Ziyaos-salehin az ziaossalehin ir

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

Doktor Əhməd Əmin, Ömər ibn Əbdul-Əzizin əmri barəsində 

olan bəhslərdən sonra belə deyir: “Bizə məlum olan budur ki, 

Əbu Bəkr ibn Həzmin adına olan əsər və  birinci  əsər adlı bir 

şey  bizim  əlimizə  çatmayıb.  O  cümlədən,  keçmişdəki 

hədisçilərdən heç biri bu kitab barədə heç bir söz deməmişlər. 

Əgər  belə  bir  kitab  olsaydı,  hədis  yazanlar  üçün  ən  mühüm 

sənədlərdən biri kimi sayılardı. Belə olduğu halda da hökmən 

onlar öz yazılarında belə  bir kitaba  istinad edər , ondan dəlil 

kimi istifadə edərdilər.” 

İş burasındadır ki, bəzi qərb alimləri 

)6(

belə xəbərin olmasına 

səh:71 

 

1

-

 [

1

“ . ]

Fəthul-bari”, 1-ci cild, səh. 218  

2

-

 [

2

“ . ]

Fəthul-bari”, 1-ci cild, səh. 204 ;  

3

-

 [

3

“ . ]

Dayiratul-maarif ”

;   

4

-

 [

4

“ . ]

Kəşfuz-zunun”, 1-ci cild, “Elmul-hədis” bölümü ;  

5

-

 [

5

“ . ]

Derasətun fil Kafi vəl Buxari” dən nəql olunub səh. 21 . 

6

-

 [

6

  .  ]

Şərq  ölkələrində,  xüsusən  müsəlmanlar  yaşayan 

məmləkətlərdə və ya ölkələrdə siyasi, ictimai, iqtisadi, mədəni 

və s... kimi axtarışla məşğul olanlar . 

şəkk  etmişlər.  Lakin  Əbdul-Əzizin  əmri  və  əsl  xəbər  barədə 

şəkk-şübhə yoxdur. Ancaq bu əmrin yerinə yetirilməsi məsələsi 

şübhəli bir məsələdir. Bəlkə də bu əmrdən sonra dərhal Ömər 

ibn Əbdul-Əzizin 

)1(

vəfatı səbəb oldu ki, Əbu Bəkr ibn Həzm 

bu əmri yerinə yetirə bilməsin

)2(

. 

---

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

Əziz oxucu! Gördüyünüz kimi alimlər hədisin yazılması barədə 

və  sünnilər  arasında  birinci  müəllifin  kimliyi  barədə  nəzər 

ayrılığına malikdirlər. Hədisin Ömər ibn Əbdul-Əzizin xilafəti 

dövründə  yazılması  barədə  heç  bir  dəlil-sübut  olunmamışdır. 

Bu  haqda  yazılan  mövzu  budur  ki,  Buxarinin  nəql  etdiyinə 

əsasən  bildiririk  ki,  Ömər  ibn  Əbdul-Əziz  hədis  yazılması 

barədə  əmr  etmişdir.  Lakin  bu  əmrin  tarixi  nöqteyi-nəzərdən 

yerinə  yetirilməsi  isbat  olunmamışdır.  Bəlkə  tarixdə  gələn 

hadisələr  və  bu  hadisələrin  adi  axarına  nəzər  salarkən  bu 

məsələnin əksi sübut edilir. 

Uzun  bir  müddət,  yəni  yüz  əlli  illik  qadağadan  sonra  hədis 

yazılışı və deyilişi azadlığa çıxdı və çiçəklənməyə başladı. Dərs 

hövzələrində hədis yazmaq yavaş-yavaş adi hala çevrildi. Bu iş 

sonralar  xəlifələrin  təzyiqi  və  əmrləri  ilə  genişləndi.  Çünki, 

müsəlmanlar  bir  əsr  haram  bildikləri  işin  ardınca  getmək 

istəmirdilər. Buna görə də Muəmmər, o da Zohəridən nəql edir 

ki: 

“Biz hədis yazmağı günah və səhv bir iş bilirdik. Xəlifələr və 

hakimlər bizi hədis yazmağa məcbur etdilər

)3(

.” 

Alti səhih kitabın meydana gəlmə tarixi 

Hicri-qəməri tarixi ilə ikinci əsrin ikinci yarısında hədisçilər 

səh:72 

 

1

-

 [

1

 . ]

Hakimiyyət tərəfindən zəhərlənib öldürülməsi . 

2

-

 [

2

“ . ]

Zuhal-İslam”, 2-ci cild; səh. 106-107 ;

   

---

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

3

-

 [

3

“ . ]

Təbəqat”, 2-ci cild; səh. 135; “Cameu bəyanil-elm”, 1-

ci cild; səh. 92 ;  

keçmiş  səhvlərini  başa  düşərək  hədis  yazmağa  başladılar. 

Bununla  hədis elmi  birdən  birə  inkişaf etməyə  başladı. Hədis 

elminin  inkişafdan  qalma  səbəbi  isə  guya  ictimai  vəziyyətin 

qorxulu  olması  idi.  Qısa  bir  müddət  ərzində  təqribən  bir  əsr 

hicri-qəməri  tarixi  ilə  150  –ci  ildən  250-ci  ilə  kimi  “sihah”, 

“məsanid” və “mustəxrəc” və s. kimi kitablar meydana gəldi

)1(

. 

Bu  zamanda  müəlliflərin  hədəfi  və  səyi  hədis  toplamaq  idi. 

Hələ  hədis  səhihə,  həsənə,  zəifə  və  məmula  ayrılmamışdı 

)2(

.

Kitabların məzmunu və onun sənədləri müxtəlif hədislərlərdən 

ibarət  olan  səhihdən  və  qeyri-  səhihdən  təşkil  olunurdu. 

Hicrətin 256-cı  ilində Buxariyə və başqa sihah sahiblərinə  bu 

hədislərin məzmunu və sənədləri gəlib çatdı. 

İbn Həcər deyir: “Buxari elə ki, bu kitabları və məsanid kitabını 

gördü, bir müddət onları araşdırdıqdan sonra bu nəticəyə gəldi 

ki,  doğru  və  yanlış  hədislər  qarışmışlar  və  bir-birlərinin 

kənarında yerləşmişlər. Onların doğrusunu yanlışından seçmək 

hər  kəsə  müyəssər  olmadığı  üçün,  doğru  hədisləri  minlərlə 

qarışıq hədislərin arasından çıxararaq bir kitabda cəm etdi ki, 

heç kimə şəkk –şübhə yeri qalmasın

)3(

.” 

Buxaridən  sonra  onun  şagirdi  Müslim  ibn  Həccac  Quşeyri 

Nişapuri  (hicri-qəməri  tarixi  ilə  261-ci  il)  öz  “Səhih”  adlı 

kitabını  “Əl-Cameus-Səhih”  adı  ilə  topladı.  Onun  ardınca 

Müslim Məhəmməd ibn Yəzid ibn Macə Qəzvini (hicri-qəməri 

tarixi ilə 273-cü il) öz “Sunən” adlı kitabını yazaraq tamamladı. 

---