Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
universitetlərində təhsilini tamamlamaq, yaxud gələcəkdə xalq maarifi sahəsində çalıĢmaq qadağan edilmiĢdi. Digər tərəfdən, keçmiĢ əqidə yoldaĢları onun məhkəmədə bəraət qazanmasını inqilabi iĢə xəyanət etməsi ilə əlaqələndirirdilər. Belə bir Ģəraitdə dərin ruhi sarsıntı keçirən 22 yaĢlı Həmid Hacıbəyov 1872-ci ildə intihar etmiĢdi. Həmin vaxt Ġsa Sultan artıq Peterburq Əkinçilik Ġnstitutunun tələbəsi idi və təbii ki, Rusiya paytaxtındakı azsaylı Azərbaycan icmasının üzləĢdiyi bu ağır itkidən xəbərsiz qala bilməzdi. Çətinliklər qarĢısında tab gətirməyən Həmid Hacıbəyovdan fərqli olaraq, "Narodnaya rasprava"nın digər azərbaycanlı üzvü Ġbrahim Rəhimov baĢladığı mübarizəni sona qədər davam etdirmiĢdi. O, 1849-cu ildə indiki Qazax rayonunun Dağkəsəmən kəndində anadan olmuĢdu. Atası Molla Rəhim Süleyman oğlu Tiflis gimnaziyasının Ģəriət müəllimi vəzifəsində çalıĢırdı. Ġbrahim 1867-ci ildə Moskva universitetinin təbiyyat fakültəsinə daxil olmuĢ, sonra isə təhsilini tibb fakültəsində davam etdirmiĢdi. 1869-cu ildə "Narodnaya rasprava"nın fəal üzvlərindən biri kimi həbs olunmuĢdu. AxtarıĢ zamanı mənzilindən gizli mətbəə üçün əldə
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
qalasında saxlanan Ġbrahim Rəhimov rus universitetlərində təhsil almaq hüququndan məhrum olunmuĢ və açıq polis nəzarəti altında yaĢamaq Ģərti ilə, beĢ illiyə Xerson vilayətinin Aleksandrovsk Ģəhərinə sürgünə göndərilmiĢdi. 1872-ci ilin əvvəllərində sürgün yerinə gələn və Lozovo- Sevastopol dəmiryol xəstəxanasında iĢə düzələn Ġ.Rəhimov həmin ilin aprelində müəmmalı Ģəkildə yoxa çıxmıĢdı. Rusiya gizli polisi onun izinə bir də aradan on beĢ il keçəndən sonra düĢə bilmiĢdi. Doğrudur, yoxa çıxandan az sonra Ġbrahimin keçmiĢ tələbə yoldaĢı L.A.Tetelmana göndərdiyi məktub polisin əlinə keçmiĢdi. Həmin məktubda Ġ.Rəhimov həbsə və təqiblərə baxmayaraq, yenə də inqilabi fəaliyyətlə məĢğul olacağını yazır və bunu ləyaqət hissini sona qədər itirməmiĢ hər bir namuslu adamın borcu saydığını bildirirdi. Bəs on beĢ il ərzində Ġbrahim Rəhimov harada olmuĢdu? Həqiqətən də, macəralarla dolu həyat yaĢayan azərbaycanlı gənc 1872-ci ildə qeyri-leqal yolla Avropaya keçmiĢ, burada əvvəlcə Vyana, sonra isə Ġyen universitetlərində təhsil almıĢdı. Avropada olduğu dövrdə də inqilabçılarla əlaqələrini kəsməmiĢ, marksist
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
qayıtmıĢ, Xarkovda məskunlaĢaraq uzun illər quberniya zemstvo xəstəxanasında həkim iĢləmiĢdi. Qızı, sonralar Azərbaycanın mükəmməl Qərbi Avropa təhsili görmüĢ ilk professor-oftalmoloqlarından olan Sona xanım Vəlixan da 1883-cü ildə bu Ģəhərdə doğulmuĢdu. Azərbaycanla əlaqələrini heç zaman itirməyən Ġbrahim Rəhimov vətənə yalnız 1925-ci ildə ağır xəstə halda qayıtmıĢ və 1927-ci ildə Bakıda vəfat etmiĢdi. Onun maraqlı və ibrətamiz ömür yolu tarixçi-alimlər V.Səmədov və N.Tahirzadənin, habelə mərhum jurnalist Osman Mirzəyevin araĢdırmalarında öz əksini tapmıĢdı. Moskvada, Petrovski-Razumovski Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında təhsil alan baĢqa bir azərbaycanlı tələbənin-Əsgərağa Adıgözəlov-Goraninin (1857-1910) müəllimi H. Zərdabiyə göndərdiyi 4 oktyabr 1875-ci il tarixli məktub da yeni yetiĢən gəncliyin fəal həyat mövqeyindən və cəmiyyətdəki proseslərə tənqidi münasibətdən xəbər verməkdədir. "Əkinçi"nin tutduğu kursun mülayimliyindən o qədər də məmnun qalmayan Ə.Adıgözəlov-Gorani bu məsələdə müəlliminin mövqeyi ilə razılaĢmayaraq yazırdı: "Cəmiyyəti tənqid etmək fikrindən çəkinmək xəbərdarlığı mənə qəribə görünür. Doğrudanmı "Əkinçi"nin
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
etməmək, əslində, cəmiyyətlə barıĢmaq, yəni bütün məsələlərdə onun münasibətinə tərəfdar olmaq deməkdir. Doğrudanmı biz müsəlman cəmiyyətinin bütün prinsiplərini bəyənməliyik? Onda "Əkinçi"nin özü nəyə lazımdır? " Məktub müəllifi daha sonra həmin prosesdə yeni Azərbaycan gəncliyinin, ilk növbədə, universitet təhsili alan tələbələrin roluna toxunaraq yazırdı: "Biz mövcud cəmiyyətlə mübarizə aparmağa və bütün həyatımızı bu iĢə sərf etməyə borcluyuq. Peterburqda bizim Kərimlə yeni cəmiyyət - kasıb müsəlman tələbələrinə yardım cəmiyyəti haqqında xeyli söhbətimiz oldu". Burada adı çəkilən Kərim - tanınmıĢ həkim və ictimai xadim Kərimbəy Mehmandarov (1854-1929) Ġsa Sultandan bir il sonra Peterburqa gəlmiĢ, 1873-1879-cu illərdə Hərbi-Tibb Akademiyasında oxumuĢdu. O, da Rusiyanın universitet Ģəhərlərində təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin birləĢməsi, özlərinin və təmsil etdikləri xalqın hüquqlarını qorumaq istiqamətində fəaliyyət göstərmələri üçün səylərini əsirgəməmiĢdi. H. Zərdabinin Baki gimnaziyasındakı digər tələbəsi - sonralar ġamaxı qəzasından Rusiya Dövlət Dumasına deputat seçilmiĢ Məhəmmədtağı Əliyev də Petrovski-
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|