Generallari

 
104
deyirəm. Saqqalı ağarmış, qoymur uşağımla doyunca söhbət edəm. - Oğullar nə qədər böyüsə də, 
general yox, lap marşal da olsa, yenə anaların gözündə uşaqdı ki, uşaqdı... Ana sevinclə - aha, 
budur gəldilər, - dedi. 
  
İçəri boy-buxunlu iki nəfər daxil oldu. General Kamil Məmmədov və dostu Tahir 
Məmmədov. İki gün qonağı olduğum dostların səmimiyyətindən belə hiss etdim ki, onları bir-
birindən fərqləndirən təkcə hərbi geyimdir. Hökumə ana ərklə Tahiri danladı. General isə onun 
boynunu qucaqlayıb: 
- Ay ana, bilirsən bu gün... 
- Bilirəm, - dedi, - çox yaxşı bilirəm. Bu   gün Tahirin   ad, günüdür, əlli yaşı tamam olur. 
Sən Rusiyyətdə ola-ola bilirsən, biz yox. Ona görə  də Tahirin xətrinə  dəymirəm. Sən burada 
olmayanda dostlarından ən çox məni yoxlayan, halımdan xəbər   tutan Tahirdir. Onu görüm yüz 
yaşasın... 
Xoş-beşdən sonra Kamil İsmayıl oğlu Məmmədovu sorğu-suala tutdum. İyirmi altı il 
ordu sıralarında xidmət edən eloğlumuz ana dilimizin saflığını qoruyub saxlaya bilib. O, 
danışdıqca qeyri-ixtiyari iki il orduda xidmət edib qayıdan bəzi gəncləri xatırlayırdım. Belələri 
ordudan qayıdandan sonra tez-tez rus kəlmələri işlədirlər. Soruşanda ki, niyə belə danışırsan, 
cavabı da bu olur ki, bizim hissədə azərbaycanlı  əsgərlər az idi. Ona görə  də dilimi 
yadırğamışam. 
Amma Kamil danışanda Qubadan elə bil bu gün çıxıb. Hər iki dildə  səlis və savadlı 
danışıq qabiliyyətinə malikdir. Kaş bütün gənclərimiz doğma ana dilimizə belə hörmətlə 
yanaşaydı. “Gənc” deyirəm, ona görə ki, general Kamilin cəmi-cümlətanı, qırx altı yaşı var. Bu 
gün bu yaşda general kimi yüksək rütbəyə layiq görülmək böyük hadisədir. Elə generala da ilk 
sualım bu mövzuda oldu. 
  
-  Yoldaş general, iyirmi altı il ordu heyətində qulluq etmək az müddət deyil. Bu illər 
ərzində Azərbaycanda xidmətdə  olmamısınız. Xidmət etdiyiniz yerlərin coğrafiyası az da olsa 
mənə  məlumdur. Brest, Leninqrad, Ukrayna, Almaniya Demokratik Respublikası,  Əfqanıstan   
Demokratik Respublikası, indi isə Moskvadasınız. Necə oldu ki, danışığınızda ana dilimizin 
saflığını qoruyub saxlaya bildiniz? 
  
