Ziyaos-salehin az ziaossalehin ir

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

Əmir!  Atam  və  anam  mənə  haqsızlıq  ediblər.  Çünki,  mənim 

adımı “Əli” qoyublar. Mən də fəqirəm və əmirin hədiyyəsinə 

möhtacam  . 

Həccac onunla xoş davrandı və dedi: 

Bu gözəl sözlərinə görə filan şəhərə başçılıq etməyi sənə həvalə 

edərək o şəhəri sənə bağışladım

)2(

“. 

Hədis yazmaqda ilk addım 

Peyğəmbərdən  (s)  sonra  hədisin  necə  yazılması  barədə  bəhs 

edildi.  Əyyaşlıq  və  xoşgüzaranlıqla  məşğul  olan  Əməvi 

xəlifələri dövründə  hədisin  mövzusu, başqa sözlə mənəviyyat 

tədricən yaddaşlardan silinirdi. “Din”-dən yalnız onun quru 

səh:68 

 

1

-

 [

1

“ . ]

Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid, 1-ci cild, səh. 

44-46 ;

   

2

-

 [

2

“ . ]

Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil Hədid, 1-ci cild, səh. 

44-46 ;

   

adı  və  rəsmi  olaraq  Qurandan  başqa  bir  şey  qalmamışdı. 

Alimlər  və  hədisçilər  də  ictimai  mühitin  təsiri  altına  düşərək 

Raşidin  xəlifələrin 

)1(

əməllərini  özlərinə  hədəf  və  meyar 

bilirdilər. Bir başa hədis yazmağı zehnlərdən çıxarmış və onu 

batil  bir  iş  bilirdilər.  O  cümlədən,  Ömər  ibn  Əbdul-Əzizin 

xilafətinə  qədər  (hicri-qəməri  tarixi  ilə  99-101-ci  illər)  hədis 

yazmağın önünə qırmızı bir xətt çəkmişlər. 

---

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

Ömər ibn Əbdul-Əziz öz qısa xilafəti zamanı müsbət və faydalı 

addımlar  atmağa  başladı.  Bu  addımlardan  biri  də  özündən 

əvvəlki  xəlifələrin  hədis  yazılışını  qadağan  etmək  siyasətini 

ləğv etməsi və hədis yazılışının başlanmasına bir təkan idi. 

Buxari  nəql  edir  ki,  Ömər  ibn  Əbdul-Əziz,  onun  tərəfindən 

Mədinədə  qaziliyə  və  hakimliyə  təyin olunmuş Əbu Bəkr ibn 

Həzmə  rəsmi  şəkildə  hədis  yazılmasını  əmr  etdi.  Bununla  da 

həmin məktubda, köhnəlmiş və aradan getmiş hədislər üçün öz 

nigaranlığını bildirdi

)2(

 . 

Ömər ibn Əbdul-Əzizin xilafəti dövründə hədisin əməli sürətdə yazılması 

Əhli-sünnə  alimlərinin  bir  çoxu  Ömər  ibn  Əbdul-Əzizin 

məktubunu  nəql  etmiş  və  onu  hədisin  yazılma  tarixi  kimi 

tanıtdırmışlar.  Hicrətin  birinci  yüz  illiyinin  axır  illərində  və 

yaxud hicrətin ikinci yüz illiyinin  əvvəllərini hədis yazılışının 

çiçəklənən illəri kimi adlandırmışlar

)3(

. 

Mərhum  Əllamə  Seyyid  Həsən  Sədr  (vəfatı-1354-cü  hicri-

qəməri tarixi) bu nəzəri tarixi dəlillərlə rədd edərək belə deyir: 

səh:69 

 

1

-

 [

1

 . ]

Əbu Bəkr, Ömər ibn Xəttab, Osman ibn Əffan və Əli ibn 

Əbu Talib (ə)   . 

2

-

 [

2

“ . ]

Səhihi-Buxari”, 1-ci cild, “Kəyfə yəqbizul elm ”bölümü ;  

3

-

 [

3

 . ]

İbn Həcər “Fəthul-bari” 1-ci cild, səh. 204; “İrşadus-sari” 

Əsqəlani 1-ci cild, səh. 7; Cəlaluddin Süyuti “Tədribul ravi”, 

səh. 40 ;  

---

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

“Hədis  yazmağa  başlayan  ilk  şəxs  Malik  olmuşdur. 

