Geologiya uzb



Yüklə 1,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/38
tarix08.04.2018
ölçüsü1,01 Mb.
#36587
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   38

 

 

53



53

kilinishi mumkin bulgan er maydonlariga aytiladi. Geosinklinal xavzasining tagida joylashgan yupka, 

bukiluvchan  sial  katlamining  bukilishi  tik  kirkimda  katta  kalinlikdagi  chukindi  jinslarning  xosil 

bulishiga olib keladi va bukilish natijasida rel`efda xosil bulgan notekislik urnini tekislaydi. 

Geosinklinal  viloyatlaridagi  tik-tebranma  xarakatlar  katta  tezlik  va  amplitudaga  ega. 

Bukiluvchan  viloyatning  kutarilishi  va  tushishi  uning  ayrim  kismlarga  bulinib  turli  tezlikda  ayrim 

vaktda karama-karshi yunalishda xarakat kilishga olib keladi. Bu xodisa geosinklinal viloyatlarni kator 

kutarilgan  balandliklar  va  chukurliklarga  bulinishiga,  er  yuzasida  uta  notekis  rel`efning  va 

burmalangan murakkab tuzilishga ega bulgan er kismlarining xosil bulishiga olib keladi. 

er  tarixi  rivojlanishining  ayrim  boskichlari  uchun  nisbatan  sekin  xarakat  xarakterlidir  va  bu 

boskichlarda  burmalanish  davri  tugaydi  va  kit`ada  turgun  mustaxkam  struktura  (platforma)  xosil 

buladi. 


Platformalar  asosida  kuchli  burmalangan  turli  tarkibdagi  intruziyalar  va  effuziyalar  bilan 

kesilgan  metamorfik  va  magmatik  tog  jinslaridan  tashkil  topgan  asta-sekin  xarakat  kiladigan  er 

kobigining strukturalarini kristallik fundament deb yuritiladi. 

Kristallik  fundament  deb,  ataluvchi  bu  jinslar  ustida  stratigrafik  va  yotish  burchagi  jixatidan 

nomuvofik  xolda  gorizontal  chukindi  jinslar  yotadi.  Bu  jinslarga  platforma  kobigi  deyiladi. 

Platformalar  burmalanish  kobiliyatiga  ega  emas,  ular  uchun  sokin  tebranma  xarakat  xarakterlidir. 

Shuning uchun platforma jinslari deyarli gorizontal xolda yotadi. 

Geosinklinallarda  sodir  buladigan  burmalanish  xarakati  ta`sirida,  platformalar  xuddi  kattik 

jismlar singari sinadi va uziladi. 

Shu  sababli  platformaning  ayrim  kismlari  pastga  tushadi  boshka  kismlari  esa  kutariladi.  Bu 

xodisa platformalarda kuyidagi elementlarni ajratishga imkon beradi. 

Kalkonlar-bu  platformaning  yakkol  kutarilish  tendentsiyasiga  ega  bulgan  kismidir.  Plitalar-

platformaning  xarakatchan  kismi  bulib,  uning  uchun  kutarilish  va  tushish  jarayoni  almashinib  turishi 

xarakterlidir. 

Sinekliz  va  anteklizlar  -  katta  maydonlarni  uz  ichiga  olgan,  pasaygan  va  kutarilgan 

strukturalardir. 

Paleozoy erasi boshlanishida erda uning mustaxkam kattik kismlari xosil buladi va ular bulajak 

meteriklarning  asosi  bulib  xizmat  kiladi.  Bu  maydonlar  xarakatchan  egiluvchan  mintakalar  bilan 

uralgan buladi. Bu erada tektonik jarayonlar notekis namoyon bulib turadi. Ayrim davrlar uchun (silur, 

toshkumir,  perm)  geosinklinal  viloyatlarda  kuchli  burmalanish,  kuchli  tik  kutarilish  xarakterli  bulsa, 

boshka davrlar (kembriy, devon) uchun burmalanish jarayonining umuman bulmasligi va geosinklinal 

mintakalarning jadal bukilishi xamda chukindi yotkizilishi bilan xarakterlidir. 

Burma xosil kiluvchi jarayonlar magma xarakatini faollashtiradi, natijada magma chukindi jins 

katlamlari orasida okib kiradi va kotadi sungra esa turli shakldagi intruziyalarni xosil kiladi.  

