Yer tuzishning ilmiy asoslari

Yo'riqnoma bu har qanday ishlarni bajarish tartibi va usullarini
belgilovchi qoidalar yig‘indisi, amal qilinadigan qo‘rsatmalardir.
Bu 
hujjat vazirliklar, davlat q o ‘mitalari, mahaliy boshqaruv organlari 
tom onidan chiqariladi.
Yer tuzish texnikasi barcha yer tuzish ishlarining ajralmas qismi 
hisoblanadi. Bunda izlanishlar va loyihaviy yechim lar natijalarini to- 
za qog‘oz varog‘ida emas, balki to ‘la va aniq plan-xarita materiallarida 
grafikaviy tasvirlashko‘zdatutadigan m a’lum usullardan foydalaniladi. 
Shu sababli, y er tu z ish u c h u n zaru r aniqlikda va axborotlar, 
elem entlar to ‘laligida bajarilgan har xil planlar va xaritalar kerak.
Yer ustida, havoda va kosmosda olingan tasvirlar yordamida tayyor- 
langan plan materiallari bo ‘yicha yer resurslarini o ‘rganish va xari- 
talash, yer konturlari, yer egaliklari va yerdan foydalanishlar mav- 
donlarini hisoblash, qidiruv va izlanishlar, yer tuzishni loyihalash 
amalga oshiriladi. Loyihalar maxsus texnik (geodezik) ishlarni bajarish 
yordam ida joylarga (naturaga) ko‘chiriladi; faqat shundan keyingina 
ularni tatbiq etishga kirishish mumkin.
106

---

Yer tuzishdagi texnik ishlar, maxsus geodeziya injenerlik ishlari, 
plan-xarita m ateriallaridan foydalanish usullari yer tuzishning texnik 
asoslari hisoblanadi; ular maxsus «Yer tuzishda geodezik ishlar» 
fanida o ‘rganiladi
3. Yer tuzishning mazmuni.
Z am onaviy yer tuzishning m azm uni asosan harakatdagi yer 
qonunchiligi bilan belgilanadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi «Y erkodek- 
si»ga asosan yer tuzish ishlari tarkibiga quyidagilar kiritilgan:
• respublika va uning m intaqalarining yer-suv resurslaridan 
foydalanish hamda ularni muhofaza qilish chizmalarini ishlab chiqish;
® tu m a n la r va v ilo y a tla rn in g y er tu z ilish i c h iz m a la rin i is h ­
lab c h iq ish ;
• tuproq unum dorligini oshirish, yerlardan oqilona foydalanish 
va ularni muhofaza qilish bilan bog'liq istiqbol rejalarini, respublika 
miqyosidagi va hududiy dasturlarni ishlab chiqish;
• alohida m uhofaza etiladigan tabiiy hududlarning joylashishi va 
chegaralari belgilanishini asoslash;
® joyning o ‘zida ovullar, qishloqlar, posyolkalar, tum anlar, 
shaharlar, viloyatlarning chegaralarini belgilash;
• yerlarning joylashishidagi noqulayliklarni bartaraf etgan holda 
y e r e g a la r i, y e rd a n f o y d a la n u v c h il a r , i j a r a c h i la r n in g va 
m ulkdorlarning yangi yer uchastkalarini tashkil etish ham da mavjud 
yer uchastkalarini tartibga solish loyihalarini tuzish;
e yangi tashkil etilayotgan, qayta tashkil etilayotgan qishloq 
xo‘jalik korxonalari, muassasalari ham da tashkilotlariga yer ajratib 
berish loyihalarini tuzish;
• korxonalar, m uassasalar va tashkilotlarga davlat va jam o at 
e h tiy o jla ri u c h u n o lib q o ‘y ila d ig a n y e rla rn i a jra tib b e rish
loyihalarini tuzish;
• yer uchastkalarini naturada (joyning o ‘zida) ajratib berish, 
yerga egalik qilish va yerdan foydalanish, yer uchastkasini ijaraga 
olish ham da yer uchastkalariga b o ig a n mulk huquqlarini tasdiqlovchi 
nujjatlarni tayyorlash;
® yangi yerlarni o ‘zlashtirish, qishloq xo‘jalik yerlarini yaxshilash, 
tuproq unumdorligini saqlash va oshirish, buzilgan yerlarni rckulti-
107

