Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Hərbi Tibb Akademiyasında təhsil aldığı dövrdə Ġbrahimbəy M.L.Paperin gizli dərnəyinin məĢğələlərində iĢtirak edirdi. 1875-ci ilin martında xəfiyyələr bu dərnəyin izinə düĢə bildilər. Nəticədə Paper polis nəzarəti altında yaĢamaq Ģərti ilə Yekatrinoslav quberniyasına sürgün edildi. Sıravi üzvlər isə repressiyalardan xilas ola bildilər. Maraqlıdır ki, Peterburqda ali təhsilini baĢa vurduqdan (1879) sonra Ġ.Mehmandarov da Yekatrinoslava getmiĢ və bir müddət burada həkim iĢləmiĢdi. O, həyatının sonuna kimi tələbə yoldaĢı, məĢhur fizioloq-alim, akademik Ġ.P.Pavlovla dostluq əlaqələri saxlamıĢdı. 1927 - ci ildə Pavlovun Ģəxsi dəvəti ilə alimin Leninqradda qeyd olunan 70 illik yubiley təntənələrində iĢtirak etmiĢdi. Xatırlatdığım bütün bu faktlar XIX əsrin 60-cı illərindən etibarən Avropa mədəniyyəti ilə daha sıx təmas imkanları qazanan Azərbaycan gəncliyinin həyatında və dünyagörüĢündə ciddi dəyiĢikliklərin baĢ verdiyini göstərir. Ġmperiya maarif məmurlarının qeyri-xristianların, ilk növbədə isə, müsəlmanların universitet təhsili almalarına müxtəlif yollarla maneçilik törətdikləri bir Ģəraitdə, bu gənclər öz bilik, ağıl və istedadları sayəsində Rusiyanın qabaqcıl və nüfuzlu ali məktəblərinə yol tapırdılar.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
kifayətlənmirdilər. Cəmiyyət həyatında fəal iĢtirak etməyə, tələbə hərəkatından və gəncliyin adı ilə bağlı digər siyasi proseslərdən kənarda qalmamağa can atırdılar. Imperiya ideoloqlarının "müsəlman gənclərin zərərli təsirlərdən qorunması" məqsədi ilə xüsusi canfəĢanlıq göstərdikləri bir Ģəraitdə onlar (təbii ki, "müsəlman" dedikdə söhbət, ilk növbədə, azərbaycanlılardan gedir;çünki qismən tatarlar istisna olmaqla, Rusiyadakı digər türk-müsəlman xalqlarının nümayəndələri yalnız əsrin sonlarına doğru imperiya daxilindəki ictimai-siyasi və mədəni proseslərlə nisbətən yaxından maraqlanmağa baĢlamıĢdılar) siyasətə daha çox meyl göstərir, mütləqiyyət quruluĢuna qarĢı mübarizədə iĢtirak etməyə çalıĢırdılar. Rusiya imperiyasının türk-müsəlman xalqları arasında ilk peĢəkar teatrın, milli mətbuatın, dünyəvi məktəblərin, ictimai təĢkilatların və nəhayət, siyasi partiyaların məhz Azərbaycanda meydana gəlməsi, 1918-ci ildə isə bütün müsəlman ġərqində demokratik respublika tipli ilk müstəqil dövlətin Azərbaycanda qurulması, heç Ģübhəsiz, XIX əsrin ortalarından baĢlayan bu dirçəliĢ prosesi ilə, Azərbaycan gəncliyinin ictimai-siyasi həyatdakı fəallığı və ayıqlığı ilə sıx bağlı idi.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
1874-cü ildə o, Peterburq Əkinçilik Ġnstitutunun tam kursunu vaxtından əvvəl və uğurla baĢa vurdu. Ali təhsil diplomu aldıqdan sonra vaxt itirmədən vətənə dönmək olardı. Amma Ġsa Sultan yalnız Rusiya ilə kifayətlənmək niyyətində deyildi. O, təhsilini daha da təkmilləĢdirmək, ən baĢlıcası isə, Avropa ölkələrini gəzib-dolaĢmaq istəyirdi. "Kavkaz"dakı nekroloqda bildirilir ki, Peterburqda "elmlər kursunu baĢa vurduqdan sonra Ġsa Sultan əvvəlcə Parisə, daha sonra isə Londona yollandı. Bu Ģəhərlərdə siyasi- iqtisadi elmlərə dair mühazirələri dinlədi. Daha sonra isə Sürixə getdi və burada Politexnikumda (adının mütəvazi səslənməsinə baxmayaraq, Sürix Politexnikumu onilliklər boyu Qərbi Avropanın ən nüfuzlu təhsil ocaqlarından biri kimi tanınmıĢdı. Nisbilik nəzəriyyəsinin müəllifi Albert EynĢteyn də Politexnikumda təhsil almıĢdı-V.Q.) təbiət elmlərinə dair mühazirələrə qulaq asdı. Xaricdə keçirdiyi iki ilin nəticəsi olaraq o, meĢələrin xalqların iqtisadi həyatında oynadığı rola dair iri həcmli elmi iĢ - dissertasiya yazdı. Bu dissertasiya mərhuma meĢəçilik və kənd təsərrüfatı namizədi elmi adını qazandırdı". Avropa ölkələrində, xüsusən də azad və neytral Ġsveçrənin Sürix Ģəhərində keçirdiyi iki ilə yaxın bir dövr Ġsa
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
mühüm rol oynamıĢdı. Onun sonrakı təhsil üçün Ġsveçrəni seçməsi də təsadüfi sayılmamalıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin dövrdə Ġsveçrə rus gəncliyinin Məkkəsinə çevrilmiĢdi. Bu ölkənin Sürix, Bern, Lozanna, Cenevrə kimi Ģəhərlərində çoxsaylı rus icmaları mövcud idi. Rusiyadan təhsil almaq üçün Ġsveçrəyə gələnlər arasında qafqazlılar, xüsusən də gürcülər az deyildi. 1873-cü ildə onlar Sürixdə "Uqeli" adlı tələbə cəmiyyəti təĢkil etmiĢdilər. Əziz Mirəhmədov yuxarıda istinad etdiyim məqaləsində yazırdı: "Ġllər boyu Qərbi Avropada yaĢayan Niko Nikoladzenin təĢəbbüsü ilə 1873-cü ildə Sürixdə "Uqeli" adlı tələbə cəmiyyəti təĢkil edilmiĢdi ki, üzvlərinin çoxu gürcü gənclərindən ibarət olan bu dərnəkdə Qafqazın baĢqa xalqlarına mənsub cavanlar da yox deyildi. Çox güman ki, Sürixdə təhsil alan Ġ.S.ġahtaxtinskinin N.Nikoladze ilə dostluğu da məhz bu zaman baĢlamıĢ və hətta ola bilsin ki, azərbaycanlı gənc "Uqeli" dərnəyinə bu və ya baĢqa Ģəkildə bağlı olmuĢdur". Ehtimal kifayət qədər ağlabatan olsa da, Ġsa Sultanın bu dərnəklə əlaqələri barəsində əlimizdə heç bir konkret məlumat yoxdur. Lakin eyni zamanda unutmaq olmaz ki, həyatının bir neçə ilini Tiflisdə keçirən, gürcü dilini
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|