Türk diLİ tariHİ Başlangıcından Yirminci Yüzyıla

Bu yirte olurup Tabgaç bodun birle tüzültüm.
Burada (Ötüken'de) oturup Çin milletiyle anlaşma yaptım.
Altun kümüş işgiti kutay buŋsuz ençe birür.
Altın, gümüş, ipek ve ipeklileri sorun çıkarmadan, rahatça vermektedir. (KT G 4-5)
Bilge Kağan'a göre Çin'e gitmek son derece tehlikelidir:
Tabgaç bodun sabı süçig,
Çin milletinin sözü tatlı,
Agısı yımşak ermiş.
Armağanları yumuşak imiş.
Süçig sabın yımşak agın arıp
Tatlı sözlerle, yumuşak armağanlarla aldatıp
Irak bodunug ança yagutır ermiş.
Uzak milletleri o şekilde yaklaştırırmış.
TÜRK DİLİ TARİHİ 115
Yaguru kontukda kisre
Yaklaşıp konduktan sonra
Anyıg bilig anta öyür ermiş.
Kötü bilgiyi (fitne ve fesadı) o zaman düşünürmüş.
Edgü bilge kişig,
Çok bilgili kişileri,
Edgü alp kişig yontmaz ermiş.
Çok yiğit kişileri yürütmezmiş.
Bir kişi yaŋılsar
Bir kişi yanılsa
Oguşı bodunı,
Soyu, halkı,
Ebi eşükiŋe tegi kıdmaz ermiş.
Evi eşiğine dek sınır tanımazmış (öldürürmüş).
Süçig sabıŋa yımşak agısına arturup
Tatlı sözlerine, yumuşak armağanlarına kanıp
Üküş Türk bodun öltügl
Türk milleti, çok öldün!
Türk bodun ölsikiŋ!
Türk milleti, öleceksin! (KT G 5-6)
116 Ahmet B. ERCİLASUN
Köktürk ve Dokuz Oğuzlardan birçok kişinin Çin'e gittiğini; orada ad­larının sanlarının yok olduğunu ve hatta 718'de Bilge Kağan'ın, Çin'e ka­çan Oğuzların ardından giderek çocuk ve kadınlarını geri getirdiğini Bilge Kağan kendi ağzından ifade eder. Yukarıdaki satırlarda Bilge Kağan uyarıla­rını yapmakta; "ben Çin ile anlaştım; Çin'e gitmene ve yok olmana gerek yok" demekte ve eklemektedir:
Ötüken yir olurup
Ötüken'de oturup
Arkış tirkiş ısar
Mal ve kervan gönderirsen Neŋ buŋug yok.
Hiç sıkıntın olmaz. (KT G 8)
725'te Çin'le anlaşma yapılmış, Şo-fang'da serbest pazar da kurulmuş­tur. "Çin'e gidip yerleşmene gerek yok; satmak istediğin atları, kürkleri gö­türüp sat; incik boncuk, ipekli kumaş... ne istersen al!..." Bilge Kağan'ın demek istediği budur.
Koyun yılının 17. günü, 27 Şubat 731'de Köl Tigin öldü. Koyun yılının 9. ayının 27'sinde, 1 Kasım 731'de yoğ töreni yapıldı.
Bilge Kağan 'ı derin bir ızdıraba sevk eden bu hadiseyi onun ağzından dinleyelim:
İnim Köl Tigin kergek boltı.
Kardeşim Köl Tigin şahin olup uçtu (vefat etti).
Özüm sakıntım.
Ben düşünceye daldım.
Körür közüm körmez teg,
Görür gözüm görmez gibi,
Bilir biligim bilmez teg boltı.
Bilir aklım bilmez gibi oldu (delirecek gibi oldum).
TÜRK DİLİ TARİHİ 117
Özüm sakıntım.
Ben düşünceye daldım.
Öd teŋri yaşar;
Zamanı (ebedî olarak) Tanrı yaşar;
Kişi oglı kop ölgeli törümiş
İnsanoğlu hep ölmek için yaratılmış.
Ança sakıntım.
Böyle düşündüm.
Közde yaş kelser tıda,
Gözden yaş gelse önleyerek,
Köŋülte sıgıt kelser yanturu sakıntım.
Gönülden feryat gelse bastırarak düşünceye daldım.
Katıgdı sakıntım.
İyice düşündüm.
İki şad ulayu iniygünüm,
İki şad ve kardeşlerimin,
Oglanım, beglerim, bodunum
Oğullarım, beylerim ve milletimin
Közi kaşı yablak boltaçı tip sakıntım.
Gözü kaşı perişan olacak diye düşündüm. (KT K 10-11)
Yoğ törenine gelenler tek tek sayılır:
Yogçı sıgıtçı Kıtany Tatabı bodun başlayu
Yoğcu (yasçı) ve ağlayıcı olarak Kıtay, Tatabı milletlerini temsilen
Ahmet B. ERCİLASUN
118
Udar Seŋün kelti.
General Udar geldi.
Tabgaç kaganta İşiyi Likeng kelti.
Çin kağanından İşiyi ile Likeng geldi.
Bir tümen agı,
On bin top kumaş,