Узбекистон республикаси олий ва урта

5.6. Don massasi mikrofloralari hayot faoliyatiga ta`sir qiladigan sharoitlar. 
Don massasidagi mikroorganizmlarning hayot faoliyatiga kuyidagi omillar 
ta`sir qiladi: 
1. Don massasi namligi; 
2. Don massasi harorati; 
3. Don massasining xavo bilan ta`minlanishi; 
4. Don yuza qismining holati; 
5. Aralashmalarning miqdori va tarkibi. 
Mikroorganizmlarning 80-96 % i ni suv tashkil qiladi. Don massasining kritik 
namligi 0,5-1,0 % miqdorga uzgarganda mikroorganizmlarning hayot faoliyati 
jadallashib ketadi. 
Namlikni xush kurishi bo`yicha mikroorganizmlar 3 guruhga bulinadi: 
1. Kserofitlar W = 14-16 %; 
2. Mezofitlar W = 16-18 %; 
3. Gidrofitlar W > 18 %. 
Zamburug`lar asosan kserofitlarga taaluklidir. Gidrofitlarga ega bakteriyalar va 
ayrim achitkilar misol bo`ladi. Ularning hayot faoliyati don namligi 18 % dan yuqori 
bo`lganda keskin rivojlanadi. Mikroorganizmlar hayot faoliyatlarining haroratga 
boglikligiga karab 3 turga bulinadi: 
1. Psixrofillar (kam issiklikda t<20oS); 
2. Mezofillar (O`RTAcha don harorati 20oS - 40oS); 
3. Termofillar (t>40oS). 
Psixrofillarga - zamburug`lar kiradi. Yuqori haroratda rivojlanadigan 
mikroorganizmlarga bakteriya va ayrim achitkilarni misol qilish mumkin. 
Penisillum - mikroorganizmlar - 5oS haroratda har yashashi mumkin. Bundan 
tashqari mikroorganizmlarning hayot faoliyatiga xavo har kuchli ta`sir qiladi. 
Xavoga boglik holda rivojlanishiga karab mikroorganizmlar 3 turga bulinadi: 
1. Aerob mikroorganizmlar; 
2. Fakul’tativ anaerob; 
3. Butunlay anaerob mikroorganizmlar. 
Don kobigi kanchalik emirilgan bulsa, mikroorganizmlar juda tez rivojlanadi. 
Aralashmalar kancha ko`p bulsa mikroorganizmlar shuncha ko`p rivojlanadi. 
Aralashmalarda mikroorganizmlar miqdori ko`p bo`ladi (tuprok, chang). 
5.7. Saqlashda don massasi mikroflorasi tarkibining o`zgarishi. 
Toza yigib olingan don massasida ma`lumki herbicola bakteriyalari juda ko`p 
miqdorni tashkil qiladi. Ammo saqlash vaktida talay faktorlarga asosan bu 

---

34 
bakteriyalarning urnini Aspergillus va Penicillum zamburug`lari ola boshlaydi. Bu 
zamburug`lar asosan kobigi zararlangan donda tez rivojlanadi. 
Mikroorganizmlarning bir turi urnini ikkinchisi egallab olishi, bir vaktning 
uzida don massasining barcha qismida bormaydi. 
Anaerob sharoit don massasining ichki qismida yuzaga keladi. SHu sababli bu 
qismda anaerob mikroorganizmlar ko`prok rivojlanadi. Don massasining yuza 
qismida - aerob mikroorganizmlarning ko`prok rivojlanishi kuzatiladi.