O,“Muvəttə” kitabını Mənsur Dəvaniqinin (hicri-qəməri tarixi 

ilə  136-158-ci  illər)  əmri  ilə,  onun  xilafəti  zamanı  yazmağa 

başlamışdi.” 

Mərhum Əllamə Sədr öz nəzəriyyəsini isbat edərək belə deyir: 

1

 . Ömər ibn Əbdul-Əzizin xilafəti iki il beş ay çəkdi; 

2

 . Bu əmrin onun xilafətinin əvvəllərində və ya axırlarında icra 

olunması barədə olan tarix məlum deyildir; 

3

 . Heç bir tarixdə Əbu Bəkr ibn Həzm kimi xəlifənin əmrlərinə 

etiraz  edən  bir  şəxs  görünməyib.  O  cümlədən,  İbn  Həzmin 

adına  olan  bir  kitab  və  ya  əsər  hələ  tapılmayıb.  İbn  Həzmə 

hədisin  yazılmasını  istinad  edənlər  və  bu  nəzəriyyənin 

tərəfdarları ehtimal və şübhələrə çox əsaslanmışlar; 

4

 . Əgər  bu  əmr  İbn  Həzmin  zamanında  yerinə  yetirilsəydi  və 

hədisin o zamanda yazılışı isbat olunsaydı, nəyə görə onda bəzi 

tanınmış tarixçilər tərəfindən hədisin yazılışı hicrətin ikinci yüz 

illiyinin  axırlarına  təsadüf  etdiyini  nəql  edirlər?O  cümlədən, 

Hafiz  Zəhəbi  ki,  onun  işində  ustalığı  və  doğruçuluğu  hamıya 

çox  məlumdur,  açıq-aşkar  belə  deyir:  “Sunən”  və  bu  kimi 

kitablar,  ilk  dəfə  Əməvilərin  xilafətindən  və  Əbbasilərin 

hakimiyyətə gəlişindən sonra yazılmağa başladı. 

Heç  bir  tarixçi  Süyutinin  və  İbn  Həcərin  nəzərini  qəbul 

etmirlər

)1(

.” 

---

Ziyaos-salehin

                                                                               

az.ziaossalehin.ir

 

 

Biz də mərhum Sədrin nəzəriyyəsinin təsdiqində deyirik ki: İbn 

Həcərin  özü  birinci  müəllif  barədə  müxtəlif  nəzəriyyələr 

vermişdir. Bir yerdə belə deyir:  “Hədis yazmağa başlayan ilk 

şəxs Rəbi ibn Səbih idi 

)2(

.Başqa bir yerdə isə deyir: Əvvəlinci 

səh:70 

 

1

-

 [

1

“ . ]

Təsisuş-şiə”, səh. 278-279 ;  

2

-

 [

2

“ . ]

Hədyus-sari”, 1-ci cild, səh. 4 (İbn Həcər Əskəlaninin 

“Fəthul-bari” kitabına olan müqəddiməsi)  

müəllif  Şəhab  Zohəridir  ki,  birinci  əsrin  sonunda  Ömər  ibn 

Əbdul-Əzizin əmri ilə bu işi gördü

)1(

.” 

Başqa bir yerdə isə belə deyir: 

“Birinci müəllif və hədis yazan İbn Həzmdir

)2(

.” 

Fərid  Vəcdi  də  hədisin  birinci  müəllifinin  Maliki  olduğunu 

bildirmişdir:  “Hədis  barədə  əvvəlinci  müəllif  Malikdir.  O, 

”Muvəttə`” kitabını təlif etdi və bəziləri dedilər ki, İbn Cəriğ 

(vəfatı-150-ci hicri-qəməri tarixi) ilk hədis müəllifidir

)3(

.” 

Katib Çələbi deyir:  - “İslamda  ilk təlif olan kitab ibn  Cəriğin 

kitabıdır”. Sonra deyir: “Malikin “Muvəttə`” kitabının birinci 

yazıldığı  söylənilmişdir.  O  cümlədən,  deyilmişdir  ki,  hədis 

kitabı yazmağa başlayan ilk şəxs, Rəbi` ibn Səbih idi

)4(

.” 

Hafiz Zəhəbi hicri-qəməri tarixi ilə 143-cü ilin hadisələrindən 

belə nəql edir: “Bu ildə alimlər Məkkə və Mədinə şəhərlərində 

hədis yazmağa başladılar

)5(

.” 

---