TəRTİBÇİDƏN

və  məğadiri-kübralarındandır. Neçə  nəfər adam Məhəmməd Həsən xanın öz 
xəvas və  məhrəmlərindən xəyanət fikrinə düşüb Məhəmməd Həsən xanı  qətlə 
yetirdilər və başını kəsib ənam və mənsəb təmənnası üçün Kərim xanın hüzuruna 
apardılar.  Əz anca ki, nəcib və böyük kəslərə görə  şöylə böyük və  əzim 
sərdarlarının təəssübü  şöylə  məzmum və  şəni işlərdə  sərdarlara yetişir. Kərim 
xan Məhəmməd Həsən xanın qatillərini tutub lazımeyi-siyasəti-kamil edib ənam 
və  mərhəmətdən məhrum eylədi ki, qeyrilər üçün ibrəti-nazirin olub, bundan 
sonra heç kimsə dəxi öz vəli ünnemətlərinə ağ olub, bir də şöylə şeni olan əfala 
mürtəkib olmasınlar, bir şəxsin nəməkpərvəri olub, nəfsü həva və iblisi-bihəya 
əğvasilə ona fikri-xəyanət qılmasınlar. 
 
YEDDİNCİ FƏSİL 
 
GÜRCÜSTAN VALİSİ İRAKLİ XAN MƏRHUM 
PƏNAH XANI VƏ QARADAĞLI KAZIM XAN VƏ 
NAXÇIVANLI HEYDƏRQULU XANI VƏ GƏNCƏLİ 
ŞAHVERDİ XANI DƏSTGİR ETMƏYİN VƏ ŞƏKİ 
HAKİMİ HACI ÇƏLƏBİ ONLARI XİLAS EDİB 
QORA YETMƏYİN BƏYAN EDƏR 
 
Çün Qacar Məhəmmədhəsən xan Ağa Məhəmməd şahın atası Qarabağa qala 
üstə  gəlib hənuz bir mətləb hasil etməyib, qayıdıb Kərimxan Vəkilə müqabil 
getdi və bu tərəflərdən müavidət edib İran canibinə müraciət etdi. Haman ildə 
Pənah xan və qarabağlı Kazım xan və  gəncəli  Şahverdi xan və naxçıvanlı 
Heydərqulu xan bir yerdə  cəm olub, məclis və  məhfil arastə  qıldılar və 
məsləhətlər edib buna səlah bildilər ki, dedilər: “Hacı  Çələbi tamam Şəki və 
Şirvanda hakim məbsütülyəd və sahibi-ixtiyari-müvəbid olub, heç bizlərə iltifat 
etməyir və təriqi-müvafıqətə iqdam edib, mürafıqəti-birlə yol getməyir. Gərəkdir 
ki, ittifaq ilə ona bir tədbir və tənbeh edəlim ki, min bəd guşmali bəliq ola. Pəs 
bu cürə mühavirə edib məknun zəmir- 
 
  
 138

---

lərini mürasilə məzmunu ilə valiyi-Gürcüstan İrakli xana hali etdilər. Çünki Hacı 
Çələbidən o da sədəmələr çox görmüşdü. Onu dəxi bu əmrə talib və Hacı 
Çələbinin guşmalına rağib bilirdilər. Elə ki rnəcbur vali onlardan bu mənzur və 
məknun olan əhvali istima etdi. 0 dəxi bu mənzurda özünü onlar ilə həmdəm və 
həmqədəm olmaqlığını izhar edib əşar etdi ki, əcəb səlah edibsiniz, əlbəttə çox 
təcil ilə bu canibə  hərəkət edəsiniz ki, fürsət fövt olmuya, pəs məzkur xanlar 
təhiyyə və tədarük mühəyya edib cəmiyyət ilə rəiyyəti-əzimət əfraştə edib yola 
düşdülər və gedib Gəncə şəhərindən yuxarı Qızıl qaya adlanan məhəldə düşüb, 
orada xeymə və xərgah qübbəsini övci-səmaya qaldırıb, valinin gəlməyinə intizar 
çəkdilər. Nagah vali dəxi gəlib o mənzilə varid oldu və yetişən kimi xanların 
dördün də tutub dəstgir və müqəyyəd və əsir eylədi. Əzqəza, haman dəmdə bir 
nəfər  Şahverdi xanın nökərlərindən oradan bir iti qaçan ata süvar olub, qaçdı 
xəbərə. O vaxtda Hacı Çələbi dəxi bu mətalibatı eşidib, ictima əsakiri-Şirvanat 
üçün hökmlər yazıb, özü dəxi cəmiyyəti-şayan və istedadi fırəvan ilə Mingəçevir 
məbərində  rəhli-iqamət sahb və müntəziri müqabilə  əylənmişdi və  hər canibə 
nəzzarə edirdi. Bu əsnada baxıb gördü ki, Kürün bu tərəfindən bir nəfər atlı 
peyda olub, sürəti-təmamilə müqabilə gəlib varid oldu. Hacı Çələbi gəmi ilə onu 
Kürdən keçirməyə əmr eylədi. Öylə ki, keçib Hacının hüzuruna gəldi, fılfövr ərz 
eylədi ki, “Qoca baba, vali xanları tutdu”. Hacı Çələbi cavab verdi: “Qoca baban 
onları inşallah xilas edər”, deyib haman vaxtda üzünü öz müqərriban həzrətinə 
və ərkani-dövlətinə tutub dedi: “Yaran nə deyirsiniz? Bu işdə tədbir və məsləhət 
necə eylə-məkdir?” Bu müşavirədən qərəzi onların mafiz-zəmirlərin bilmək imiş. 
Pəs ümərayi-Şəki və  Şirvan  əmirləri dedilər ki, bəli biz də bir məsləhət edək 
görək səlahi-vəqt nə  təqazə edir. Hacı onlara buyurdu ki, “Hər nə ki səlah və 
məsləhət edirsiniz, edin. Amma gərəkdir ki, Kür keçidi içində olsun”. Onlar ki, 
bu kələmatı Hacıdan istima etdilər dəxi müşavirə  və  məsləhət məqamında 
gəlməyi bərhəm edib Hacının hüzuruna gəlib, cəm və amadə oldular. Hacı 
Çələbi dedi: “Bəs nə üçün məsləhət və müşavirə məqamına getmədiniz və təm-
hid və tədbir məclisini fərahəm etmədiniz?” Onlar ərz etdilər ki, bizlər tutiya və 
təmhid məcalisini onun üçün bina edərdik ki, Kürü keçmək içində olmasın. 
Çünki siz buyurursunuz, gərək Kür keçidi 
 
