GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5- 1903–1907 Ayaklanmaları
98 Kornilov, başkanlıktan istifa etmiştir. Kornilov’un istifasını vermesinde halk etkili olmuştur. Bu ayaklanma hareketine benzer ayaklanmalar diğer nahiyelerde de ortaya çıkmıştır. Bunu Amuderya Bölümü, Rus mahkemesi hâkiminin verdiği kararlardan anlayabiliriz. Örneğin 14 Mayıs 1899–1 Ocak 1900 yılları arasında birinci bölgede buna benzer yirmi bir dosya incelenmiştir. Bu dosyaların incelenmesi sonucunda da otuz bir kişi yargılanmıştır. İkinci bölgede ise beş dosya incelenmiş ve on kişi yargılanmıştır. 276 1902 yılında Amuderya Bölümü’nde yerli yöneticilere karşı çıktıkları için beş kişi, 1903’te ise on iki kişi suçlu bulunarak hapse girmiştir. Rus yöneticilere karşı ayaklanmalar sadece halk tarafından yapılmamış aynı zamanda balıkçılıkla ve hayvancılıkla uğraşanlar da bu ayaklanmalardan etkilenerek baş kaldırmışlardır. Örneğin 1900 yılında Nökis nahiyesinde hayvancılıkla uğraşan köylüler önceki yıldan kalma vergileri ödemeyi reddetmişler ve köy mahkemesine bakan aksakalı yakalayarak onun yöneticilik belgesini elinden almışlardır. 277
5- 1903–1907 Ayaklanmaları Rusya hükûmeti bütün Türkistan’da olduğu gibi Karakalpakistan’da da siyasî suç işleyenleri Sibirya’ya yahut onların hâkimiyetinde olan bir başka bölgeye sürgüne gönderiyordu. Rusya’nın hâkim olduğu bölgelerde siyasî suç işleyenlerin bir kısmı da yine Karakalpakların yaşadığı Amuderya Bölümü’ne yahut Hive Hanlığı bölgelerine sürgün olarak gidiyorlardı. Devlet suçluları yahut günahkâr kişiler olarak adlandırılan bu sürgündeki insanlar çoğu zaman askerlik yapıyorlardı. Karakalpak topraklarındaki sürgünler, genelde askerî filolarda hizmet etmekteydiler. Bunun dışında ticaretle uğraşanlar ve zanaat dükkânlarında Amuderya Bölümü ve Hive Hanlığı’na hizmet edenler de vardı. Örneğin 1880 yılında hükûmete karşı tavır alan 6. Filo askerî tayfası P. V. Gryaznov, Rusya Deniz Bakanlığının emri ile Aral filosuna sürgün olarak gönderilmiştir. 13. Türkistan sınır ordusunda görevli N. İ. Kozlyuk Zaleysky isyan etme eğiliminde olduğu için 1881’de yargılanmış ve gözaltına alınmıştır. Gözaltında tutulan Fedor Kosık, İllarion Lyaşenko, İvan Grinevitskiy, Mihail Pudkovsky, L. S. Bobrovskiy gibi kişiler de Petro-Aleks ve Nökis’te sürgün olarak hizmet etmekteydiler. 278 1896 yılında Petersburg’ta ihtilâlci 276
ÖZROMA, fond: I–130, liste:1, dosya: P, s. 76–77. 277
ÖZROMA, fond: I–911, liste:1, dosya:360, s. 39–40. 278
R. Kosbergenov, Karakalpakstannın Rossiyaga, s. 264. 99 düşüncelerinden dolayı yargılanan N. A. Andreyev ile 1898’de yargılanan A. S. Safronov Hive’de sürgün hayatı yaşamışlar ve Çarlık Rusyası’na hizmet etmişlerdir. 279 1890 yılında Kiev’de işçiler arasında bildiri dağıttığı için yargılanan sağlık memuru N. S. Kosyanenko ve Ukrayna’da sürgün edilen Ş. A. Finkelşteyn, N. Ş. Beyram Karakalpaklar arasında sürgün yaşamıştır. 280 Karakalpak topraklarında bu şekilde Ukrayna’dan ve Rusya’dan sürgün edilen birçok siyasî suçlu bulunmuştur.
Rusya’nın hâkim olduğu memleketlerden siyasî suçlu oldukları için Karakalpakların yaşadığı bölgelere sürgün edilen bu insanlar, Karakalpaklar arasında da eskiden olduğu gibi faaliyetlerine devam etmişlerdir. Bu sürgünlerin faaliyetlerinden çekinen Sırderya bölgesi valisi Korolkov, 1902–1903 yılları arasında yazmış olduğu raporlarda bundan sonra siyasî sürgünlerin bu bölgeye gönderilmemesini istemiştir. 281
Karakalpaklardan birçok kişi de işledikleri siyasî suçlardan dolayı Sibirya’ya sürgüne gönderilmiştir. Sibirya’ya gönderilen bu insanlar orada kaldıkları süre içerisinde diğer insanlardan etkilenerek birçok yeni fikirle ülkelerine dönmüşlerdir. Türkistan’a gönderilen siyasî suçlu ve ihtilâlcilerin etkisiyle Karakalpak topraklarında Ruslara karşı bir hareketlenme başlamıştır. Bu amaçla birçok dergi ve gazete bu bölgelerde yayın hayatına başlamıştır. Bunlardan kendilerini ihtilâlci sosyal demokratlar olarak adlandıran bir grup, “Rus Düşüncesi” adıyla çıkardıkları bir dergiyi bu bölgede çalışan bütün Rusların okumasını sağlamıştır. 282
Orta Asya’da ve Karakalpakistan’da Ruslara karşı ihtilâl düşüncesinin gelişmesinde Puşkin Cemiyetinin rolü büyüktür. Bu cemiyetin büyük bir kütüphanesi de Petro-Aleks’te kurulmuştur. Bu bölgede aynı zamanda kitap ticareti de yapılarak halkın bilinçlenmesi sağlanmıştır. Bölgedeki ihtilâlci siyasî suçlular öncelikle Puşkin’in şiirlerini Karakalpakça ve diğer Türk lehçelerine çevirerek Karakalpakların, Kazakların, Türkmenlerin ve Ural Kazaklarının bunları dinlemesini ve kitap okumalarını teşvik etmişlerdir. Puşkin Cemiyeti ve Türkistan’da yaşayan Bolşevikler sayesinde özgürlük ve bağımsızlık düşüncesi bütün Türkistan’da kendine taraftar toplamıştır. Ayrıca Karakalpakistan’da çıkan “Naçalo”, “Novaya Jizn”
279 Anatoliy Vladimiroviç Pyaskovskiy, Revolyutsiya 1905–1907 g.g. v Turkestane (1905-1907’deki Türkistan İhtilâli), AN SSSR, Moskva 1958, s. 79. 280
Borba trudyaşihsya Karakalpakii, s. 52. 281
TGVİA RF, fond: 1276, liste:17, dosya: P, s. 308–318. 282
Sbornik materialov dlya statiskiki Sırdaryinskoy oblasti (Sırderya Bölgesine Ait İstatistikî Bilgiler), Taşkent 1891, s. 210–233. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|