455
KÖSSC
Bakanlar Kurulu, 14 Aralık 1943 tarihinde “
Karakalpakistan’da
Sosyal ve Medenî Tedbirlerin Alınması” ile ilgili karar almıştır. Bu karar daha önce
10 Kasım 1943 tarihinde Özbekistan SSC Bakanlar Kurulu tarafından da kabul
edilmiştir. Bu kararın alınmasının nedeni merkezî Sovyet hükûmetinin böyle emir
vermesidir. Bu emir yoluyla Karakalpakların, hem savaş psikolojisinden
uzaklaşmasını sağlamak hem de Sovyetlerin savaş politikasına desteğini arttırmak
gayesi güdülmüştür. Bu karar uyarınca 1944 yılında Genç Yetenekler Olimpiyatları
düzenlenmiştir. Özbekistan Devlet Filarmonisine bağlı olarak çalışan
Karakalpakistan Devlet Filarmonisine, genç sanatçılar alınmıştır. Ayrıca şiir, halk
oyunları alanında gruplar oluşturulmuştur.
975
Böylece 1944 yılından itibaren
Karakalpakistan’da üç tane devlet tiyatrosu, üç tane çiftlik tiyatrosu, devlet
filarmonisi, 187 adet eğlence ve kültür kulübü, 35 adet bölge medeniyet evi,
kütüphane ve okuma evleri, 217 adet çevre, koro, orkestra, şarkı ve oyun grupları
kurulmuştur. Özbekistan Yüksek Sovyetinin 21 Ekim 1943 tarihinde aldığı karar
doğrultusunda Karakalpakistan Ressamlar Örgütü kurulmuştur.
976
Karakalpakistan’da kurulan ressamlar örgütü genç ressamların yetişmesi için kurslar
ve sergiler açmıştır. Karakalpak edebiyatının önemli temsilcileri Ajiniyaz, Berdak
gibi şahsiyetlerin portreleri yapılarak ülkenin her yerinde sergilenmiştir.
Karakalpak kültürünün gelişmesinde 1929 yılında kurulan Karakalpakistan
Devlet Müzesi önemli bir yere sahiptir. Bu müze 1935 yılında yeniden düzenlenmiş;
tarih, kültür ve tanıtma müzesine dönüştürülmüştür.
977
1966 yılında Nökis’te
Karakalpak Devlet Sanat Müzesi açılmıştır. Bu müze Savitskiy’in önderliğinde
Karakalpakistan’ın her yerinden materyallerin toplanmasıyla kurulmuştur.
978
Sovyetler Birliği döneminde radyo ve televizyon yayınları sayesinde edebiyatta
gelişmeler hızlanmıştır. Çünkü televizyonda ana haber bülteninden hemen sonra
sanat ve edebiyat konulu programlar yapılmıştır. 1970 yılından sonra her alanda
yapılan yarışmalar da edebiyat ile sanatın gelişmesine yardım etmiştir. 1970 yılında
Nökis’te Şamuratov Devlet Sanat Yüksekokulu kurulmuştur. Yeni sanat kulüpleri ve
975
KAROMA, fond:322, liste:1, dosya: 1134, s. 19–26; dosya: 854, s. 96.
976
Jalgas Aytmuratov,
Garezsizlik devrinde Karakalpakstan medeniyatının ravajlanıvı (Bağımsızlık
Devrinde Karakalpakistan Medeniyetinin Gelişmesi), Nökis 1999, s. 15–55.
977
İ. Kosımbetov, ayn. esr., s. 90.
978
J. Aytmuratov, ayn. esr., s. 19–20.
456
kütüphaneler açılmıştır. Karakalpak Müzik Yüksekokulu yanında ülkede 20 adet
çocuk müzik eğitim okulu açılmıştır. Fakat Sovyetlerin tarım ve ekonomi politikası,
gelişmelerin önünde engel teşkil etmiştir. Çünkü pamuk tarlalarında çalışan gençler
kendilerini geliştirecek vakit bulamamıştır. Fakat yine de ozanlar, pamuk tarlalarında
bile marifetlerini göstermişlerdir. Bütün yapılanlara rağmen düğünlerde güreşler, at
yarışları düzenlenerek halk kültürü yaşatılmıştır. Komünist ideoloji yerli halk
kültürünün güzelim geleneklerini ve âdetlerini dikkate almamış ve ruhsuz bir politika
yürütmüştür. Çünkü her alanda var olan yasaklar, insanların yeteneklerinin önünde
bir engel olmuştur. Sanat ve müzik okullarında okuyan öğrencilerin çoğu maddî
yetersizliklerinden dolayı köylerine dönmüşlerdir.
