Geologiyasi

natijalari
(N.M.Svixnushin, V.I.Azamatov bo’yisha)
Aniqlash metodlari: I – o’rtasha arifmetik; II – litologik
xarita asosida; III – umumiy statistik kesim asosida

---

---

390
Agar qatlamning kollektorlik xususiyatlari maydon va kesim bo’ylab

o’zgarmasa, unda g’ovaklilikni aniqlash uchun olinadigan namunalar soni, ayniqsa
laboratoriyada aniqlanadigan ma’lumotlari orasida o’zaro muvofiqlik mavjud bo’lsa,
keskin kamaytirilishi mumkin. Qatlamning kollektorlik xususiyatlari maydon bo’ylab
o’zgaruvchan bo’lgan hollarda foydali qalinlikning har bir 1 metridan g’ovaklilik
qiymati kamida 3 ta nuqtada aniqlanishi maqsadga muvofiqdir.
Sanab o’tilgan variantlardan birinchisi yangi ochilgan uyumlarda g’ovaklilik
bo’yicha to’plangan ma’lumotlar kam bo’lganda qo’llaniladi. Bu holda g’ovaklilik
qiymatini aniqlash, barcha namunalardan aniqlangan g’ovaklilik yig’indisini ularning
soniga (n) bo’lish orqali olib boriladi, ya’ni o’rtacha arifmetik qiymat hosil bo’ladi:
n
m
...
m
m
m
n
2
1
r.ar.
o'




.
(18.8)
Kollektorning g’ovakliligi har xil va keskin o’zgaruvchan hollarda, g’ovaklilikni
o’rtacha geometrik qiymatini aniqlagan yaxshi
n
n
2
1
r.gm
o'
...m
m
m
m

(18.9)
yoki o’rtacha garmonik
)
m
1
...
m
1
m
1
(
n
1
1
m
n
2
1
r.gr
o'




.
(18.10)
Bunday hisoblashda g’ovaklilik qiymatini o’rtacha qiymatdan keskin og’ishi
biroz kamayadi, modomiki o’rtacha arifmetik qiymat o’rtacha geometrik qiymatdan
katta,
o’rtacha
geometrik
qiymat
esa
o’rtacha
garmonikdan
katta
(m
o’r.ar
>m
o’r.gm
>m
o’r.gr
) bo’ladi.
Ikkinchi metod bo’yicha g’ovaklilikning o’rtacha qiymatini aniqlash

quduqlar
bo’yicha quyidagicha bajariladi.
Dastlab har bir quduq bo’yicha g’ovaklilikning o’rtacha qiymati alohida-alohida
ajratilgan qatlamlar qalinligi ma’lumotlari orqali topiladi:
n
2
1
n
n
2
2
1
1
(h)
r
o'
h
...
h
h
h
m
...
h
m
h
m
m







,
(18.11)
bunda m
1
, m
2
, ..., m
n

qatlam qalinliklari bo’yicha aniqlangan g’ovaklilik; h
1
,
h
2
, ..., h
n

quduq kesimi bo’yicha g’ovaklilik aniqlangan oraliqlar qalinligi, m.
Quduqlar kesimi bo’yicha aniqlangan g’ovaklilikni o’rtacha qiymatlariga
asoslanib g’ovaklilikni o’rtacha arifmetik qiymati (M
o’r
) qatlam bo’yicha aniqlanadi:
n
m
...
m
m
M
(h)
r
o'
n
(h)
r
o'
2
(h)
r
o'
1
r
o'




,
(18.12)
bunda m
1o’r(h)
, m
2o’r(h)
, ..., m
no’r(h)

quduqlar bo’yicha aniqlangan g’ovaklilikning
o’rtacha qiymati.
Va nihoyat, qatlam g’ovakliligining o’rtacha qiymatini teng g’ovaklilik
xaritasini tuzish yordamida maydon (S) bo’ylab aniqlash mumkin:

---

---

391
n

2
1
n
r
o'
n
2
r
o'
2
1
r
o'
1
(s)
r
o'
S
...
S
S
S
M
...
S
M
S
M
M







,
(18.13)
bunda M
1o’r
, M
2o’r
, ..., M
no’r

qo’shni izopaxitlar oralig’idagi g’ovaklilik haqida
o’rtacha ma’lumotlar.
Uyum bo’yicha g’ovaklilikning o’rta qiymati g’ovaklilik maydon bo’ylab va
quduq kesimidagi qatlam qalinligi bo’yicha bir tekis o’zgarganda aniqlanadi.
Ba’zan mahsuldor gorizont kesimida qalinligi har xil bo’lgan mahsuldor
qatchalar ajratiladi. Bunday hollarda qalinligi kam qatchalar g’ovakliligini aniqlash
qiyin bo’ladi, shu sababli ularning g’ovaklilik qiymatini qalinligi 1 dan 2 metrgacha
bo’lgan qatlar uchun topilgan qiymatlarning o’rtacha arifmetik miqdoriga teng deb
hisoblash mumkin.
Yuqorida ko’rsatib o’tilganidek (6.1. mavzuga qarang), g’ovaklilikni o’rtacha
qiymatini aniqlashda faqat uning konditsionli qiymati hisobga olinadi, boshqalari esa
hisobga olinmaydi.