---

vatsiya qilish, tuproqni suv va shamol eroziyasidan, seliardan, ko'ch- 
kilardan, suv bosishdan, zaxlashdan, qaqrab qolishdan, zarangla- 
shishdan, ishlab chiqarish chiqindilari, radioaktiv va kimyoviy mod ­
dalar bilan ifloslanishdan him oya qilish b o ‘yicha ishchi loyihalarini 
ishlab chiqish;
• barch a yerlarni ro ‘yxatga olish ham da foydalanilmayotgan, 
samarasiz foydalanilayotgan yoki belgilangan maqsadda foydalaml- 
m ayotgan yerlarni doirniy aniqlab borish;
• yerlarni resurs jihatidan baholash, yerlardan foydalanish va 
ularni m u h o faza qilish yuzasidan yer tuzish hujjatlarini ishlab 
chiqish;
• yerlarni baholash tadbirlarini o ‘tkazish.
Yuqorida keltirilgan barcha ishlar yerdan oqilona va samarali, ilmiy 
asoslangan tarzda foydalanishga, xalq xo‘jaligini rivojlantirish uchun 
eng yaxshi tashkiliy-hududiy asos yaratishga qaratilgan.
X ohlagan m azm undagi yer tuzishni m uvaffaqiyatli o ‘lkazish 
uchun yer to ‘g‘risida,yetarlik darajada to ‘la va aniq axborot zarur; uni 
birinchi navbatcla davlat yer kadastri beradi. U o ‘zida yerlarning soni 
va sifati, huquqiy m aqom i, ularning yer m ulkdorlari, yer egalari, 
y erd an fo y d a la n u v ch ilar va ija ra ch ilar, yer to ifala ri b o ‘yicha 
taqsimlanishi va xalq xo‘jaligidagi ahamiyati to ‘g‘risidagi m a’lum otlar 
va hujjatlarni mujassamlashtiradi. Kadastr m a’lum otlaridan majburiy 
ta rz d a x a 'q x o ‘ja lig in in g h a r xil m aq sad lari u c h u n - yerdan 
foydalanishni rejalash va uni muhofaza qilishda, qishloq xo‘jalik ishlab 
c h iq a r is h i n i jo y l a s h t i r i s h va ix tis o s la s h tir i s h d a , y e rla r n i 
rnelioratsiyalashda, yer uchun to'lovlarni asoslash va belgilashda, 
xo'jalik faoliyatini baholash va boshqa tadbirlarni amalga oshirishda 
foydalaniladi. Ular, ayniqsa, yer tuzishda zarur; bu yerda ular yer 
tu z ish c h iz m a la ri va lo y ih a la rin i tu z is h , y e rla rd a n o q ilo n a
foydalanishni va uni muhofaza qilishni tashkil etish, hududni tashkil 
etish b o ‘yicha tavsiyalar ishlash uchun boshlang‘ich axborot bazasi 
sifatida xizmat qiladi.
Yer fondining ahvoli to ‘g‘risidagi joriy axborotni yer m onito- 
ringi - uning holatini, yuz beradigan o ‘zgarishlarni o ‘z vaqtida aniq­
lash, ularni baholash, har xil salbiy jarayonlarning oldini olish va 
ularni tugatish maqsadidagi kuzatishlar tizimi beradi. Yer tuzish
108

---

ishlab chiqarishning tashkiliy-huducliy asosi sifatida melioratsiya, 
madaniy - texnik tadbirlar, yo‘l qurilishi, agroo‘rm on melioratsiyasi, 
qishloq ahbli yashash joylarini loyihalash va boshqa, amalga oshirilishi 
yerdan foydalanishni tashkil etishga ta ’sir etadigan tadbirlar bilan 
ham bogliq.