Paleozoy  erasi  uchun  geosinklinal  viloyatlar  egallagan  maydonlar  kiskarib,  ularning  urniga 

kattik  barkaror  xarakatlanuvchi  tog  massivlari  xosil  bulish  tendentsiyasi  xarakterlidir.  Kuruklikning 

kutarilayotgan  kismlari  bu  xarakatga  kushni  platformaning  kismlarini  jalb  kiladi.  Shuning  uchun 

geosinklinal  viloyatlarning  kutarilishi  bilan  platformalarda  dengiz  chekinishi  kuzatiladi.  Mezazoy 

erasida  kuruklikning  maydoni  geosinklinal  viloyatlarning  kiskarishi  xisobiga  kengayib  boradi.  Bu 

erada  platforma-viloyatlari  uchun  dengiz  chekinishi  va  laguna  yotkiziklari  xosil  bulishi,  platforma 

viloyatlari uchun esa intruziv va effuziv magmatizm jarayoni xarakterlidir. 

Kaynozoy erasi boshlanishi vaktida kuchli tektonik xarakatlar, kolgan geosinklinal viloyatlarda 

sodir buladi. Kuchli tektonik buzilishlar, yirik yoriklarning xosil bulishiga va xosil bulgan bloklarning 

shu yoriklar buylab xarakatlanishiga olib keladi. Natijada Tyanshan, Oltoy, Sayan, Sixote Alin singari 

tog tizimlari kayta kuriladi (tiklanadi). Ayrim erlarda (Tyanshan) kutarilishi juda balandga 5000-6000 

metrlarga yotadi va bu jarayon xozirgi vaktda xam davom etayapti. 

Tabiiyki kutarilgan bu xududlar oraligida yangi chukurliklar xosil bulib, kadimiylari (Fargona, 

Zaysan) shakllanib boradi.  

   

  



 

Eralar


 

(gurux)


 

nomi


 

Belgisi


 

Davrlar, 

tizim 

nomi


 

Belgisi


 

Epoxa (asr) nomi

 

Belgisi


 

Organik dunyo

 

1

 



2

 

3



 

4

 



5

 

6



 

7

 



Antropogen

 

(turtlamchi) 



davr

 

Ar(Q)



 

Xozirgi zamon

 

Yukori antropogen



 

Urta antropogen

 

Kuyi antropogen



 

Ar

4



 

Ar

3



 

Ar

2



 

Ar

1



 

Bu  davr  boshlarida  erda  odam  paydo

buladi.

 

Xozirgi  zamon  usimlik  va  xayvonot



dunyosi tarakkiy etadi.

 

Sut  emizuvchilar,  kush,  balik



xashoratlar rivojlanadi.

 

Neogen



 

N

 



Pliotsen

 

Miotsen



 

N

2



  

N

1



 

Usimliklarda  yopik  uruglilar,  xozirgi

zamondagiga  yakin xayvonlar kelib chikadi

rivojlanadi.

 

Odamsimon 



maymunlar

umurtkasizlardan- 

plastinka 

jabralilar

korinoyoklilar rivojlanish mumkin.

 

K



 

A

 



Y

 

N



 

O

 



Z

 

O



 

Y

 



K

z

 



Paleogen

 

R



 

Oligotsen

 

Eotsen


 

Paleotsen

 

R

3



 

R

2



 

R

1



 

Oddiy sut emizuvchilar rivojlanadi

neogenga yakinlashganda uladi.

 

Umirtkasizlardan 



foraminiferlar

nummulitlar,plastinka  jabralilar,  molyuskalar

(peletsipod), 

korinoyoklilar 

va 

boshkalar



dengizda yaxshi tarakkiy etadi.

 

Bur



 

K

 



Yukori bur

 

Kuyi bur



 

K

2



  

K

1



 

Yopik 


uruglilar 

paydo 


buladi

Davrning  ikkinchi  yarmida  sudraluvchilarning

bir kismi, pepitiliy ammonit va belemnitlarning

xammasi kirilib ketadi. 

 

Yura


 

J

 



Yukori yura

 

Urta yura



 

Kuyi yura

 

J

3



 

J

2



 

J

1



 

Bu davrda sudralib yuruvchilar, 

ammonit  va  belemnitlar  rivojlanadi.  Ginkolar

usadi.


 

M

 



e

 

Z



 

O

 



Z

 

O



 

Y

 



 

 

M



z

 

Trias



 

T

 



Yukori trias

 

Urta trias



 

Kuyi trias

 

T

3



 

T

2



 

T

1



 

Sudralib yuruvchilar tarakkiy etadi

 Suvda  va  kuruklikda  kushlar  paydo

buladi.


 

Sut 


emizuvchilarning 

birinchi


namunasi paydo buladi.

 

P



 

A

 



P

z

 



Perm

 

P



 

Yukori perm

 

Kuyi perm



 

P

2



 

P

2



 

Toshkumir  davrida  usimliklar 

tsikodalar  egallaydi.  Sudralib  yuruvchilar



Yüklə 1,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə