453
öğretmen olan Kasımov tarafından yönetilmiştir. 1927 yılından
itibaren ise Ötepov
bu tiyatroyu geliştirmek için çalışmıştır. Bu tiyatro grubu gelecekte kurulacak olan
Karakalpak devlet tiyatrosuna temel teşkil etmiştir. Bu gurup ilk dönemlerde yurdun
değişik bölgelerinde konserler düzenlemiştir. Repertuarlarında Karakalpak şarkıları
yer almıştır. Bu grubun ilk tiyatro oyunları Macitov ve Avezov tarafından
yazılmıştır. Ötepov, 1922–1925 yılları arasında “Şelekebay”; Avezov, 1925–1926
yılları arasında 1916 Halk Ayaklanması’nı konu alan “İstek Yolunda”; Macitov ise
Karakalpakların Hive hanlarına karşı mücadelelerini konu alan “Ernazar Alaköz”
adlı oyunları yazmışlardır. Bu tiyatro grubu 1927 yılında “İstek Yolunda”, “Ernazar
Alaköz” ve “Aksakal” oyunlarını sergilemiştir. 1930 yılında bu tiyatroyu temel alan
Karakalpak Devlet Tiyatrosu kurulmuştur. Devlet tiyatrosunun kurulmasıyla
tiyatrocuların yetişmesi için Moskova’ya öğrenci gönderilmiştir. 1934 yılında
Karakalpakistan’dan 33 öğrenci Moskova’daki Lunaçarskiy Tiyatrosu’nda eğitim
almaya başlamıştır.
970
Tiyatro ve sinema bu yıllarda hızlı bir ilerleme kaydetmiştir.
1929 yılında Karakalpakistan’da 2’si sabit ve 4’ü gezici olmak üzere 6 sinema
varken 1937 yılında 7’si sabit, 28’i gezici olmak üzere 35 sinema faaliyet
göstermiştir. 1935 yılında millî değerlere duyulan ilgi azalmıştır. Çünkü bu dönemde
müzik, edebiyat, sanat ve tiyatro alanlarında ürünler azalmıştır. Özellikle müzik
alanında Karakalpak nameleri terk edilmiştir. Çünkü Sovyet yöneticiler Karakalpak
nameleri ile çalgılarını ihtilâl için sakıncalı bulmuştur. Sovyet yönetiminin
baskılarına rağmen Karakalpak müzikleri, 1936 yılından itibaren seyrek de olsa
plaklara alınmıştır. Bu amaçla 1936 yılında Törtkül’de ses yarışması düzenlenmiştir.
Bu yarışmada dereceye girenlerin şarkıları 1939 yılında Moskova’da düzenlenen
yarışmaya katılmış ve plağa alınmıştır. 1937–1938 yılları arasında düzenlenen
yarışmaların hem sayısı hem de kalitesi düşmüştür. Çünkü şarkıların çoğu siyasî
nitelik kazanmıştır. 1939 yılında bir başka ses yarışması Taşkent’te düzenlenmiştir.
1940 yılında Nökis’te “Berdak Devlet Filarmoni ve Genç Oyuncular Tiyatrosu”
açılmıştır. Fakat İkinci Dünya Savaşı’nın çıkması nedeniyle kapatılmıştır. Savaşın
bitmesinden sonra yeniden faaliyete geçmiştir. Karakalpak tiyatrosu İkinci Dünya
Savaşı yıllarında savaş konusuna odaklanmıştır. Aymurzayev; “Evlât”, “Kolya”,
“Teğmen Elmuratov”, “Bizim Bahadır Hocaniyazov” gibi oyunlar yazmıştır. Bu
970
İ. Kosımbetov, ayn. esr., s. 38.
454
oyunların hepsinde savaşta gösterilen kahramanlıklar konu edilmiştir.
Bu oyunlar
savaş döneminde Stanislavskiy (bugünkü Berdak) tiyatrosunda sahnelenmiştir.
Davkarayev’in “Alpamıs” adlı eserinin savaş yıllarında tiyatroya uyarlanması halk
arasında heyecan yaratmıştır.
İkinci Dünya Savaşı sırasında Karakalpak sanatı çöküş dönemini yaşamıştır.
Çünkü savaş öncesinde faaliyette olan Devlet Filarmonisi, Genç Tiyatro, Hocaeli,
Kıpçak ve Şabbaz şehir tiyatroları, Halk Sanat Evi kapanmıştır. Karakalpak Devlet
Tiyatrosu çalışanları %58 oranında azalmıştır. Çiftlik tiyatroları ise sanatçıların
savaşa gitmesi nedeniyle işlevsiz hâle gelmiştir. Çoğu sanat kulüpleri ve tiyatro
binaları kullanılamadığından at ahırına dönüştürülmüştür.
971
Karakalpakistan’daki
sanatsal hayatın yok olduğunu ve halkın büyük bir psikolojik bunalıma girdiğini
gören bir kısım yöneticiler Karakalpakistan’a sürgün edilen akraba sanatçıların da
desteğiyle 1942–1943 yıllarında Müzik Olimpiyatlarını düzenlemişlerdir. Bu
olimpiyatlara şarkıcılar, söz yazarları ve ozanlar katılmıştır.
972
Yarışmalarda
dereceye girenler ise devlet tiyatrolarına alınarak çalışmaları sağlanmıştır. Törtkül’de
bulunan tiyatro, 1943 yılında Nökis’e taşınmıştır. Sovyetlerin, yeniden tiyatroyu
canlandırmak istemesinin nedenleri arasında ise ortaya konulacak oyunlarda savaş,
kahramanlık temalarını işleyerek insanların fikirlerini etkilemektir. Tiyatro Cemiyeti,
1942 yılında Karakalpakistan’da Tahir ve Zehra, Göklen Batur, Kurban Umarov,
Alpamıs, Teğmen Yelmuratov adlı oyunları oynamıştır.
973
Karakalpak tiyatrosunun
gelişmesinde bu dönemde Davkarayev’in önemli emekleri geçmiştir. Davkarayev’in
dışında sanat yönetmeni Cevad Abidov, rejisör Allanazarov, müzik yazarları
Şafrannikov, Halimov, Şamuratov, Ali Ardovs; sahne ustaları Şamuratova,
Rahmanova, Seyitov, Mamutov, Atamuratova vd. nin emekleri olmuştur. Karakalpak
tiyatrosu, 1941–1944 yılları arasında müzikli drama ve komedi türünde 37 oyun
ortaya koymuştur. Bu oyunlar 4.473 defa oynanmıştır. Oyunları 760.600 kişi
izlemiştir.
974
Karakalpakistan halk sanatçıları Şamuratova ve Mamutov
yönetimindeki bir grup sanatçı Hive, Kattakurgan ve Taşkent’te konserler vermiştir.
971
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 259.
972
KAROMA, fond:322, liste: 1, dosya: 991, s. 11; KRJKA, fond:3, liste:8, dosya: 18, s. 7.
973
KRJKA, fond:3, liste:8, dosya:18, s. 9.
974
KAROMA, fond:322, liste: 1, dosya: 1134, s. 26.