-  Əvvəla onu deyim ki, tez-tez məktəb yoldaşlarımla, anamla, qardaşlarımla 
məktublaşıram. Mənə belə gəlir ki,   bir   dili mükəmməl öyrənmək istəyirsənsə, o dildə yazmaq 
əsas  şərtdir. Hiss edirdim ki, bəzi sözləri unuduram. Onda öz-özümlə ana dilimdə danışırdım. 
Bəzən də oturub dostum Tahirə, Firdovsiyə, Rafiqə uzun-uzadı  məktublar yazırdım. Bu 
məktubların mövzusu əsasən gənclik macəralarımızdan ibarət olurdu. Bir də görürsən, gecənin 
bir vaxtı yuxudan oyanıram, yata bilmirəm, yuxu məni tutana kimi Qubanı xatırlayır, ayrı-ayrı 
dostlarımla təklikdə söhbət edirəm. Belə hallar məndə ən çox Əfqanıstanda, Almaniyada qulluq 
edəndə olurdu. Bir də hara gedirəmsə, Azərbaycan dilində olan kitablar mənimlə “xidmətdə” 
olur. Onlar çox deyil, əsasən klassiklərimizin əsərlərindən ibarətdir. Lüğət də ki, öz yerində. Axı 
mən harada oluramsa fəxrlə “azərbaycanlıyam” deyirəm. Bəzən rus dilində  səlis danışdığımı 
görən   müsahibim   mənə sual verir ki, öz dilində  də belə  təmiz danışa bilirsənmi? Onda elə 
bilirəm məni təhqir edirlər, necə ola bilər ki, insan öz ana dilini unutsun. Zənnimcə, bundan 
böyük nadanlıq ola bilməz, ana dilini unutmaq elinə-obasına arxa çevirməkdir. 
- Mart ayında Qubada olanda gənclik dostumuz Firidundan bioqrafiyanızdan bəzi faktları 
öyrənə bildim. Onda rütbəniz polkovnik olsa da mənim üçün Siz artıq general idiniz. Biz bir az 
tələsmişdik. İndi özünüzdən, daha ətraflı eşitmək istərdik. Nə vaxt, harada anadan olmusunuz? 
- 1942-ci il fevralın dördündə Quba şəhərində Müxtədir küçəsindəki qırx beş nömrəli 
evdə anadan olmuşam. Bir nömrəli şəhər orta məktəbini bitirmişəm. 1959-cu ildə Qubadakı kənd 
təsərrüfat texnikumuna daxil olub tərəvəzçi ixtisası almışam. 
1963-cü il noyabrın on ikisində növbəti hərbi xidmətə çağrılmışam. Üç il Brest 
şəhərindəki artilleriya alayında qulluq etmişəm. Üçillik Tambov şəhərindəki hərbi artilleriya 
məktəbini, 1967-ci ildə leytenant rütbəsində qurtarmışam. Hərbi məktəbi  əla qiymətlərlə 
bitirdiyimə görə məni Almaniya Demokratik Respublikasına göndərdilər. 

