Geologiyasi

18.2. STATISTIK METOD 

Quduq debitining pasayishini ko’rsatuvchi egri chiziqni o’rganishga asoslangan
neftning yer osti zaxiralarini hisoblash metodi. MDH da debitning pasayishi egri
chizig’ini tuzishda matematik statistika qo’llanilgandan boshlab, u
statistik metod 
deb nomlandi.
Statistik metodning rivojlanishiga V.V.Bilibin (1930) ishlari yordam berdi;
ularda neft zaxiralarini hisoblash uchun matematik statistika metodlarini qo’llanishi
ko’rilgan. Matematik statistika metodlari debitning pasayishi egri chiziqlarini
tuzishda ma’lumotlarni katta aniqlikda hisoblash imkonini berdi.
Har xil turdagi egri chiziqlarni chizishda dastlab olingan va keyin bo’ladigan
o’zgarishlar to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va ekstrapolyatsiya qilish
usullaridan foydalaniladi. Egri chiziq yordamida yoki matematik hisoblashlar orqali
uyumdan olinadigan zaxiralar hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda statistik metod konni ishlatishning so’ngi bosqichidagi zaxirasini
aniqlashda qo’llaniladi.
18.2.1. Mahsuldorlikning ehtimoliy egri chizig’i 

Ma’lum bir sharoitda quduqlar yordamida ishlatilayotgan qatlamning tabiiy neft

beraolishini ifodalovchi daliliy ma’lumotlar mavjud bo’lganda statistik metoddan
foydalanish mumkin. Qatlamga ta’sir etish tadbirlari o’tkazilayotganda esa
zaxiralarni hisoblash uchun statistik egri chizig’ini qo’llash maqsadga muvofiq emas.
Bundan tashqari, egri chiziqni tuzishda vaqti-vaqti bilan hamda debiti chegaralab
ishlatilayotgan quduqlardan olingan ma’lumotlarga asoslanish mumkin emas.
Shuningdek, samarador suvbosimli rejimda ishlatilayotgan qatlamlar uchun ham
statistik metodni qo’llashdan ma’no yo’q. Demak, statistik metodni erigan gaz
rejimidagi qatlam uchun gaz-bosimli (gaz qalpog’i rejimida) va istisno tariqasida, suv
bosimli rejimdagi mahsuldor bo’lmagan qatlamlar uchun qo’llash mumkin.
Quduq debiti yig’indisi miqdori, uning boshlang’ich debiti qiymati va debitni
vaqt davomida o’zgarish dinamikasi bilan aniqlanadi, shu sababli chizilgan barcha
egri chiziqlar ikkita asosiy guruhga bo’linadi: 1) boshlang’ich debit egri chizig’i va
2) unumdorlik egri chizig’i. Boshlang’ich debit egri chizig’i hali burg’ilanmagan
quduq uchun dastlabki debitni aniqlashga xizmat qiladi. Unumdorlik egri chizig’i
quduq «umri» oxirigacha qandaydir ma’lum debitni (boshlang’ich yoki kundalik)
pasayish sur’atini o’rnatishga imkon beradi.
Hozirgi vaqtda quduqlarni ishga tushirishda qo’shni uchastkada joylashgan
quduqlarning kundalik debitlari ma’lumotlaridan foydalaniladi. Agar qatlamlar
yangi, hali burg’ilanmagan bo’lsa, u holda yangi burg’ilanadigan quduqlarning
boshlang’ich debitini aniqlash uchun eng yaqinda joylashgan, geologik tuzilishiga
ko’ra o’xshash bo’lgan burg’ilangan qatlamlar ma’lumotlaridan foydalaniladi.
Quduqda boshlang’ich o’rtacha sutkalik debit (birinchi oy ishlatishda)
aniqlangandan so’ng yil davomida boshlang’ich debitning pasayish sur’ati kuzatib
boriladi va ushbu quduq bo’yicha neft zaxirasini hisoblashda unumdorlik egri
chizig’ining ayrim oraliqlari bo’yicha olingan ma’lumotlardan foydalanish mumkin.
Statistik metodni qo’llaganda boshlang’ich ma’lumotlar sifatida quduq bo’yicha neft

---

---

394
debiti hisoblanadi. Statistik egri chiziqlarni tuzishda odatda har oy bo’yicha

