Vərəmin aşkarlanması, diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikasına müasir yanaşmalar
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
96 ağciyər toxumasına keçir və nəticədə bronxogen adlanan boşluq yaranır. Bu, endobronxitik olur, yəni vərəm endobronxiti nəticəsində yaranır və yaxud da bronxoektotik olur, yəni əvvəlcədən deformasiyaya uğramış və genişlənmiş bronxların spesifik zədələnməsi nəticəsində əmələ gəlir. Kavernoz vərəm bu xəstəliyin istənilən kliniki formasından əmələ gələ bilər: ocaqlı, səpələnmiş, daha çox isə infiltrativ. Kavernoz vərəm 50-60% hallarda infiltrativ formadan, 25% - ocaqlı, 10-15% - səpələnmiş vərəmdən yaranır. Bəzən döş qəfəsidaxili limfa düyünündə kazeoz kütlənin əriyib durulaşaraq boşalması nəticəsində parabronxial kaverna formalaşır. Belə kavernanın yaranması zamanı, böyük dozada infeksiya materiallarının aspirasiyası nəticəsində proses kəskin inkişaf edir, bəzən sətəlcəmi xatırladır. Güclü intoksikasiya müşahidə olunur və proses ağciyərlərə yayılır. Prosesin dalğavari olması xroniki gedişində mümkündür. Bronxoskopiya zamanı limfa düyünü nahiyəsində kraterəbənzər dibi yaranmış dağılma boşluğuna keçən xora aşkar olunur. Bu kavernanın divarı kapsul ilə əhatə olunmuş, tam qopub ayrılmamış kazeozlaşmış limfoadenoid toxumadan ibarətdir. Bəlğəmdə vərəm çöpləri aşkar olunur. Rentgenoqramda böyümüş döş qəfəsidaxili limfa düyünlərində müxtəlif ölçülü destruksiya görünür ki, bunu da bəzən selektiv bronxoqrafiya (fistuloqrafiya) zamanı kontrast maddə ilə doldurmaq mümkün olur. Kavernoz vərəmin meydana gəlməsi-xəstəliyin vaxtında aşkar olunmaması, diaqnozun düzgün müəyyənləşdirilməməsi və yaxud da düzgün müvafiq müalicənin aparılmaması nəticəsində mümkün olur. Kavernoz vərəm adətən birtərəfli olur. Effektsiz müalicənin 3-4 aylığında formalaşmağa başlayır. Kavernanın divarı üçqatlı quruluşa malikdir. Xarici fibroz qat (kavernanın kapsulu); qırıq-qırıq tinktura şəkilli çoxsaylı nəhəng Piroqov-Lanqhans hüceyrələri ilə zəngin, nazik orta qranulyasiya qatı; daxili kazeoz-nekrotik qat. Kaverna xaricdən sklerotik dəyişikliklərlə, əsas etibarilə perivaskulyar və peribronxial sklerozla məhdudlaşır. Beləliklə, vərəmin müxtəlif formalarının dağılma fazası yuxarıda göstərilən faktorların təsiri ilə kavernanın formalaşmasına gətirib çıxarır. Kavernoz formanın mövcüdluğu 2 ildən artıq çəkmir. Bundan sonra kavernanın divarları və əhatəsində olan ağciyər toxuması güclü fibroz dəyişikliklərə uğrayır və beləliklə fibroz-kavernoz ağciyər vərəmi yaranır. Kəsmikvari kütlənin əmələ gəlməsində və sonra bunun əriməsində leykositlərin proteolitik fermentləri ilə yanaşı vərəm mikobakteriyaları, qoşulmuş qeyri-spesifik infeksiya və orqanizmin immunobioloji vəziyyəti mühüm rol oynayır. Əgər birincili vərəmdə alveollara dolmuş kəsmikvari kütlənin parçalanması, dağılması baş verərək pnevmoneogen kaverna yaranırsa, ikincili vərəmdə infiltratın tərkibində yaranmış kəsmikvari nekroz əriyərək bronx boşluğuna axır və təxminən eyni tipli kaverna yaranır. Destruktiv prosesin bronx divarında yaranaraq ətraf ağciyər toxumasına keçməsi isə bronxogen kavernanın yaranmasına səbəb olur. Prosesin kəskinləşməsi ağciyər toxumasının köhnə ocaqlar ətrafında, qidalanmasının pozulması və ağciyər toxumasının nekrozu ilə nəticələnərək parafokal kavernanın yaranmasına səbəb olur. Çox nadir hallarda ateromatoz kaverna yarana bilir. Bu inkapsulyasiyaya uğramış sönmüş ocaqlarda kəsmikvari kütlənin yumşalması nəticəsində əmələ gəlir. Aparıcı bronx vasitəsilə kəsmikvari kütlənin qopub ayrılmasından sonra təzə formalaşmış boşluğun hələ müstəqil divarı yoxdur, onu iltihabi dəyişikliklərə uğramış ağciyər toxuması əvəz edir. Kaverna qeyri-dürüst formada olur, qeyri-hamar daxili konturları, enli divarı və xarici hüdudları qeyri- müəyyən şəkildə olur. Tədricən kəsmikvari kütlə qopub ayrılır və qranulyasiya layı ortaya çıxır. 