---

 
105
1973-cü ilə kimi orada xidmət etdim. Həmin ili baş leytenant rütbəsində baş qərargahın 
Arxa cəbhə və Nəqliyyat Akademiyasına imtahan verib qəbul olundum. 
1976-cı ildə akademiyanı mayor rütbəsində bitirib Ukraynaya diviziya komandirinin 
müavini vəzifəsinə göndərildim. 
1979-cu ildə mənə podpolkovnik rütbəsi verildi. 
1982-1983-cü ildə Orta Asiyada korpus komandirinin müavini işlədim. 
1983-cü il oktyabrın 19-da Əfqanıstana korpus komandirinin məsləhətçisi göndərdilər. 
İki il iki ay dörd gün Əfqanıstanda xidmət etdim. 
1986-ci ilin yanvarında xidmət yerimi Leninqrada dəyişdilər. Məni Leninqrad hərbi 
dairəsində ordu komandanının müavini təyin etdilər. Bu ilin yanvarından isə Baş  Qərargah 
Akademiyasında çalışıram. 
- Bəs general fəxri rütbəsinə nə vaxt layiq görüldünüz? 
- SSRİ Nazirlər Sovetinin 1989-cu il bir noyabr   tarixli qərarı ilə general-mayor rütbəsi 
ilə təltif olundum. 
-   Nəslinizdə, ya da ailənizdə sizdən başqa   hərbçi   varmı? 
- Atam İsmayıl Məmmədtağı  oğlu dəmirçi idi. Ömrünün axırına kimi “Kommunizm 
yolu” kolxozunda dəmirçi işləyib, halal zəhmətilə ailəmizin on bir baş üzvünü saxladı. Nə 
nəslimizdə, nə də ailəmizdə hərbçi yoxdur.  
- Necə oldu ki, hərb sənətini seçdiniz? Bu təsadüfdür, yoxsa bir səbəbi var? 
Aqranomından birdən-birə      hərbi işə keçmək... Bu sənətlər arasında qohumluq əlaqəsi demək 
olar ki, yoxdur... 
- Bir gün belə aqranom işləməmişəm. Bu sənət ürəyimcə deyildi. Ora bir təsadüfdən 
düşmüşdüm. Hərb sənətini sevməkdə orta məktəbdə riyaziyyat müəllimim olmuş  mərhum 
Arzuman Paşayevə borcluyam. Məktəbdə mən onun ən sevimli şagirdi olmuşam. Ona görə ki, 
riyaziyyatı əla bilirdim. Tambov hərbi məktəbini, Baş Qərargah Akademiyasını əla qiymətlərlə 
bitirdiyimə görə Arzuman müəllimi ömrüm boyu minnətdarlıqla xatırlayacam. Arzuman 
müəllimin ikicə pencəyi vardı. Biri ilə   dərsə gələr,  o birini isə həyət-bacada geyinərdi. O, çox 
səmimi insan idi və əsl pedaqoq kimi nümunəvi dərs keçərdi. Brestdə   sıravi əsgər kimi xidmət 
edəndə  məzuniyyətə  gəlmişdim. Qohumum Yusif Eldarov məni evinə apardı. Müharibə vaxtı 
odun-alovun içində aldığı “Qırmızı ulduz” ordenilə onu otuz ildən sonra təltif etmişdilər. Yusif 
əmi böyük fəxrlə mənə orden və medallarını göstərib, hərb sənətindən, özünün döyüş yolundan 
maraqlı söhbət etdi. Bax, onda Yusif əmi uşaqlıqdan qəlbimdə sevib bəslədiyim hərb sənətinə 
getməyimə tam təkan verdi. Heç kəs mənə demədi ki, get hərbçi ol, mən özüm hiss elədim ki, 
məndə hərbi istedad var. 
-  Əgər uşaqlıqdan hərb sənətinə maraq göstərmisinizsə, demək azərbaycanlı 
generallardan, hərbçilərdən kiminsə döyüş yolunu öyrənmisiniz, hansı  hərbçiyəsə oxşamaq 
istəmisiniz. Bu gün tarixi sənədlər, araşdırmalar hökm verir ki,    səksəndən   çox azərbaycanlı 
generalımız var. Bunların hansı biri   haqqında daha çox məlumata maliksiniz? 
-  Ən çox sevdiyim, həyatını addım-addım   öyrəndiyim   Həzi Aslanov olub. Necə 
deyərlər, onun havasına uçurdum. Onun haqqında harda, nə çap olunurdusa toplayırdım. 
Azərbaycanlı Sovet İttifaqı  Qəhrəmanları  İsrafil Məmmədovun, Həbibulla Hüseynovun, Qafur 
Məmmədovun, Mehdi Hüseynzadənin ömür yolunun mənim hərbçi olmağımda çox böyük 
xidmətləri olub. Artilleriya generalı  Əliağa  Şıxlinski haqqında balaca bir   yazını   oxuyanda 
düzü xalqımın nələrə qadir olduğuna heyran qaldım. Qoy oxucular məni bağışlasın, 
təvazökarlıqdan uzaq  da olsa   deməliyəm, ki,   onda qət   elədim ki, general  olacam. Mənzilin 
uzaqlığını, hərb sənətinin ağırlığını çox  gözəl bilirdim. Axı, mən sıravi  əsgərdən başlamışam. 
Ona görə  də  hərb sənətinin sirlərinə yaxşı  bələdəm. Hər yerdə  də riyaziyyat köməyimə  gəlib. 
Nizam-intizam da öz yerində. Ona tam əməl eləməyən əsgərdən, zabitdən general ola bilməz. 
- Bu gün siz Sovet Ordusunun “beyni” adlandırılan Baş Qərargah hərbi Akademiyasında 
çalışırsınız. İşinizin mahiyyəti və tutduğunuz vəzifə nədən ibarətdir? 
- Maddi və texniki təchizat üzrə Lenin və Suvorov ordenli K.Y.Voroşilov adına hərbi 
Akademiyada Baş  Qərargah rəisinin müaviniyəm. Bu vəzifəyə  məni yalnız işimə görə  təyin 

---