1978 yılında “Hocaniyazov Gençler Tiyatrosu” yeniden açılmıştır. Berdak
Devlet Müzik-Drama-Komedi Tiyatrosunda açıldığı dönemden itibaren iki yüze
yakın oyun sergilemiştir. Ayrıca bu tiyatro bünyesinde 1980 yılından itibaren opera
bölümü kurulmuştur. 1970 yılında Özbek Film Stüdyosunun bir kolu da Nökis’te
kurulmuştur. Böylece Karakalpak sinemasının gelişmesi için yeni bir fırsat
doğmuştur. 1988–1989 yılları arasında Karakalpak sinema tarihinde ilk film
çekilmiştir. Karakalpakistan’ın SSCB’den ayrılmasından sonra devlet filarmoni
orkestrası ve tiyatro grupları yurt dışında Bulgaristan, Yugoslavya, İran, Mısır,
Hindistan, Almanya, Brezilya vd. ülkelerde gösteriler yapmışlardır. Ayrıca Moskova,
Başkırdistan, Tataristan vd. yerlerde Karakalpakistan günleri düzenlenmiştir. Resim
alanında Karakalpakistanlı ressamlar Savitskiy ve Kamanev’in tabloları ünlenmiştir.
Bağımsızlığın kazanılmasından sonra Özbekistan Cumhurbaşkanı İslâm
Kerimov’un önderliğinde edebiyat ve sanatla uğraşan insanlara gerekli önemin
verilmesi için çalışmalar başlatılmıştır. Bu insanların emeklerini takdir etmek
amacıyla şu unvanlar oluşturulmuştur: Karakalpakistan’a emeği geçen sanatçı, bilim
adamı, halk sinema sanatçısı, yazar, ressam, şair, öğretmen, ozan, sazcı, toplumsal
hayat ve ticaret dalı hizmetkârı, iletişim hizmetkârı, sinema ve tiyatro sanatçısı,
gençler ustası, gazeteci, sanat hizmetkârı, sulama hizmetkârı, mucit, mimar, pamuk
toplayıcısı, çiftçi, ipek üreticisi, sağlık çalışanı, antrenör, sporcu, taşıma çalışanı,
hayvancı, hukukçu, köy ekonomisi çalışanı, inşaatçı.
457
Resim 95: Karakalpak halk dansları–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
Sanatsal etkinlikler çerçevesinde 25–29 Ocak 1993 tarihinde Taşkent’te
Karakalpakistan medeniyet günleri kutlanmıştır. Bu tarihte Karakalpak
edebiyatçıların ve sanatçıların çoğu Taşkent’te buluşmuştur. 28 Ocak 1993 tarihinde
Özbekistan Cumhurbaşkanı İslâm Kerimov tarafından Karakalpak edebiyatçıları ve
sanatçılarına değişik unvanlar verilmiştir. Örneğin T. Kayıpbergenov “Özbekistan
halk yazarı”, M. Hocaniyazov “
Özbekistan halk sanatçısı”, K. Zaratdinov
“Özbekistan sanatçısı” vb. unvanlarla ödüllendirilmiştir.
979
Özbekistan’ın ilk
yazarlarından birisi olan G. Esemuratova “
Özbekistan medeniyet hizmetkârı”
unvanını almıştır. Ressam İ. Jolımbetov ve B. Atacanov, solist S. Saparbayeva
“hürmet” unvanını almışlardır. 1996 yılında Karakalpakistan devlet sanatçısı A.
Dosnazarov’un doğumunun 100. yılı kutlanmıştır. Karaözek bölgesine bir büstü
dikilmiştir. Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te düzenlenen Karakalpakistan
medeniyet günleri kutlamalarına cevap olarak 17 Kasım 1993 tarihinde de
Karakalpakistan’da dört gün devam eden Taşkent medeniyet günleri kutlanmıştır.
Buna benzer medeniyet günleri Kızılorda ve Türkmenistan’ın bazı şehirlerinde de
düzenlenmiştir.
979
Erkin Karakalpakstan Gazetesi, 16 Aralık 2000.