  
 139

---

içində ola. Dəxi nə  məsləhətiniz var buyurun, qoşun atlansın gedək. Hacı 
Çələbinin o sözü zərbi-məsəl olub şimdiyədək xalq arasında məzkurül-lisandır. 
Pəs Hacı Çələbi buyurdu, qoşunu təcili-tamam ilə Kürdən keçirib valinin dalınca 
azim oldular və köçbəkeç ilqar edib, Gəncə torpağına yetişəndə vali xəbərdar 
olub bu əhvalı ki, istima etdi. Qayətdə hərəsan və xofnak oldular. Zira ki, keçən 
əsrlərdə Hacı  Çələbinin qoşunundan zərb-dəst görmüşdülər. Naçar əzmi-
müqabilə edib Şeyx Nizami əleyhürrəhmənin məqbərəsinin yanında təlaqiyi-
fəstin vaqe olub dava etdilər
1
. Az müddətdə gürciyyə şikəsi-fahiş tapıb, vali dəxi 
ordugahı olan Qızü Qaya səmtinə qayıtmaq məqduru olmayıb, fərarı ixtiyar edib, 
təmamən xeymə  və  xərgahları  və xanlar dəxi xeymələr də hamı mayəriflərilə 
cabəca Qızıl Qayada qalmışdılar. Vali qaçıb getmişdi və Hacı Çələbi Sınıqdan üç 
ağac yuxarıyadək dallarınca ilqar edib və Tiflisin beş ağaclığına yetişib və qaçan 
gürcüyyə qoşunlarının qabaqlarını  Şəmkurdə  və  Şəmsəddində  kəsib, çox 
adamların tələf etmişdilər. Hacı Çələbi Baydar torpağında səngər qayırıb, öz oğlu 
Ağakişi bəyi Tiflisdən bəri olan müsəlmanlara hakim və hökmran qıldı və ondan 
xanları dəxi xilas edib öz vətənlərinə mərsul və rəvanə qüdı və özü dəxi oradan 
müraciət edib Şirvana gəldi və Ağakişi bəy şul nəvahidə üç il hakimlik eylədi. 
Axır ki, valiyi-Gürcüstan Çərkəs və Başıaçıqdan
2
 çox qoşunlar götürüb Ağakişi 
bəyi dəf etməyə azim oldu və  Ağakişi bəy bu xəbəri ki, eşitdi tabi-müqavimət 
etməyib, oradan fərar etdi və valinin qoşunları dalınca ilqar edib öncə gedənlər 
Tovuz çayında ona yetişib bir qədər müqatilə  və dava edəndən sonra Ağakişi 
bəyin neçə nəfər adamı dəstgir olmuşdu və özü səhi və salim Şəkiyə gəlib çıx-
mışdı. Pəs valinin qoşunu oradan, ta Xudafərin körpüsünədək gedib vəqti-
müraciətdə Qarabağdan və  Gəncədən çox qarət və çapavul və  qəsb eyləyib 
aparmışdılar.
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
1
 Müharibə Nizami Gəncəvinin məqbərəsinin yanında 1752-ci ildə olmuşdur. 
 
2
 İmeretiya (Gürcüstan) nəzərdə tutulur. 
 
 140

---