Vərəmin aşkarlanması, diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikasına müasir yanaşmalar
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 olur və bu bronxların drenaj funksiyası pozulduqda kaverna daxilində maye toplanır, rentgenoloji müayinə zamanı kavernanın daxilində horizantal səviyyə görünür. Bir sıra hallarda kavernanın aparıcı bronxlarında spesifik endo və peribronxit, limfanqit əmələ gəlir və ağciyər kökünə tərəf yönəlmiş “cığırın” əmələ gəlməsinə səbəb olur. Spesifik endobronxit zamanı xəstələrdə güclü öskürək olur. Xəstə bərk öskürərkən kaverna daxilindəki bəlğəm bifurkasiyaya sarı axır və öskürəkdən sonra xəstə dərin nəfəs aldığı zaman həmin bəlğəm sağlam bronxlarla ağciyərin sağlam toxumalarına yayıla bilir və beləliklə də vərəmin sputogen, yəni bəlğəmlə yayılması müşahidə olunur (sputum-bəlğəm deməkdir). Kavernanın daxili piogen qatında olduqca böyük miqdarda vərəm mikobakteriyaları vardır. Onların sayı 10 10 -10 12 -yə bərabərdir. Bu çoxsaylı bakterial populyasiya qeyri-stabil vəziyyətdə olub daima çoxalır və kaverna divarında, tərkibində nekroz olan iltihabi prosesi ardıcıl inkişaf etdirir. Beləliklə, vaxtaşırı meydana gələn bronxogen disseminasiya nəticəsində ağciyərlərin fibroz-kavernoz vərəmi zamanı proses təkçə kavernanın yerləşdiyi zonada deyil, daha geniş sahələri əhatə edir. Növbəti kəskinləşmələr zamanı kaverna ətrafındakı ağciyər toxumasında yaranan yeni ocaqlar bir-birinə qovuşa bilir və bunların da dağılması nəticəsində yeni destruksiyalar yaranır, müalicə düzgün aparılmadıqda, yaxud da müalicənin effekti zəif olduqda polikavernoz prosesin yaranmasına səbəb olur. Bununla bərabər pnevmoskleroz, emfizema inkişaf edir və belə xəstələrdə bronxoektaziya yaranır. Belə metatuberkuloz xarakterli dəyişikliklər xəstənin vəziyyətini daha da ağırlaşdırır və xəstəliyin gedişi dönməz şəkil alır. Ağciyərlərin fibroz-kavernoz vərəmi zamanı bəzən ağciyərdən kənar prosesin inkişafına imkan yaranır. Adətən belə xəstələrdə maddələr mübadiləsinin pozulması meydana gəlir, vitaminlərin defisiti yaranır, mədə-bağırsaq sistemində, ürək-damar sistemində ciddi dəyişikliklər müşahidə olunur. Vərəmin bütün xroniki formalarında olduğu kimi ağciyərlərin fibroz-kavernoz vərəmi zamanı da ən ciddi ağırlaşmalardan biri parenximatoz orqanların amiloidozudur. Amiloidoz əsas etibarilə qaraciyərdə, böyrəklərdə, bağırsaqlarda, daxili sekresiya vəzilərində və digər orqanlarda inkişaf edir. Bu xəstələrdə qaraciyər koması, böyrək çatışmazlığı və uremiya, böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsinin distrofiyası nəticəsində Addison xəstəliyi inkişaf edə bilər. Maddələr mübadiləsinin pozulması nəticəsində dayaq-oynaq aparatının pozğunluqları ola bilər. Göstərilən çoxsaylı funksional və morfoloji dəyişikliklər nəticəsində ağciyərlərin fibroz- kavernoz vərəminin kliniki təzahürləri olduqca rəngarəngdir və bunları bir sistem halına salmaq üçün A.Q.Xomenko ağciyərlərin fibroz-kavernoz vərəmini 4 kliniki qrupa ayırır: 1. Məhdud və nisbətən stabil fibroz-kavernoz proses. Bu qrupdan olan xəstələrdə proses məhdud formada və stabil gedişə malikdir. Tək-tək hallarda xəstəliyin kəskinləşməsi müşahidə olunur və belə xəstələrdə vərəm mikobakteriyaları ya aşkar olunmur, ya da kəskinləşən dövrdə aşkar oluna bilər. 2. Tədricən şiddətlənən fibroz-kavernoz vərəm. 3. Sürətlə şiddətlənən fibroz-kavernoz vərəm. 