aniqlangan o’rtacha sutkalik debitlardan foydalaniladi. SHu munosabat bilan har
qaysi tekshirilayotgan qatlam uchun boshlang’ich daliliy ma’lumotlar jadvali tuziladi
(18.1-jadval).
Neft zaxiralarini hisoblashda ikkita eng yaqin debitlarning o’zaro bog’liqligini
aniqlash uchun korrelyatsiya jadvallaridan foydalaniladi. Bu jadvallar egri chiziqlarni
tuzishda mavjud bo’lgan ixtiyoriylikni bartaraf qilish va matematik statistika
metodlari yordamida debitlar orasidagi bog’liqlik shakli haqida fikrlash imkonini
berdi. Korrelyatsiya jadvallaridan foydalanish o’rganilayotgan qonuniyatlarni yaqqol
tasvirlashni ta’minlaydi.
Tuzilgan korrelyatsiya jadvallarida nuqtalar joylashishining umumiy
holatidan chetga og’ayotgan ayrim nuqtalar belgilanadi va sinchkovlik bilan
geologik-texnik tahlil qilinadi. Bunday tahlil orqali keyingi egri chiziqlarni tuzishda
hisobga olinishi kerak bo’lgan qo’shimcha omillar aniqlanadi hamda nuqtalar
joylashishining umumiy holatiga javob bermaydigan nuqtalar ma’lumotlari hisobdan
chiqariladi.
Mahsuldorlikning ehtimollik egri chiziqlaridan foydalanishda qiymati eng
yaqin ikkita debit taqqoslanadi, bunda asosan quduq ishlatilgan oylar bo’yicha
hisoblangan o’rtacha sutkalik miqdordan foydalaniladi. Masalan, o’rganilayotgan
qatlamning quduqlar bo’yicha debiti quyidagichadir (18.2-jadval):
Korrelyatsiya jadvallariga yoziladigan debitlar qiymatidan foydalanishni
osonlashtirish uchun ular logarifmlarda ifodalanadi (18.3-jadval). Logarifmlardagi
debitlar oralig’i odatda 0,1 ga teng deb qabul qilinadi.
Maksimal va minimal debitlar logarifmlari orasidagi farqni logarifmlardagi 0,1
oraliqqa bo’lish orqali jadvaldagi ustunlar soni aniqlanadi. Ushbu holda 1,4-0,5=0,9;
0,9:0,1=9 ustun. Aniqlangan debitlar korrelyatsiya jadvaliga har qaysi quduq
bo’yicha alohida yozib chiqiladi (masalan, 5-quduq uchun oldingi debit 10,2; keyingi

9,9; oldingi debit 9,9, keyingi

9,6 va h.k.).

---

---

395
18.1-jadval

18.2-jadval
Quduq
nomeri
Ishlatish yili
va oyi
O’rtacha
sutkalik
debit, t
Quduq
nomeri
Ishlatish yili
va oyi
O’rtacha
sutkalik debit,
t
5
2002 y.
19
2005 y.
II-III
110,2
IV
13,0
IV
9,9
V
12,6
V
9,6
VI
12,2
VI
9,0
VII
11,8
VII-VIII
8,8
VIII
11,5
IX
8,4
IX
11,2
7
2003 y.
6
2006 y.
III-IV
21,8
IV
4,2
V
20,9
V
4,1
VI
20,1
VI
4,0
VII
19,0
VII
3,9
VIII
17,0
VIII
3,8
IX
18,0
IX
3,5
14
2004 y.
III-IV
8,0
V
7,7
VI
7,5
VII
7,3
VIII
7,1
IX
6,9
Q
uduq
(u
ch
astk
a)
Qu
d
u
q
n
i
is
h
g
a
tu
sh
ir
is
h
san
asi
Quduqni ishga
tushirishdan olingan
ma’lumotlar
Yil va oy
2007
2009
I
II
V
XII
Jami
(1
yilda)
1 oyda qazib
olingan neft miqdori
Quduq ishlatilgan
kunlar soni
1 oyda o’rtacha
sutka-lik qazib olish

---

---

18.3-jadval

Keyingi debit, Qx O’rtacha logarifm 1,35 1,25 1,15 1,05 0,95 0,95
0,75 0,65 0,55
C
h
asto
ta
P
ch
Tegishli chastotalarga
o’rtacha logarifmlarni
ko’paytirilganining
yig’indisi
Keyingi
o’rtacha debit,
lgQx
Oldingi debit, Qy
Logarifm
chegarasi
1,40
1,30
1,30
1,20
1,20
1,10
1,10
1,00
1,00
0,90
0,90
0,80
0,80
0,70
0,70
0,60
0,60
0,50
O’rtacha
logarifm
Logarifm
chegarasi
Sonlar
25,1
20,0
19,9
15,9
15,8
12,6
12,5
10,0
9,99
7,94
7,93
6,31
6,30
5,01
5,00
3,98
3,97
3,16
1,35
1,40
25,1
II(2) I(1)
3
3,950
1,317
1,30
20,0
1,25
1,30
19,9
II(2)
2
2,500
1,250
1,20
15,9
1,15
1,20
15,8
I(1) I(1)
2
2,200
1,100
1,10
12,6
1,05
1,10
12,5
III(3) I(1)
4
4,100
1,025
1,00
10,0
0,95
1,00
9,99
IIII(4) I(1)
5
4,650
0,930
0,90
7,94
0,85
0,90
7,93
IIII(4)
4
3,400
0,850
0,80
6,31
0,75
0,80
6,30
0

(0,733)*
0,70
5,01
0,65
0,70
5,00
II(2) I(1)
3
1,850
0,616
0,60
3,98
0,55
0,60
3,97
II(2)
2
1,100
0,550
0,50
3,16
Chastota Ru
2
3
1
4
5
5
0
2
3
25
* Agar quduqlar debiti o’lchanmagan bo’lsa, ikkita qo’shni, yonma-yon joylashgan quduqlar debitining o’rtacha qiymati aniqlanadi
va qavs ichiga yoziladi, masalan,

---

---

Korrelyatsiya

jadvaliga
debitlar
miqdori yozib chiqilgandan so’ng keyingi
debitlarning o’rtacha qiymati hisoblanadi,
masalan:
1,317
3
1
1,25
2
1,35




birinchi gorizontal ustun uchun va
h.k. SHunday qilib, ehtimoliy unumdorlik
egri chizig’i ko’rinishini aniqlovchi
oldingi va keyingi debitlar belgilanadi
(18.6-rasm).