97 Boşluğun divarı bir qədər incələşir, nazikləşir və daxili hüdudları bir qədər hamarlaşır. Bu morfoloji dəyişikliklər infiltrativ ağciyər vərəminin dağılma fazasına uyğun gəlir. Böyük və nəhəng kavernalar adətən iri infiltrativ ocaqların dağılması və yaxud da kiçik kavernaların qovuşması nəticəsində əmələ gəlir. Bəzi hallarda kavernalar aparıcı bronxların mənfəzinin tutulması nəticəsində yaranır və buna üfürülmüş kaverna deyilir. Ağciyərlərin elastiki sahəciklərindəki infiltratlardan və ocaqlardan yaranmış kavernalar dəyirmi formada olur və belə kavernaların ətrafında iltihabi dəyişikliklərə rast gəlinir. Köhnə kavernanın ətrafında bərk kapsul olur, yanlarında iltihabi infiltrasiya görünür. Yaxınlığında isə bəzən kiçik kavernalar ola bilər. Formalaşmış kavernaların divarı üçqatlı quruluşa malik olur. Daxili qat kəsmikvari nekroz kütləsindən ibarət olur, irinlə örtülü selik fibrin olur. Bu qatda çoxsaylı vərəm mikobakteriyaları və başqa mikrob florası olur. İkinci orta qat spesifik vərəm qranulyasiya toxumasından ibarətdir. Bu qatda epiteleoid qabarcıqları, nəhəng hüceyrələr və az miqdarda qan damarlanrı olur. Xarici qat bərkimiş, lifli birləşdirici toxumadır və orta qatdan bir qədər çox qan damarları ilə təchiz olunmuşdur. Kavernoz vərəm adətən uzunmüddətli antibakterial müalicə nəticəsində yarandığına görə xəstəliyin kəskin simptomları olmur. Bəzi xəstələrdə tənəffüs və ürək-damar sistemi tərəfindən bir qədər funksional dəyişikliklər meydana çıxır. Vərəmin kavernoz formasının klinikasi, perkussiya və auskultasiya əlamətlərinin zəifliyi ilə xarakterizə olunur. Xəstələr az miqdarda bəlğəm ifraz etməklə öskürəkdən şikayət edirlər. Bronxlar zədələnərkən öskürək güclənə bilər. Döş qəfəsindəki zəif ağrıları xəstəlik tərəfdə plevranın prosesə cəlb olunması ilə izah etmək olar. Təngnəfəslik çox nadir hallarda müşahidə olunur. İntoksikasiya əlamətləri, о cümlədən zəiflik, iştahın zəifləməsi, gecələr tərləmə və bədən hərarətinin yüksəlməsi, adətən artıq formalaşmış və ilk dəfə aşkar olunmuş kavernoz vərəmdə müşahidə olunur. İntoksikasiyanın göstərilən əlamətləri antibakterial müalicə nəticəsində tezliklə yox olur. Ağciyər toxumasının kaverna ətrafında bərkiməsi baş vermədiyinə görə perkussiya ilə kavernanın lokalizasiyasını müəyyən etmək çətindir. Diametri 6 sm-dən böyük olan kavernalar üzərində perkussiya zamanı timpanik səs eşidilə bilər. Kaverna üzərində adətən bronxial tənəffüs eşidilir. Bronxial tənəffüsün gücü kavernanı əhatə edən toxumadan, kavernanın yerləşdiyi dərinlikdən və aparıcı bronxun ölçülərindən asılıdır. Bronxial tənəffüs kaverna ətrafındakı ağciyər toxumasının bərkiməsi zamanı və aparıcı bronxun diametrinin geniş olması zamanı daha yaxşı eşidilir. Nəhəng kavernaların üzərində amforik (bardağ) tənəffüs eşidilir. Bu səs bardağın ağzına üfürərkən alınan səsə bənzəyir. Ağciyərlər üzərində eyni nahiyədə iri qabarcıqlı yaş xırıltıların eşidilməsi vacib əlamətdir. Xırıltılar aparıcı bronxun başlanğıcında baş verir. Bunların əmələ gəlməsi və daha səsli olması kavernada olan mayenin konsistensiyasından və aparıcı bronxun başlanğıcının genişliyindən asılıdır. Əgər kavernanın daxilində heç nə yoxdursa və aparıcı bronx obliterasiya olunubsa, onda xırıltılar eşidilmir. Kaverna ətrafındakı ağciyər toxuması vərəmlə zədələnib və yaxud da perifokal iltihabi prosesə cəlb olunubsa, kaverna üzərində iri qabarcıqlı yaş xırıltılar eşidilir, periferiyada parakavernoz adlanan auskultativ əlamətlər aşkar olunur. Bu xırıltılar tək-tək öskürdükdən və öskürəkdən dərhal sonra nəfəs alma aktında daha dəqiq eşidilir. Köhnə kavernalar üzərində aparıcı bronxlar daraldığı zaman fit səsi, yaxud da xışıltı eşidilir, “oral” xırıltılar xəstə ağzını açarkən eşidilir. Bu yaş, iri və orta qabarcıqlı xırıltıların mənbəyi köhnə və böyük kavernalardır. Adətən ağciyərin yuxarı paylarında yerləşmiş belə kavernalardan xırıltılı səslər geniş bronxlardan və qırtlaqdan ağız boşluğuna keçərək eşidilir. Bununla belə, kavernaların üçdə birinə qədəri “lal” kavernalar olur. Bu aparıcı bronxun tamamilə bağlanması nəticəsində olur. Belə “lal” kavernaların üzərində dəyişilmiş tənəffüs və Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|