4. Müxtəlif ağırlaşmalarla müşahidə olunan fibroz-kavernoz vərəm. Əksər hallarda bu variant şiddətli gedişi ilə xarakterizə olunur. Ağciyər vərəminin bütün formalarından inkişaf edə bilsə də fibroz-kavernoz vərəm ən çox kavernoz və səpələnmiş ağciyər vərəmindən əmələ gəlir. Birinci variant kavernoz vərəmin 103 fibroz-kavernoz vərəmə keçməsindən ibarətdir. Bu, ən çox cərrahi müdaxiləyə etiraz edən xəstələrdə müşahidə olunur. Amma onlar uzun müddət kimyəvi terapiya alırlar və bunun sayəsində bu xəstələrdə prosesin stabilləşməsi baş verir. Uzun müddətli kimyəvi terapiya kavernanın divarında iltihabi reaksiyaların sönməsinə gətirib çıxarır. Bunun nəticəsində kavernanın daxili divarında kazeoz təbəqənin bir qədər təmizlənməsi baş verir və bakterial populyasiyanın sayı azala bilir. Bu səbəbdən və ilk növbədə uzunmüddətli müalicə nəticəsində prosesin kəskinləşməsi baş vermir və yaxud da kəskinləşmə arasındakı dövr bir neçə aydan bir neçə ilə qədər uzana bilir. Belə xəstələr özlərini xeyli yaxşı hiss edirlər, hətta fikir yaranır ki, onlar sağalıblar. Bu xəstələrdə uzun müddət vərəm mikobakteriyaları da tapılmır və olursa da çox az sayda aşkar olunur. Xəstələrin bir qismində mikroskopiya zamanı vərəm mikobakteriyaları aşkar olunsa da, bakterioloji müayinə zamanı, yəni bəlğəmin əkilməsi yolu ilə vərəm mikobakteriyaları aşkar olunmur. Bu paradoksal hal onunla izah olunur ki, uzunmüddətli kimyəvi terapiya nəticəsində vərəm mikobakteriyalarının həyat fəaliyyətində dəyişikliklər baş verir. Onların kultural xüsusiyyətləri dəyişir. Belə stabillik bütün rejimə və qaydalara riayət edən xəstələrdə baş verə bilir. Stabilləşmiş fibroz-kavernoz vərəmi olan xəstələr əgər rejimi pozarlarsa, vərəm prosesinin şiddətlənməsi və kəskinləşməsi baş verə bilər. Belə hal kimyəvi preparatları xaotik halda istifadə edən xəstələrdə də baş verə bilər. Prosesin yenidən kəskinləşməsi və vəziyyətin ağırlaşması uzun müddət kimyəvi dərmanları qəbul edən xəstələrdə dərmanlara davamlılığın yaranması, yaxud da dərmanların ağır fəsadlarının törəməsi nəticəsində də müalicənin effektsizliyinə gətirib çıxara bilir və bu xəstələrdə proses stabil formadan kəskinləşən formaya keçə bilir. Belə hallarda xəstənin bütün qaydalara riayət etməsi və həkimin bütün cəhdləri müsbət nəticə verməyə bilər və prosesin stabilliyi pozula bilər. Uzunmüddətli effektli kimyəvi terapiyanın da bir həddi və imkanları dərəcəsi vardır. Doğrudan da uzun müddət qəbul olunan kimyəvi preparatlar əvvəl-axır bu dərmanlara dözümsüzlüyə, fəsadların yaranmasına və nəhayət dərmanlara qarşı davamlılığın inkişaf etməsinə gətirib çıxarır. Belə olduğu halda, vərəm prosesi başqa bir inkişaf yolu tapır və şiddətlənmə tipli bir proses meydana gəlir. İkinci və üçüncü varianta - fibroz-kavernoz vərəmin şiddətlənməsinə xəstəliyin başlanğıcında da təsadüf oluna bilər. Xəstəliyin şiddətlənməsinin əvvəlcə hər-hansı bir stabil dövrdən sonra başlanması mütləq şərt deyil. Destruktiv prosesin başlanğıcından hətta müalicə aparılmasına baxmayaraq, xəstəlik tədricən və sürətlə şiddətlənə bilər. İkinci və üçüncü variantın baş vermə səbəblərindən biri xəstələrin müalicə rejiminə düzgün əməl etməmələridirsə, əsas səbəblər kimi xəstələrdə vərəm əleyhinə dərmanlara davamlılığın inkişafı, dərmanlara dözümsüzlük, yaranan fəsadlar və vərəm mikobakteriyalarının yüksək virulentliyi göstərilməlidir. Ağciyər vərəminin şiddətlənən bütün digər kliniki formalarında olduğu kimi ağciyərlərin fibroz-kavernoz vərəmində də şiddətlənmənin əsas səbəbini immunoloji reaktivliyin zəifləməsi, orqanizmin müdafiə qabiliyyətinin lazımi səviyyədə olmaması ilə izah etmək lazımdır. Fibroz- kavernoz vərəmin şiddətlənməsi təkcə yeni vərəm ocaqlarının və yeni kavernaların yaranması ilə xarakterik deyil. Ağciyər qanaxması nəticəsində aspirasion sətəlcəm, yaxud da kazeoz sətəlcəm ilə o, daha da ağırlaşır. Bəzən kaverna divarının plevra boşluğuna açılması nəticəsində patoloji spontan pnevmotoraksın, sonra isə irinli plevritin yaranması müşahidə oluna bilər. Beləliklə, belə xəstələr prosesin kəskinləşməsi yaxud da şiddətlənməsindən xilas ola bilmir, aparılan kompleks müalicələrin nəticəsindən və onun aparılmasından asılı olmayaraq proses getdikcə şiddətlənə bilir, nəhəng kavernalar yarana bilir. Xəstəliyin stabilləşməsinə mane olan dərmanlara qarşı Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|