Türk mifologiysinda etnogenezlə bağli motiv və SÜjetləR
əsas şumerşünasların fikir və rəyləri üst-üstə düşür, bir-birin-
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycanın Kürlə Araz çaylarının qoynuna sığınmış Qarabağında, bu ana torpağın dağlı - düzənli yerlərində mi
- Bunlar bizim şumer-türk əcdadlarımızın məskəni, ocaqlarıdır”
92 əsas şumerşünasların fikir və rəyləri üst-üstə düşür, bir-birin- dən xəbərsiz gəldikləri nəticələr bir nöqtədə birləşir: Şumerlər dünyanın ilk sivilizasiyalı xalqıdır; şumerlər müasir türk xalq- larının əcdadlarıdır.” (Əlibəyzadə, 1998, s. 61). Oljas Süleymenovun araşdırmalarından belə məlum olmuş- dur ki, şumer dilində türk dilinə xas olan nümunəvi ―imperativ + en və ya ―-an‖ şəkilçisi = keçmiş zaman feli sifəti‖ sxemi də mövcud olmuşdur. Bu isə ümümi sintaktik quruluşdan xəbər verməkdədir. Ümumi cəhətlərdən biri də şumer dilində rastlanan ―ra‖ yönlük hal şəkilçisinin Orxon-Yenisey kitabələrində hələ məhsuldar şəkilçi kimi çıxış etməsidir. Eyni şəkilçi bu gün də dilimizdə işlənir. Məsələn, ―ora‖, ―bura‖... Oljas Süleymenov 60 şumer sözünü türk sözləri ilə müqa- yisə edərək, hər iki dilin leksikonunun eyni bazaya malik oldu- ğunu göstərmişdir. Özü də bu halda həmin 60 söz Dyakonovun nümunə kimi göstərdiyi 100-dən bir qədər artıq şumer sözü içərisindən seçilmişdir. Bu isə o deməkdir ki, 5 min öncəki türk dilində, yəni şümer dilində mövcud olmuş sözlərin ən azı 60 fai- zi bu gün də öz yaşarlılığını sürdürməkdədir. Məsələn: ġumercə Türkcə ------------------------------------------------------------------------ AB, EB EV, OBA Eġ EġĠK ED GET ZAQQĠN YAXIN QULġE GÜLÜġ ME MƏN QAġ QUġ DEġ DEġĠK Uġ ÜÇ HAME NƏ, NƏMƏNƏ EN ƏN həyat (Süleymenov, 1993, s. 195-203). ------------------------------------------------------------------------ 93 Elməddin Əlibəyzadənin sözlərinə görə, hazırda elmi ədə- biyyatda çox-çox qədim və Şumerdən əzəli olan Kür-Araz mə- dəniyyətindən söz açılır. Kür-Araz mədəniyyəti, onun daha qə- dimliyi, inkişafı, əhatə dairəsi barədə tədqiqatlar aparılır, fikir və mülahizələr söylənilir: “Azərbaycanın Kürlə Araz çaylarının qoynuna sığınmış Qarabağında, bu ana torpağın dağlı - düzənli yerlərində mi- laddan öncə çox qədim mədəniyyətin nişanələri olan çoxsaylı kurqanlar məhz bu mədəniyyətin canlı yadigarları deyilmi? Bunlar bizim şumer-türk əcdadlarımızın məskəni, ocaqlarıdır” (Əlibəyzadə, 1998, s. 61). Görkəmli dilçi alimimiz Aydın Məmmədov yazmışdır: “..ġumer dili ilə türk dillərinin tarixi əlaqəsinin mahiyyətini daha aydın duymaq üçün ilk növbədə bu dilləri müqayisə etmək və onları yaxınlaĢdıran fonetik, leksik və qrammatik eyniyyətlər bir tərəfdən ġumer dilinin genetik mənĢəyini daha obyektiv Ģə- kildə öyrənməyə Ģərait yaradırsa, digər tərəfdən də türk dilləri- nə məxsus sözlərin tərkibində daĢlaĢmıĢ bəzi köklərin arxetiplə- rini bərpa etməyə tutarlı əsas verir" (Məmmədov, 1989, s. 5). Aydın Məmmədov özünün ―Şumer-Türk leksik paralelləri‖ adlı məqaləsində dillərin yaxınlıq səviyyəsini müəyyənləşdir- məkdə leksik qatın əvəzsiz rol oynadığını nəzərə alaraq, şumer dili ilə türk dillərinin genetik bağlılığını sübut edən 120 leksik paraleli misal gətirmişdir. Məsələn: ġumercə Türkcə ------------------------------------------------------- UZU OZAN UD ÖD (zaman) Uġ US, HUġ (ağıl) Uġ UġAQ ĠZĠ ĠSTĠ ARA ARA (orta) KAġ QAÇ(maq) AġTAR AÇAR 94 E DE UMA UMMAQ DURU DURU BAR BARDAQ PA BAĞIR(maq) PA BAĞ(lamaq) SA SÖZ DE DEMƏK BE BƏY BADARA BAYRAQ SA SAĞ SAA SAP (kəndir) QUM QUM SU SU MĠ MƏMƏ (Məmmədov, 1989, s. 5-6). Maraqlıdır ki, Aydın Məmmədovun müqayisəyə çəkdiyi sözlərin, bir neçəsi istisna olmaqla, heç biri Oljas Süleymenovun 60 sözü ilə üst-üstə düşmür. Yəni bu halda tamam başqa sözlər müqayisəyə çəkilmişdir. Bu deyilənlərlə kifayətlənməyən alim ―Türk dillərində ilkin köklərin bərpasının nəzəri məsələləri‖ adlı digər məqaləsində müqayisələrdə daha da dərinə getmiş, bu dəfə ayrı-ayrı türk ləhcə və şivələrində rast gəlinən sözləri deyil, ümumtürk mahiyyəti daşıyan sözləri bütün semantik yuvalarına görə müqayisə etmiş və hər iki dilin genetik qohumluğunu tək- zibolunmaz bir şəkildə ortaya qoymuşdur. Daha sonra proto- türklərin, yəni əcdad türklərin Ön Asiyada təşəkkül tapdığı və oradan Avrasiyanın geniş ərazilərinə yayıldığı fikrini ifadə edən alim Azərbaycanın da həmin təşəkkül zonası ilə bağlı olduğunu qeyd etmişdir. Şumer-türk paralellərinin və bu paralellər əsasında genetik qohumluq əlaqələrinin üzə çıxarılması sahəsində professor Tofiq Hacıyevin əməyi də yüksək qiymətləndirilməlidir. İstər fonetika, istər leksika, istər morfologiya və istərsə də sintaktik quruluş baxımından böyük maraq doğuran paralelləri üzə çıxaran alim Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|