Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
etməsi ilə bağlı hər hansı dəqiq məlumata malik deyilik. Gimnaziya illərində o, alman və fransız, habelə qismən latın və yunan dillərinə yiyələnmiĢdi. Sonralar bu klassik və Qərb dillərinin üzərinə ingilis dili də əlavə olunmuĢdu. Təbii ki, ruscanı da əla bilirdi. Fars və türk dillərinə də müəyyən bələdliyi vardı. Heç Ģübhəsiz, ġərqi və Qərbi əhatə edən belə bir zəngin dil bilgisi zəminində Ġsa Sultan humanitar sahəni seçsəydi, yəqin ki, daha böyük uğurlar qazana bilərdi. Lakin o, tamamilə baĢqa yolla getməyə qərar vermiĢdi. Bəlkə də vətəni Azərbaycanın və ümumən Qafqazın həmin dövrdə sırf aqrar ölkə olması, həmvətənlərinə bu sahədə daha çox faydalı olmaqla bağlı düĢüncələr onu Əkinçilik Ġnstitutuna gətirib çıxarmıĢdı. Hər halda, 1871-ci ilin yayında Ġsa Sultan ġahtaxtinski artıq Rusiya paytaxtında idi və imtahanlar zamanı professorları heyrətləndirən parlaq cavabları, zəngin, hərtərəfli biliyi, yüksək erudusiyası nəticəsində birdən- birə Peterburq Əkinçilik Ġnstitutunun... ikinci kursuna qəbul edilmiĢdi. Rusiya ali məktəblərinin tarixində imperiyanın ögey övladlarına- "inorodetslərə" belə qeyri-adi ehtiram və www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
idi. "Qeyri-adi tatar" haqqındakı söhbətlər həmin dövrdə Rusiya imperiyasının xalq təhsil nazirliyinə rəhbərlik edən knyaz Livenə də çatmıĢdı və o, Əkinçilik Ġnstitutuna növbəti gəliĢlərindən birində Ġsa Sultanla Ģəxsən tanıĢ olmaq istədiyini bildirmiĢdi. Əgər nazirlə tələbənin dostluğundan danıĢmaq mümkündürsə, qısa zamanda onların arasında yaranan münasibətləri yalnız belə xarakterizə etmək olardı. Ġsa Sultan haqqında yuxarıda xatırlatdığım nekroloqda təhsil nazirinin "öz gənc dostuna xüsusi diqqət göstərməsi" faktı vurğulanırdı. Hər halda düĢünmürəm ki, knyaz Liven öz intellektual və mənəvi keyfiyyətlərinə görə digər dinlərə və millətlərə mənsub tələbələrdən də qat-qat yüksəkdə dayanan azərbaycanlı gənci məhz "Ģərqli" olduğuna görə, yaxud ruslar üçün yeni, ekzotik mədəniyyətin daĢıyıcısı kimi orijinal təsir bağıĢladığına görə belə yüksək qiymətləndirsin. YaĢlı nazir-knyazla gənc tələbənin dostluğu, ilk növbədə, yüksək intellektə və istedada hörmət prinsipinə əsaslanırdı. Yeri gəlmiĢkən, 1861-1865-ci illərdə Moskva Universitetinin təbiyyat fakültəsində təhsil alan gələcək jurnalist və ictimai xadim, Azərbaycan milli mətbuatının
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
tələbəlik illərində təxminən oxĢar situasiya ilə qarĢılaĢmıĢdı. Həmin dövrdə universitetin rektoru olan məĢhur rus tarixçisi, çoxcildlik "Rusiya tarixi" əsərinin müəllifi professor S.M.Solovyov gənc Həsənbəylə saatlarla islam tarixi və ġərq sivilizasiyası haqqında söhbət etməkdən yorulmurdu. Həyat yoldaĢı Hənifə xanım Abayeva-Məlikovanın yazdığına görə, gənc Həsənbəy tezliklə S.M.Solovyovun evinin az qala ailə üzvlərindən birinə çevrilmiĢ və rektorun gənc, gözəl qızının sevgisini qazanmıĢdı. Lakin həyatını hələ ilk gənclik illərindən proqramlaĢdıran və gələcəyini istisnasız olaraq xalqına xidmətdə görən Həsənbəy cəlbedici perspektivlər açan bu sərfəli izdivacdan qətiyyətlə imtina etmiĢ, vətəninə qayıdaraq maarifçilik fəaliyyəti ilə məĢğul olmağı daha üstün tutmuĢdu. Burada xatırlatdığım hər iki epizod - yəni nazir Livenlə tələbə Ġsa Sultan ġahtaxtinskinin, rektor Solovyovla tələbə Həsənbəy Məlikov-Zərdabinin qarĢılıqlı ünsiyyət və dostluqları təkcə qabaqcıl rus adamlarının yüksək humanizmindən və nəcibliyindən xəbər vermir. Bu həm də yeni yetiĢən Azərbaycan gəncliyinin yüksək intellektindən, nəcib mənəvi keyfiyyətlərindən irəli gəlir,
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
ġərq və Qərb mədəniyyətinin ən yaxĢı cəhətlərini məharətlə sintez edə bildiklərini göstərirdi. Rusiyanın mədəni-mənəvi mühitində həmin gənclərə maraq da ilk növbədə bundan irəli gəlirdi. Lakin üstəlik də nazir olan rus knyazı ilə dostluq Ġsa Sultanı imperiyanın da qeyd-Ģərtsiz dostuna çevirə bilməmiĢdi. XIX əsrin 70-ci illəri Rusiyada inqilabi hərəkatın geniĢləndiyi dövr idi. Bu hərəkatın aparıcı qüvvələrini isə, ölkə universitetlərində və xaricdə təhsil alan tələbə gənclər təĢkil edirdilər. "Rusiyada inqilabi hərəkat nümayəndələri. Bio- biblioqrafik lüğət"də Peterburq Əkinçilik Ġnstitutunun tələbəsi Ġsa Sultan ġahtaxtinskinin də adına təsadüf edilir. Məxfi jandarm məlumatlarından birində onun hətta inqilabi fəaliyyətinə görə institutdan xaric edildiyi bildirilir. Lakin azərbaycanlı tələbənin 1874-cü ildə Əkinçilik Ġnstitutunu vaxtından əvvəl və parlaq müvəffəqiyyətlərlə bitirdiyi barədə sənədlər olduğundan, bu iddia inamsızlıq doğurur. Eyni zamanda, ehtimal etmək mümkündür ki, hətta Ġsa Sultan institutdakı məĢğələlərdən müvəqqəti uzaqlaĢdırılsa da, sonradan bu qərarın yanlıĢlığını əsaslandıra bilib və tələbələr sırasına qayıtmağa müvəffəq
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|