Türk diLİ tariHİ Başlangıcından Yirminci Yüzyıla

Bir kazanga kırk bir atnıŋ etin saldı Ol kazarını sol eliği birlen aldı Sag eligi birlen ilge üleştürdi
Alplar bigler kören bar mu Kazan kibi (Kononov 1958: 66). Sulu Kağan'ın, zalim Emevî valilerine karşı Mâverâünnehir halkına ve özellikle Abbasî taraftarlarına yardımı da bu şiirde şöyle ifade edilir: Türk ve Türkmen Arab Acem raiyyetler Kazan kıldı Müsülmanga terbiyetler Kâfirlerni kırdı uşal köp fursatlar
Alplar bigler kören bar mu Kazan kibi (Kononov 1958: 66). Reşideddin ve Bahadır Han Oğuznamelerinde Dede Korkut'un yaşadığı dönem, İnal Sır Yavkuy Han'la başlayıp Ula Demür Yavkuy Han'la biten "yabgu hanlar" dönemidir. Söz konusu Oğuznamelerdeki hanedanlar; açıkça teşhis edilebilen Rum Türkmenleri (Anadolu beylikleri), Salgurlular, Harezmşahlar, Gazneliler, Sâmanoğulları ve Selçuklulardan geriye doğru takip edilince "yabgu hanlar" dönemi, Köktürkler çağına denk gelmektedir (Ercilasun: 2002: 25-26). Esasen yabgu kağan (han), Köktürklerin "batı kısmının yöneticisi İştemi ve haleflerine verilen unvan"dır (Golden 2002: 103). Ayrıca İstemi Kağan'ın Arap kaynaklarındaki adı Sincîbû Hâkan ile Bizans kaynaklarındaki adı Silzibul'un Sir Yabgu (Kağan)'dan geldiği açıkça bellidir. İstemi Kağan, Arap kaynaklarındaki adıyla Sincîbû Hâkan, Reşideddin Oğuznamesindeki İnal Sır Yavkuy Han'dır. Oğuznamelerdeki "yabgu han"lar dönemi Batı Köktürklerini ve onların devamı olan Türgişleri içine alır. Bu dönemde Salur Kazan'la en çok benzeşen hükümdar, 716-737 yılları arasında Türgişleri idare eden Sulu Kağandır. Dede Korkut'taki Oğuz-Kıpçak, Bahadır Han'daki Oğuz-Peçenek savaşlarının ilk tabakası da Türgişlerle Doğu Köktürkleri arasındaki Bolçu savaşlarıdır. Uygurların ikin­ci kağanı Bayan Çor'un diktirdiği Şine-Usu anıtına göre Doğu- Köktürkleri "tür...bçk"lardır (Orkun 1936: 164). Klyaştornıy, silinmiş harfleri tamir ede­rek buradaki kelimeleri "Türk Kıbçak" olarak okumuştur (Klyaştornıy 1986: 153). Bütün bunlardan çıkan sonuçlara göre Doğu Köktürkleri, Türk Kıp­çaklar; Batı Köktürkleri (Türgişler) ise Türk Oğuzlardır. Onlar arasındaki Bolçu savaşları Türklerin hafızasında uzun yıllar yer etmiş; daha sonraki Oğuz-Peçenek ve Oğuz-Kıpçak savaşlarının hatıraları da bunlara eklenerek Oğuznamelere ve Dede Korkut boylarına yansımıştır. Köktürk bengü taşları­nı Doğu Köktürklerinin yazıh-resmî tarihleri kabul edebileceğimiz gibi, Oğuznamelerle Dede Korkut boylarını da Batı Köktürkleri ile Türgişlerin (On Okların = Oğuzların) sözlü halk tarihi kabul edebiliriz. İnal Sır
128 Ahmet B. ERCİLASUN
Yavkuy Han (İstemi Kağan) çağında iki Türk boyu bir kökte birleşmekte ve dip kökler Boğaç Han = Oğuz Kağan (=Motun) ile Hunlar çağına, M.Ö. 3. yüzyıl sonlarına ulaşmaktadır.
Sulu Kağan'ın ölümü, Asya ve Türk tarihinde bir dönüm noktasıdır. Sulu zamanında Mâverâünnehir'i geçemeyen Araplar "onun ölümünden sonra, Nasr bin Seyyar (738-748) ile ... Seyhun'u aşmaya" başlamışlar; Çin­liler de 748'de Tokmak'ı almışlardır. Türk ve dünya tarihini değiştiren 751'deki Talas savaşı işte bu gelişmelerin sonucudur (Salman 1998: 70).
Sulu'nun ölümünden sonra Türgişler arasında iç savaş çıktı. Çinlilerin yönlendirdiği ve yerli yöneticilerin de karıştığı savaşlarda Türgiş ileri ge­lenleri birbirlerini öldürdüler. Kara ve Sarı Türgişlerin (İç Oğuzlarla Dış Oğuzların) birbirine düştüğü iç savaşlarda Türgişler çok yıprandılar. Her biri ancak birkaç yıl kağan olabilen Türgiş hükümdarları 751'e kadar hep Çin'e tâbi oldular. 751'deki Talas savaşında Çinlilerin Müslüman Arap ordusuna yenilmesi, bölgedeki etki ve nüfuzlarını ortadan kaldırdı. Çinliler bu yıllarda bir yandan da An-lu-şan isyanı ile uğraşıyorlardı. 751'den sonra Uygurların bölgeye kısmen hâkim oldukları anlaşılıyor. Uygurlar önünden kaçan Karluklar 756'dan itibaren Türgiş topraklarına yerleşmeye başladılar. 766-779 yıllarında ise Tokmak ve Talas tamamen Kartukların eline geçti. Türgişler ise kuzeybatıya göçerek Seyhun boylarındaki Oğuz Yabgu Devle-ti'ne vücut verdiler (Salman 1998: 70-86). İstemi Kağan'dan beri Isık Köl ve Talas bölgesinde yaşayan On Oklar (Batı Köktürkleri, sonra Türgişler) böy­lece Seyhun-Aral bölgesine yerleşerek 24 Oğuz boyunu oluşturdular.