Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
çevrilməzdilər. Amma onlar yaxĢı nəzəri hazırlıq keçmiĢ, kifayət qədər təĢıkilatlanmıĢ qüvvə kimi kütləvi Ģəkildə geri döndülər və S.Stepnyak-Kravçinskinin də doğru müĢahidə etdiyi kimi, "Rusiyada öz dostları tərəfindən böyük hərarətlə qarĢılanaraq gəncliyə xas olan coĢqunluqla beynəlxalq sosializm ideyalarını yaymağa baĢladılar". Rəsmi dairələr düĢünülməmiĢ, yanlıĢ addım atdıqlarını tezliklə baĢa düĢdülər. Lakin artıq gec idi, necə deyərlər, cin ĢüĢədən çıxmıĢdı. Sadəcə, uğursuzluqla nəticələnən həmin qərardan sonra Rusiya hökumətinin nəzərində Sürixə getmək siyasi etimadsızlıq üçün əsas verən xoĢagəlməz bir səyahətə çevrildi... Ġstənilən halda, inzibati yolla "Sürix xofu" yaratmaq mümkün olmadı. Azad həyat və liberal düĢüncə mərkəzi sayılan Ġsveçrəyə can atanların qarĢısını almaq cəhdi baĢ tutmadı. Ġsa Sultan ġahtaxtinski də bu uzaq (hər halda həmin dövrün azərbaycanlısı üçün!) və təmin olunmuĢ rahat gələcək baxımından o qədər də yaxĢı vədlər verməyən təhlükəli səfərə çıxdı. Gələcəyi ilə bağlı bu ciddi qərarı qəbul edəndə onun 21 yaĢı vardı. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
da 21 yaĢında atasının seçdiyi yolla gedəcəkdi və XX yüzilliyin baĢlanğıcında azərbaycanlı qızlar içərisində birinci olaraq Ġsveçrədə, Lozanna universitetinin tibb fakültəsində təhsil alacaqdı...
Lakin bu barədə bir qədər sonra. ***
1876-cı ilin payızında Ġsa Sultan beĢ il əvvəl tərk etdiyi Tiflisə döndü. Bu müddət ərzində o, Peterburq Əkinçilik Ġnstitutunun beĢ illik kursunu üç ilə baĢa vurmuĢ, nüfuzlu Avropa ali məktəblərindən birinin elmlər namizədi- magistr diplomunu qazanmıĢdı. Həmin dövrdə o, Qafqazın inzibati və mədəni mərkəz sayılan Tiflisdə bəlkə də yeganə mükəmməl Avropa təhsili görmüĢ azərbaycanlı ziyalı idi. DüĢünmək olardı ki, rəsmi dairələr əsilli-köklü ailədən çıxan, parlaq təhsil alan və qeyri-adi istedadı, zəhmətsevərliyi ilə diqqəti çəkən Ġsa Sultan ġahtaxtinski ilə yaxından maraqlanacaq, o, səviyyəsinə və savadına uyğun iĢlə təmin ediləcək. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
münasibətlərini həmiĢə onların arasından kifayət qədər yaxĢı rus, yaxud Avropa təhsili almıĢ ziyalı Ģəxslərin yetiĢməməsi ilə əlaqələndirirdilər. Ġndi isə belə bir "müsəlman", necə deyərlər, öz ayağı ilə gəlmiĢdi və ona, sadəcə, etimad göstərmək tələb olunurdu. Lakin yaradıcı naturaya və böyük enerjiyə malik 25 yaĢlı Ġsa Sultan Qafqaz adminstrasiyasından bilik və bacarığını mövcud idarəçilik sahəsində tətbiq etməyə imkan verən heç bir təklif almadı. Bilmirəm, bəlkə də o özü əl-qolunu sıxan, sərbəstliyini əlindən alan rəsmi dövlət qulluğuna ümumiyyətlə, maraq göstərməmiĢdi... Qafqaz caniĢinliyinin mərkəzi Tiflis XIX əsrin son rübündə mədəni baxımdan tərəqqi etmiĢ əyalət Ģəhərlərdən sayıla bilərdi. Burada teatr fəaliyyət göstərirdi. Rus, gürcü, erməni dillərində ondan çox qəzet nəĢr olunurdu. Hətta Ģəhərdə universitet yaradılmasının zəruriliyi barəsində səslər eĢidilməyə baĢlamıĢdı. Qafqaz xalqlarının bir çox tanınmıĢ ziyalıları - ədəbiyyat və mətbuat aləminin nümayəndələri, yüksək çinli məmurlar və hərbçilər, aristokratik təbəqənin təmsilçiləri bu Ģəhərdə yaĢayırdılar. Ġsa Sultan beĢ illik fasilədən sonra yenidən Tiflisə dönəndə boĢa çıxmıĢ ümidlərin üzüb əldən saldığı xəstə, yorğun Mirzə Fətəli Axundov hələ də
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
vəzifəsində çalıĢırdı. Onun Ġsa Sultanla yaĢıd olan oğlu RəĢid isə, Brüssel universitetində təhsil alırdı. Ümidini yeni yetiĢən gəncliyə bağlayan Mirzə Fətəli nə "Kəmalüddövlə məktubları"nı çap etdirmiĢdi, nə də əlifba islahatı ideyasını həyata keçirə bilmiĢdi. Artıq yaradıcılıq iĢlərindən də əli soyumuĢdu. Belə bir ümidsizlik və ruhi böhran məqamında, ölümündən dörd il əvvəl pyeslərindən birinin Bakıda tamaĢaya qoyulması ona həyatının son illərində payına çox nadir hallarda düĢən sevincli dəqiqələr yaĢatmıĢdı. Milli mədəniyyət patriarxının ömrünün son iki ilinin ən fərəhli hadisəsi isə, Bakıda Həsənbəy Zərdabinin naĢirliyi və redaktorluğu ilə ilk Azərbaycan qəzetinin - "Əkinçi"nin nəĢrə baĢlaması idi. Mirzə Fətəli bu hadisədən o dərəcədə sevinmiĢdi ki, xəstəlikləri və ruhi iztirabları bir tərəfə buraxaraq yenidən qələmə sarılmıĢdı və "Vəkili- naməlumi-millət" təxəllüsü ilə qəzetdə məqalələr çap etdirmiĢdi. Əgər Ġsa Sultan ġahtaxtinski ilə tanıĢ olmuĢdusa, Mirzə Fətəli, heç Ģübhəsiz, buna da az sevinməmiĢdi. Çünki o, nadanlıqdan və qəflət yuxusundan ayıltmaq üçün təkbaĢına mübarizəyə baĢladığı millətinin gələcəyini məhz belə yüksək təhsilə malik ziyalı gənclərdə görürdü.
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|