Vərəmin aşkarlanması, diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikasına müasir yanaşmalar
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
53 baş verir. Prosesin limfa düyünlərində kəskinləşməsi təkcə yaşlı şəxslərdə deyil, gənc adamlarda da ola bilər. Vərəm mikobakteriyalarının qana və limfaya daxil olması səpələnmiş vərəmin əmələ gəlməsi üçün kifayət deyil. Orqanizmin təbii müqavimətinin, vərəm əleyhinə immunitetin, həm də vərəm infeksiyasına qarşı ağciyər toxumasının və ağciyər damarlarının reaktivliyinin artması vacibdir. Səpələnmiş vərəm vaksinasiya olunmamış uşaqlarda, anadangəlmə və qazanılmış immunodefısiti olan şəxslərdə, uzun müddət immunodepressantlar qəbul etmiş xəstələrdə, aclıq, ekzogen vərəm mikobakteriyalarının super infeksiyasında, infeksion xəstəliklərdə və bir sıra hallarda baş verə bilir. Prosesin kəskinləşməsi, adətən, daha çox müharibə illərində, aclıq keçirən insanlarda, əsgərlərdə və müharibə şəraitinin olduqca ağır şərtlərini öz üzərində yaşayan insanlarda baş verə bilir. Sülh dövründə isə təbii fəlakətlər zonasında olan, yaxud da çox ağır aclıq və səfalət içərisində yaşayan insanlar arasında, xüsusən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ola bilər. Sözsüz ki, burada təkcə qidalanma deyil, stress, ağır sinir gərginliyi, orqanizmin kompensator reaksiyaları, vərəm əleyhinə immunitetin zəifləməsi, divar aralığı limfa düyünlərində prosesin kəskinləşməsinə gətirib çıxarır ki, bu da xəstələrdə bakteriemiyanın və bununla bağlı hematogen səpələnmiş vərəmin inkişafma səbəb ola bilir. Limfatik düyündən kazeoz kütlənin qan damarına daxil olaraq, eyni zamanda çoxsaylı vərəm mikobakteriyalarının qana daxil olması nəticəsində generalizə olunmuş, yəni geniş yayılmış səpələnmiş ağciyərləri də zədələyən vərəm yarana bilər. Bakteriemiya təkcə limfa düyünlərindəki proses nəticəsində deyil, ekstratorakal ocaqlarda (xüsusilə sümük sistemində, sidik-tənasül orqanlarında), ağciyər ocağında prosesin proqressiv inkişafı və aktiv iltihabi reaksiyaları zamanı da vərəm mikobakteriyalarının qan axarı məcrasına düşməsi ilə ola bilər. V.Q.Ştefko göstərirdi ki, hematogen səpələnmiş proseslərdə hər zaman limfogen faza mövcuddur. Belə ki, limfa düyünlərində iltihabi prosesin nəticəsində erkən mərhələlərdə ekstratorakal ocaqlardan, yaxud ağciyərlərdəki ocaqlardan limfa axarı ilə vərəm mikobakteriyaları yayılaraq spesifik vərəm limfangiti törədir. Bu zaman iltihabi prosesə, adətən qan daşıyıcı damarlar da qoşulur və vaskulit əmələ gəlirgəlir. Spesifik vaskulitləri hələ 1897-ci ildə Weigert göstərərək bunları bakteriemiyanın mənbəyi hesab etmişdir. Lakin sonralar Ribert, Huebschmann və bir çox digər müəlliflər isbat etdilər ki, spesifik vaskulitlər, əksinə bakteriemiyanın nəticəsində yaranır ki, bundan sonra da interstisial toxumanın zədələnməsi baş verir və orada da perivaskulyar vərəm qabarcıqları əmələ gəlir (qranulomalar). Spesifik proses asinoz və asinoz-nodoz ocaqların yaranması ilə ağciyərlərin parenximasının zədələnməsinə gətirib çıxarır. Vərəm qabarcığı formalaşmasının erkon mərhələləri səciyyəvi hüceyrə reaksiyası ilə iltihabi fokusdan ibarətdir. Müxtəlif hüceyrələr arasında nəhəngnəhəng hüceyrələr (Piroqov-Lanqhans hüceyrələri) dairəvi nüvəli hüceyrə-lər (limfoid hüceyrələr) və gərilmiş formalı hüceyrələr - epitelioid hüceyələr aşkar olunur. Vərəm qabarcıqları qovuşaraq daha böyük quruluş olan vərəm ocağını yaradırlar. Ocaqlar asinoz və asinoz-nodoz ola bilirlər. Əgər bir asinus zədələnirsə, asinoz-nodoz ocaq yaranır, əgər bir neçə asinus zədələnirsə, asinoz-nodoz qabarcıqlar, əgər daha geniş proses teşəkkül tapırsa və ağciyərin bütün paycığı zədələnirsə, onda pnevmonik növlü ocaq formalaşır. Periodik olaraq yaranan bakteriemiya yeni ocaqların əmələ gəlməsinə və həmin orqanda və digər orqanlarda başqa spesifik zədələnmələrin yaranmasına gətirib çıxarır. Ağciyərlərdən başqa böyrəklərin, tənasül orqanlarının, görmə orqanının və oynaq-dayaq aparatınm da zədələnməsi baş verir. Bakteriemiya dalğaları nə qədər tez-tez yaranırsa, 54 hematogen səpələnmiş vərəmin inkişafı ehtimalı da о qədər çox olur. Bakteriemiya