünya görüşünün fəallaşması prosesi başlanmışdı. Bunlarla yanaşı Heydərəli fransız zabitlərinin köməyi ilə ordunu yenidən təşkil etdi, güclü süvari dəstələri yaratdı, do- nan manın inkişafına böyük qayğı göstərdi, sahil adalarında gəmi tərsanələri yaratdı. Əlbəttə, hökumətin bu xarici siyasəti təbii olaraq Maysurun istiqlaliy yətini qoruyub saxlamağa yönəldilmişdi və buna görə də xalq kütlələri hökumətin siyasətini müdafiə edirdilər. Lakin
1
kooperasiyası və ilk manufaktura rüşeymləri yaranmışdı. K.A.Antonov isə bu fikri rədd edirdi. 92 belə bir siyasət ingilislərin xoşuna gəlmirdi və nəticə etibarilə bu Maysu rla Britaniya istilaçıları arasında hərbi toqquşmaya səbəb olmalı idi. Çünki Hindistanın inkişafı imperialist İngiltərə hökumətinin istilaçı maraqlarına tamamilə zidd idi. Nəhayət, Britaniya müstəmləkəçilərinin Hindistana dair qapalı və məkrli siyasəti tezliklə özünü biruzə verdi və 1767- 1769- cu illərdə İngiltərə ilə Maysur arasında birinci İngiltərə- Maysur müharibəsi baş verdi. Maysurun süvari dəstələri ingilis qoşunlarını məğlub edərək, Mədrəsə qədər gedib çıxdılar və Ost-Hind kom paniyası sülh müqaviləsi bağlamağa məcbur oldu. Müstəqil Maysur dövləti Cənubi Hindistanda ingilis iş- ğalçılarına qarşı inadlı müqavimət göstərən ən böyük qüvvə- yə çevrildi. 1764- cü ildə Pəncab ərazisində müstəqil Siqx dövləti təşkil edildi. Bu dövlət, feodal istismarçılarına qarşı xalq küt- lələrinin yüz ildən bəri apardığı mübarizənin İran, sonra da əfqan işğalçılarına qarşı təqribən 25 illik azadlıq mübarizə- sinin
nəticəsində yaradılmışdı. Bunun nəticəsi olaraq siqx ic- ma sı (xəlsə) mülki və hərbi işlər sahəsində ali hakimiyyət or- qa nı elan edildi. Hakimiyyətdən devrilmiş feodal zadəgan- ların torpaqları müsadirə edilib icma mülkiyyəti elan olundu. Kəndlilərin vəziyyəti müvəqqəti olaraq yüngülləşdirildi. Xarici işğalçılara qarşı müvəffəqiyyətli ümumxalq mü- ba rizəsi kütlələrin vətənpərvərlik şüurunun artmasına kömək etdi. Əfqan ordularının 1764-cü və 1767-ci illərdə Hindistana yenidən soxulmaq cəhdləri Pəncabın xalq kütlələri tərəfindən qəti surətdə dəf edildi. Bu hadisə Əhməd şahın öz qoşunlarını Hin
distandan çıxarmağa məcbur olmasında həlledici rol oynadı. Lakin XVIII əsrin 70-90-cı illərində Britaniya müstəm- ləkəçilərinə qarşı Hindistanın apardığı şiddətli mübarizədə Pəncab ciddi rol oynaya bilmədi, çünki döyüş meydanı Pən- cabdan xeyli uzaqda idi. XIX əsrin 70-ci illərində Siqx dövlətinin özündə də daxi- li ictimai-siyasi vəziyyət dəyişmişdi. Siqxlərin hərbi sərkər- dələri (sərdarlar) ən yaxşı və çoxlu münbit torpaqlar ələ keçir- mişdilər. Onlar Pəncab əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən, siqx olmayan kəndliləri istismar etməyə başlamışdılar. Zəif siqx
93 hökuməti cəmi bir neçə il fəaliyyət göstərdi. Nəticədə Pəncab on iki xanədana (misala) parçalandı ki, bunların da hakimləri ara
sında fasiləsiz mübarizə başlandı. Bu mübarizə XIX əsrin əvvəllərinədək davam etdi. Ost-Hind kompaniyasının qəsbkarlıq müharibələri Hindistanda Ost-Hind kompaniya sının zəbt etdiyi yerlərdə müs
təmləkə zülmü ildən-ilə güclənirdi və kəndlilərdən alınan torpaq vergisinin həcmi süni şəkildə çoxaldılırdı. Ost-Hind kom paniyasının xəzinəsinə torpaq vergisindən daxil olan gəlirin ümumi miqdarı dönmədən artırdı. Kənd təsərrüfatı tənəzzül etdiyindən və kəndlilər müflisləşdiyindən vergilərin yığılması məmurlar üçün yeni-yeni problemlər ya- ra dırdı. Vəziyyətdən çıxmaq üçün Ost-Hind kompaniyası tor- paq vergisi toplamaq məqsədi ilə daha sərt üsullara, zorakılıq və işğalçı müharibələrə əl atırdı. Kompaniyanın ən böyük gəlir mənbələrindən biri də zəif qonşu knyazlıqları qarət etmək, onları münaqişəyə cəlb et- mək idi. Qastinqs 1774-cü ildə Ost-Hind kompaniyasının vas
salı Aud nəvabını qonşu Roxilkxand knyazlığı üzərinə müh
aribəyə təhrik edirdi. Ost-Hind kompaniyasının qoşunları Aud ordusu ilə birlikdə ölkəyə soxuldu və yerli əhalini qarət etdi, hətta 7 milyon rupilik qənimətin böyük bir hissəsini Ost- Hind kompaniyası mənimsədi. Şəxsən Qastinqs özü bir neçə yüz min rupini ələ keçirmişdi. İngilis müstəmləkəçiləri 1775-ci ildə maratxaların hakim dairələri arasında gedən mübarizəyə öz maraqları naminə mü- daxilə etdi. Bu dövrdə ingilislər peşvə taxtına öz əlaltısını keçir məyə çalışırdılar. İngilislərin bu hərəkəti Ost-Hind kom- pa niyasının agentlərinə qarşı maratxaların hiddətinə səbəb oldu və 1775-1782-ci illərdə ingilis-maratxa müharibəsi ilə nəticələndi. Fasilələrlə gedən bu döyüşdə, xüsusilə 1778-ci ildə maratxa ordusu ingilis qoşunlarına ağır zərbə endirmişdi.
Təəccüblü olsa da ölkə xaricilər tərəfindən işğala məruz qalandan sonra nəhayət ki, 70-ci illərin axırı və 80-ci illərin Yüklə 2,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|