Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
yerə bölmək lazımdır: Mirzə Fətəlini oxuyanlara və oxumayanlara. CavanĢir Mirzə Fətəlini mükəmməl oxuyub. Namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Azərbaycan komediyasının poetikasına həsr edib. Komediya, gülüĢün poetikası, M.F.Axundov dramaturgiyası isə əslində realizmi, realist təfəkkür tarixini, etnik varlığı ifadə tərzini anlamaq istəyidir. Mirzə Fətəlini isə dönə-dönə oxumaq və ona qayıtmaq gərək- “bir çox düyünlü nöqtələr məhz onun bədii və nəzəri irsində özünə yer tapır” (C.Yusifli). CavanĢir Azərbaycanın filoloji məkanında sevdiyim, inandığım insandır. Mən yazılarımı ona baxıb yazıram. Onun baxıĢlarını həmiĢə üzərimdə hiss edirəm. Tam səmimi deyirəm Haydı, qardaĢım, irəli ! Filoloji fikrimizin inkiĢafı naminə, yürüyəlim!
CavanĢir YUSĠFLĠ AZƏRBAYCAN KOMEDIYASININ YALAN VƏ ABSURD POETIKASI
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Məlum məsələdir ki, Mirzə Cəlil yaradıcılığında, xüsusən «Ölülər» komediyasında oyun təkcə ümumi struktur prinsipi yox, həm də komik obrazdır. Bu obrazın dialektik təbiətini açmaq, fikrimizcə, həm Mirzə Cəlil gülüĢünü açmağa və eyni zamanda onun komik qəhrəmanlarının struktur-tipoloji xüsusiyyətlərini fərqləndirməyə yardımçı olar. Bu problemi aydınlaĢdırmaq üçün isə, təkcə «Ölülər» konteksti ilə məhdudlaĢmaq olmaz. Ona görə də tədqiqata ədibin digər əsərləri də cəlb edilməlidir. Lap ondan baĢlamaq lazımdır ki, Mirzə Cəlil anlamında gülüĢ bir hadisə kimi nə demək idi? Adətən, heç kəs tənqidi, satiranı öz ünvanına qəbul eləmir. Bu, obyektiv bir xüsusiyyətdir. Mirzə Cəlil gülüĢün ünvanı barədə dəqiqləĢdirmələr apardı: ”/..əgər bilmək istəsəniz ki, kimə gülürsünüz, onda ayinəni qoyun qənĢərinizə və baxın gül camalınıza... ”. Dəlilik həddinə çatmıĢ cəmiyyətdə dəli kimi gülməkdən özgə çarə yoxdur; gülüĢ - dirilik suyudur, özündən getmiĢ adamın üzünə çilənmiĢ sərin su kimidir. Azərbaycan satiriklərinin konsepsiyalarında ayinə obrazı www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
tərzinin xüsusiyyətləri ilə bağlı deyildir, həm də ayinənin daxilindən o yana uzandıqca uzanan bir baĢqa aləmin ənginliyini ifadə edir. Aynanın, güzgünün iki tərəfi var: insanı, əĢyanı əks eləyən tərəf və bunun əksi olan, adətən rənglənmiĢ arxa tərəf. Arxa tərəfin rənglənməsi simvolik - metaforik səciyyə daĢıyır, yəni görsədən, əks edən tərəfin daxili «dibsizdir», ənginliklərə gedib çıxır. Aynanın səthindən görünən üzdür, simadır, bütün mənəvi aləm- naqislikləri, mürəkkəb dünyası həmən o daxili strukturda öz mahiyyətini üzə çıxardır. Mirzə Ələkbər Sabirdən:
... Niyə bəs böylə bərəldirsən, a qare, gözünü, Yoxsa bu ayinədə əyri görürsən özünü?!
GülüĢ bu «tərs proyeksiyaya» - əyri görmək obrazına düzəliĢlər verir. Oyun obrazı Mirzə Cəlilin ilk qələm təcrübələrindən son əsərinə qədər qoyduğu mətləblərin mahiyyətini açıqlamağa kömək edir. Alleqorik səciyyəli «Çay dəstgahı»: çox primitiv Ģəkildə olsa da onun bədii təfəkkürünün əsas istiqamətlərini müəyyən etməyə imkan yaradır. Məhz bu əsərdən baxanda Mirzə Cəlil gülüĢünün bütün rəng çalarlarının rüĢeym formaları görsənir. Belə bir www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
edirdi və ondan cəmiyyətin canındakı oyunbazlığı vurub çıxardan, baĢqalarına göstərən elementlər törəməliydi. «Ölülər» komediyasında da gülüĢ məhz belə bir təbiətə malik ciddiyyətdən doğur. Ancaq bütün komediya mətni boyunca ciddiyyət «sıxıla-sıxıla» gəlir, yayın axırına çathaçatda əks nöqtəyə qayıdır, sürəkli gülüĢ doğurur. Bu gülüĢ fəlsəfi mahiyyətdədir. «KiĢmiĢ oyunu»ndan fərqli olaraq burada bir-birinin içərisinə «geydirilmiĢ» oyunlar silsiləsi mövcuddur və burada mətləb heç finalda da açılmır, mətndən gələcək əsrlərə proyeksiya edilir. Sual Ģəklində. Xitab formasında. “Ġskəndər ... Mən dağları, daĢları, quĢları, fələkləri, ayları: ulduzları və dünya-aləmləri bura Ģahid çəkərəm və bu qızları onlara niĢan verərəm, soruĢaram ki, bu camaata nə ad vermək olar?” Komediyadakı gülüĢ konsepsiyasını incələmək üçün belə bir rəvayət də maraqlı mülahizələrə meydan açır: Bir oğlan dirilik suyu axtarırdı. Getdi bir bulaq tapdı. Gördü bu bulağın baĢında bir qoca oturub. Dedi: - Qoca, bu nə sudu belə? Qoca dedi: - Bu dirilik suyudu. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|