94
GENERAL HEYBƏT HEYBƏTOV
General Heybət Heybətovdan söz düşəndə çoxları etinasızlıq göstərirlər. Xüsusilə,
müharibə görməyən cavanlar. Səbəbi də budur ki, guya bu general doğma ad-familini atıb,
arvadının (Zuvanovanın) familini qəbul edib
16
, hətta dinini belə dəyişib.
Yalnız general-mayor Heybətovun döyüş dostları - polkovnik Baxış Mehdiyev, yazıçı-
jurnalist İbrahim Novruzov, müharibə veteranı Əbdüləli Mürsəlov, Bəxtiyar Əfəndiyev və onu
tanıyan başqa veteranlar general dostlarından söz düşəndə ondan fəxrlə danışırlar.
Qəribədir, əsl həqiqət qalıb kölgədə, amma mənasız bir fakt belə gözəl insanın, görkəmli
sərkərdənin şəxsiyyətinə yersiz bir ağ ləkə salıb. General Heybətov bizim xalqın oğludur. Və
mən
bu unudulmuş, haqqında söz düşəndə bir çoxlarının ağız büzdüyü generalı bizə özümüzə
“qaytarmaq” üçün dəridən-qabıqdan çıxmaq istəmirəm. Buna ehtiyac da yoxdur. Uzun
axtarışlardan sonra general Heybətovun səksən altı yaşlı doğma bacısı Saraxanım Heybətovanı
tapa bildim.
Əvvəla onu deyim ki, indiyədək hansı qəzet və jurnalda, radio və televiziya verilişlərində
generalın ad-familini çəkirlərsə, atasının adını səhvən Heybət yazırlar. Onun əsl ad-famili
belədir: - Heybət Atamoğlan oğlu Heybətov. Bu barədə generalın bacısı Sara xanımın söhbəti
oxucular üçün də maraqlı olar.
- Ailəmiz çox böyük idi. Yeddi uşaqdıq: Heybət, Həzi,
Cahangir, Nəcəf, Sara, Salman
(Leninqrad mühasirəsində həlak oldu), Rəhman. Atam maştağalı idi, anam Tutixanım isə Saray
kəndindən. Atamı zorla, çox dumanlı şəkildə xatırlayıram. Onu 1918-ci ildə erməni-müsəlman
davasında heç nədən daşnaklar güllə ilə vurub öldürdülər. Atamdan sonra ailəmizin dolanacağı
çox çətin olduğundan anam böyük qardaşım Heybəti Zuvanov familiyalı bir hərbçinin yanında
işə düzəltdirir. Qardaşımın işgüzarlığı, fərasəti, yaxşı hafizəsi Zuvanovun xoşuna gəlir və buna
görə onu hərbi məktəbə qəbul etdirir. Zuvanov həm də sonsuz idi. Anamdan təvvəqqe edir ki,
Heybəti
öz familinə keçirməyə, onu oğulluğa götürməyə icazə versin.
Anam bizi güç-bəla ilə saxlayırdı. Ağır ehtiyac və generalın şirnikləndirici vədləri anamı
məcbur edir ki, belə bir güzəştə getsin. Qardaşım Heybətin başqa bir familiyanı götürməyinin
belə bir tarixçəsi olub.
General Heybətovun ailəsini axtardım. Dedilər ki, oğlu Boris Əhmədli qəsəbəsində
yaşayır. Üzümə qapını ortayaşlı bir qadın açdı. Nadejda Yevgenyevna təəssüflə bildirdi ki, Boris
1983-cü ildə vəfat edib. General qayınatasından isə evdə heç bir sənəd, fotoşəkil qalmayıb. Elə
qapının ağzındaca hara, kimə müraciət etməyi “planlaşdırdıq”. Ondan generalın bacısı
Saraxanımın ünvanını aldım. Bir də polkovnik Baxış Mehdiyevə müraciət etməyi məsləhət
gördü. - Respublika hərbi Komissarlığında şəxsi işi qalmalıdır, - dedi.
“Qalmalıdır, saxlanılmalıdır”. Təəssüf ki, nə Nadejda Yevgenyevnanın
dediyi kimi oldu,
nə də mənim düşündüyüm kimi. Respublika hərbi komissarlığında mayor Çebunin Nikolay
Mixayloviç dörd günlük axtarışdan sonra bildirdi ki, general-mayor Heybət Heybətovun şəxsi işi
1971-ci ildə məhv edilib. Vaxtilə generalın yaşadığı ərazinin rayon hərbi komissarlığına
müraciət edin, bəlkə orda surəti saxlanılır, - dedi. Ordan da sevindirici cavab ala bilmədim:
“Bizdə general Heybətovla bağlı heç bir sənəd, fotoşəkil saxlanılmır, vəssalam!” - cavabını
alanda təəccübləndim. Axı bu adam general olub, adi, sıravi əsgər yox. Zənnimizcə,
hər bir
generalın həyat yolu onun mənsub olduğu xalqın tarixinin solmaz bir səhifəsidir.
Məni sevindirən təkcə polkovnik Baxış Mehdiyev oldu. Sən demə, polkovnikdə generalın
zəngin “xəzinəsi” varmış. Heybətovun nadir fotoşəkillərinə (bu fotolar müharibə illərində
səngərdə, döyüş dostları ilə, Krasnoarmeysk stanitsasında, 223-cü atıcı diviziyasında əla döyüş
xidmətlərinə görə ona respublika Ali Sovetinin Keçici Qırmızı Bayrağı təqdim edilərkən,
müharibədən sonra iş otağında çəkilib) baxdıqca ürəyimi fərəh hissi bürüyürdü.