zamanı ocaqların yaranması üçün, qan axarına düşmüş mikobakteriyaların hər hansı bir orqanda fiksasiyası lazımdır. Bakteriemiya zamanı mikobakteriyalar ən çox qaraciyərdə, dalaqda, ağciyərlərin yuxarı şöbələrində fıksasiya olunurlar. Bu digər orqanlarda da - sümük, sidik-tənasül və s. baş verir. İltihabı prosesin meydana gəlməsi və ocaqların inkişafı üçün, yəni hematogen səpələnmiş vərəmin yaranması üçün bir şərt də vacibdir. Vərəm mikobakteriyalarının fıksə olunduğu orqanda yerli sensibilizasiya vəziyyəti olmalıdır. Belə ki, bakterial antigenlərin və spesifik sistemlərin iştirakı ilə yerli sensibilizasiya olmadan qranulomaları yaradacaq iltihabi reaksiya əmələ gəlmir. Beləliklə, bakteriemiyanın ocaqları yarada bilmək imkanları о vaxt meydana çıxır ki, vərəm infeksiyasına qarşı yerli sensibilizasiyaya malik olan orqanlarda vərəm mikobakteriyaları fiksə olunsun. Bu halda iltihabi proses və ocaq əmələ gəlir. Bəzi insanların müxtəlif orqan və sistemlərində çoxsaylı sensibilizasiyalar mövcuddur. Bakteriemiya olduğu zaman belə xəstələrdə generalizə olunmuş səpələnmiş proses əmələ gəlir. Ocaqları ağciyərlərdə, dalaqda, qaraciyərdə, sümüklərdə, beyin qabıqlarında və digər orqanlarda aşkar etmək olar. Göstərilən proses çox vaxt kəskin xəstəlik kimi inkişaf edir. Belə hallarda kəskin səpələnmiş vərəm meydana çıxır. Əksər xəstələrdə kəskin hematogen səpələnmiş vərəmlə çoxsaylı zədələnmələr əmələ gəlir, yəni eyni zamanda çoxlu orqan və sistemlərin zədələnməsi baş verir. Generalizə olunmuş səpələnmiş vərəm kəskin xəstəlik nəticəsində də ola bilər və ardıcıl zədələnmələr nəticəsində müxtəlif orqan və sistemlərdə əmələ gələ bilər. Xəstəliyin ardıcıl zədələnmələrlə belə gedişi, adətən hematogen səpələnmiş vərəmin başqa kliniki variantında, xroniki hematogen səpələnmiş vərəmdə təsadüf olunur. Prosesin generalizə olunması bəzən pis mualicə olunan, yaxud da mualicə aparılması mümkün olmayan xəstələrdə effektsiz müalicə nəticəsində baş verir. Belə xəstələrəo yeni-yeni bakteriemiya dalğaları meydana çıxır və hər yeni dalğa yeni ocaqların meydana gəlməsinə və bununla da, ardıcıl olaraq, müxtəlif orqan və sistemlərin zədələnməsinə gətirib çıxarır. Kəskin və xroniki hematogenlə səpələnmiş vərəm arasında bir aralıq variant da var. Bu, yarımkəskin səpələnmiş vərəmdir. Bu zaman xəstəliyin inkişafı yarımkəskin xarakter daşıyır. Adları çəkilən hematogen səpələnmiş vərəmin hər üç kliniki variantlarında limfogen faza xarakterikdir: mikobakteriyaların limfa axarı ilə yayılması, spesifik limfanqoitlərin inkişafı və bundan sonra vərəmin ən erkən mərhələlərində müşahidə olunan orqanların interstisial toxumalarında inkişaf edən spesifik prosesin inkişafı. Hematogen səpələnmiş prosesdə xəstəliyin yubanmış gedişində interstisial sklerozun inkişafına gətirib çıxaran, sürətlə eksudativ nekrotik reaksiyanın produktiv iltihaba keçməsi qeyd olunur. Bu isə tədricən fibroz toxumanın və emfizemanın yaranmasına gətirib çıxarır. Fibroz və emfizema, adət üzrə, bronxial ağacın deformasiyasına səbəb olur və nəticədə kisəvari və silindrik növlü bronxektazların emələ gəlməsi ilə nəticələnir. Əlavə etmək lazımdır ki, belə xəstələrdə damar sisteminin spesifik zədələnməsi də olur: əvvəlcə bu, vaskulitlər kimi başlayır, sonra isə qan damarlarının daralması və obliterasiyası baş verir. Bu, çox kobud damar dəyişikliklərinə və kiçik qan dövranının dəyişikliklərinə gətirib çıxarır. Belə xəstələrdə tədricən ağciyər ürəyi inkişaf edir. Miokardm hipertrofiyası qeydə alınır. Sonra ürək boşluqlarının dilatasiyası və ağciyər ürəyi üçün xas olan digər dəyişikliklər ortaya çıxır. Belə dəyişikliklər tədricən əmələ gəlir. Bunlar ağciyərin xroniki səpələnmiş vərəmi olan xəstələrdə uzun illər xroniki dalğavari prosesin gedişində olurlar. Göstərilən dəyişikliklər xəstəliyin erkən mərhələlərində spesifik müalicə aparılmayan və yaxud səmərəsiz müalicə olunan xəstələrdə baş verir.Vərəm prosesinin periodik kəskinləşməsi, alovlanması nəticəsində periodik olaraq fıbrozun da artması müşahidə olunur. Təbii ki, hematogen səpələnmiş vərəm təkcə interstisial zədələnmə Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|