16 Bundan sonra generalın ad-famili hər yerdə Heybətov kimi işlənəcək.
95
Baxış Mehdiyevin qoruyub saxladığı sənədlərin içərisində ən qiymətlisi 1945-ci il iyunun
dördündə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, qvardiya general-leytenantı Cerebinin, beşinci zərbə
ordusunun komandanı general-polkovnik Berzarinin, hərbi şuranın
üzvü general-leytenant
Bokovun, 416-cı Taqanroq diviziyasının komandiri general-mayor Sızranovun general-mayor
Heybət Heybətova verdikləri “attestasiya” sənədidir. Bu qədər əziyyətdən sonra general
haqqında bircə sənəd tapdığıma görə sevinirdim.
Polk komandiri Baxış Mehdiyev müharibənin ilk günündən sonuna kimi diviziya
komandiri general Heybətovla çiyin-çiyinə vuruşub. Ona görə də generalın müharibə dövrünü
yaxşı xatırlayır. 1983-cü ildə nəşr etdirdiyi “İki yüz iyirmi üçüncü Qırmızı Bayraqlı Belqrad
diviziyası” hərbi memuarında komandir dostundan iftixarla söhbət açır:
“... General Heybətov tibb məntəqəsinin rəisi Şükür Əhmədovun müşayiətilə yaralılara
yaxınlaşdı. Yaralının üzünu görən kimi Əhmədovun rəngi qaçdı. O, döyüş dostunu tanıdı. Yaralı
döyüşçü Bəyqulov da gözlərini açıb Şükürü tanıdı, gülümsəməyə çalışdı. General Heybətov
şinelin küncündən möhkəm yapışmış yaralının əlinə ehtiyatla toxundu:
- Möhkəm ol, oğul...
-
Eybi yoxdu, yoldaş general, mən hələ...- Bəyqulov nəsə demək istədi. Onu soyuq tər
basdı, ağrıdan dişlərini möhkəm sıxdı.
General Heybətov yaralı əsgərin ipək kimi yumşaq saçlarını ata nəvazişi ilə sığalladı.
- Eybi yoxdu, oğlum, indi qospitala aparıb səni müalicə edərlər. Tezliklə qayıdarsan, biz
hələ səninlə yeni döyüşlərə gedəcəyik...”
Polkovnik Baxış Mehdiyevin general haqqında kitabında yazmadığı şəxsi xatirələri,
söhbətləri də çoxdur. Bacısı Sara xanımdan sonra Baxış ikinci adamdır ki, general Heybətovdan
ürəklə, yana-yana danışdı:
- 1959-cu ildə general Heybətov vəfat edəndə bir cümə axşamı arvadı Anna Fyodorovna
çəkinə-çəkinə mənə yanaşdı.
- Baxış, - dedi, - mənə yaxşı məlumdur ki, həyatda Heybətin sizdən yaxın
ikinci bir
dostu yox idi. Mən çox istərdim ki, onun attestasiyası sənədi sizdə qalsın. Sizə daha çox etibar
eləyirəm. Çünki bir dəfə Heybət xəstəykən sənədlərindən söhbət düşəndə arzu elədi ki,
attestasiya sənədi sizdə qalsın.
Mən Annanı da yaxşı tanıyırdım. Müharibənin ilk günündən sonunadək bizim diviziyada
şəfqət bacısı işləyirdi. Diviziyamızda Heybətovlar ailəsindən üç nəfər vuruşurdu. General ata,
zabit oğul və hərbi şəfqət bacısı olan ana. Döyüşlərin birində oğlu düşmən gülləsindən həlak
oldu. Anna oğul itkisindən bir müddət özünə gələ bilmədi. Əlbəttə,
ata kimi general Heybətovda
yanıb-yaxılırdı. Amma çalışırdı ki, döyüşçülər yanında ümidsizliyini, kədərini büruzə verməsin.
Bir dəfə kəşfiyyatdan “dil” gətirmişdik. Ondan lazım olan məlumatları alandan sonra
qazmadan çölə çıxartdıq. Anna əsir alman zabitini görən kimi qızmış şirə döndü, cumub mənim
əlimdən naqanı zorla aldı. (Naqan əsir alman zabitinin idi). - Onlar mənim oğlumu güllələyiblər,
mən də bu frisi öz silahı ilə güllələyəcəm, - deyib alman zabitini güllədən keçirdi.
Generalın adına verilən attestasiya sənədi onun 1943-cü il noyabrın 21-dən 1945-ci il
iyulun 4-nə qədər hərbi fəaliyyətini əhatə edir. Həmin dövrdə general Heybət Heybətov Qırmızı
Bayraqlı Suvorov ordenli 416-cı Taqanroq atıcı diviziyasında komandir müavini olub.
“Attestasiya” sənədi on üç bənddən ibarətdir. Onu olduğu kimi sizə təqdim edirəm:
Təvəllüdü: 1898-ci ilin sentyabrı.
Milliyyəti: azərbaycanlı.
Partiyalılığı: 1931-ci ilin avqustundan Ümumittifaq Kommunist (b) Partiyasının üzvü.
4. Təhsili; orta, səkkizinci sinfi 1922-ci ildə bitirib,
b) hərbi təhsili: 1922-ci ildə ikiillik Azərbaycan hərbi piyada məktəbini və 1929-cu ildə birillik
süvari qoşunun nəzdindəki “Vıstrel” kursunu bitirib. v) siyasi təhsil almayıb.
5. Fəhlə-Kəndli Qızıl Ordu sıralarına nə vaxt qəbul olub? - 1920-ci ilin oktyabr ayında.
6. Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində iştirak etmə müddəti - 1941-ci il, oktyabrın 13-dən.
Cəmisi üç il yeddi ay və on yeddi gün iştirak edib.
7. Döyüşən ordu zabitidir, yoxsa ehtiyatdadır? - 1922-ci ildən döyüşən ordu zabitidir.